ABŞ səfiri Tom Barrack İsrail və İran arasındakı münaqişələrə toxunaraq, İsrailin yenidən müəyyən edilməsinin vacibliyini və hazırda bu prosesdə olduğunu bildirdi. O qeyd etdi ki, İsrail ilə İran arasında yaşananlar, bütün Orta Şərq üçün, hər kəs üçün “vaxt bitdi, yeni bir yol açaq” demək üçün bir imkandır və bu yolun açarı Türkiyədir.
Təxminən bir yarım ay əvvəl ABŞ-ın Ankara səfiri kimi vəzifəsinə başlayan Barrack, İzmirin tarixi Kemeraltı Çarşısını gəzib, Qızlarağası Xanında yeriyərək esnaf və vətəndaşlarla söhbət edib.
Xanın içindəki hərəkətliliyi və canlılığı "Həqiqi həyatın ürəyi" kimi qiymətləndirən Barrack, "İzmirin ayaqüstü şirniyyatı" kimi tanınan Şambalinin dadına baxdı, bir dükan girərək əl toxuması xalçaları yaxından tanıdı və məlumat əldə etdi.
Barrackın xalça dükanında bazarlıq etdiyi anlar təbəssüm yaratdı. Barrack Türk mətbəxində ən çox bəyəndiyi yeməyin "kabab" olduğunu bildirdi.
ABŞ səfiri Barrack Qızlarağası Xanını gəzərkən, ABŞ-Türkiyə əlaqələri və Orta Şərqdə baş verən son inkişaflara dair Anadolu Agentliyi müxbirinə açıqlamalar verdi.
Barrack, öz düşüncəsində Türkiyənin bir "illüziya" kimi yer aldığını bildirərək, köklərinin qədim Osmanlı İmperatorluğuna əsaslandığını söylədi.
Babasının təxminən 1900-cü illərdə Osmanlı pasportu və cibində 13 lirə ilə Amerikaya getdiyini nəql edən Barrack, "DNA-mın gəldiyi yerə qayıtmaq imtiyazına və şərəfinə malik olmaq, həm də ABŞ prezidenti Donald Tramp adından kıdemli bir diplomat kimi və tarixi ölkələrdən birində Amerikanı təmsil etmək, həqiqətən də böyük bir imtiyazdır" dedi.
Barrack, Türkiyədəki vəzifəsinə başlamaq üçün təyyarədən enərkən, təəccüb içində olduğunu və duyğusal anlar yaşadığını nəql etdi.
Boğazda oturarkən məna kəsb edir
ABŞ prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana etimadnaməsini təqdim edərkən və Anıtkabiri ziyarət edərkən də duyğusal anlar yaşadığını bildirən Barrack bunları qeyd etdi: "İstanbul Boğazında oturarkən, Avropadan Asiyaya, Asiyadan Avropaya suyun axdığı yer boyunca yaşananları düşünəndə hər şey məna kəsb edir. Hamımız əslində eyni şeyi istəyirik. Uşaqlarımız üçün daha yaxşı bir həyat, ümid, ilham, təhlükəsizlik və sülh istəyirik. Buna görə də burada olmaqdan qürur duyuram, imtiyazlıyam, özümü şanslı hiss edirəm. Öyrənirəm, dinləyirəm. Bu, həqiqətən də inanılmaz bir sərgüzəştdir."
Etibara əsaslanan münasibətlər
Laheydə keçirilən NATO Dövlət və Hökumət Başçıları Zirvəsi çərçivəsində bir araya gələn ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rəcəb Tayyib Ərdoğanın görüşü haqqında danışan Barrack, Tramp və Ərdoğanın, həmçinin xarici işlər naziri Hakan Fidan ilə ABŞ xarici işlər naziri Rubionun da yaxşı şəxsi münasibətlərə malik olduğunu bildirdi.
Barrack dedi: "Tarixin çox vacib bir dövründə, iki prezident və xarici işlər nazirləri, dörd şəxs arasında qarşılıqlı etimada əsaslanan şəxsi bir əlaqə, yaxınlıq və anlaşma ilə başladı."
ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında iki dəfə telefon danışığı aparıldığını xatırladan Barrack, beləliklə, aralarında etimadın formalaşmağa başladığını qeyd etdi.
Orta Şərqdə dialoqu dəyişmək liderlik tələb edir
ABŞ səfiri Barrack, Orta Şərqdə yeni bir dövrə şahid olunduğunu vurğulayaraq, ABŞ tərəfindən Türkiyənin həmişə böyük bir NATO müttəfiqi kimi görüldüyünü qeyd etdi.
"Türkiyə heç vaxt Orta Şərqdə böyük bir regional aktor kimi layiqli dəyərini və əhəmiyyətini tam anlamı ilə ala bilmədi" deyən Barrack, Türkiyənin ətrafında yaşanan münaqişələrə və müharibələrə işarə etdi.
Barrack, ABŞ prezidenti Donald Tramp və Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bu vəziyyəti dialoqun dəyişdirilə biləcəyi bir imkan kimi qiymətləndirdiklərini bildirərək dedi: "Orta Şərqdə dialoqu dəyişmək liderlik tələb edir, güclü liderlik lazımdır."
ABŞ səfiri Barrack dedi: "Bu, iki liderin bir-birinə prioritetlərini birbaşa izah etdiyi və Orta Şərq regionunda insanların həyatını necə daha yaxşı edə biləcəklərini səmimiyyətlə bölüşdükləri bir görüş idi."
Türkiyə mərkəz nöqtəsi ola bilər
NATO-da çəkilən ailə fotoşəklini xatırladan Barrack, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan və ABŞ prezidenti Donald Trampın yaxınlığına işarə etdi.
Barrack, iki liderin də bir-birini sevdiyini bildirərək, "Hamımız, bir-birinə etibar edən iki liderə sahib olduğumuz üçün böyük bir imkanın mövcud olduğu fikrindəyik. Bu vizyonu necə tətbiq edəcəklərini çox yaxşı bilən nazir Rubio və nazir Fidan var" ifadələrini işlətdi.
Orta Şərqdəki xaosa bir həll yolu axtarışının davam etdiyini deyən Barrack: "Əsrlərdir davam edən bir qarışıqlıq var və bu qarışıqlıq böyük ölçüdə Qərb tərəfindən yaradıldı. Qərbin davamlı müdaxilə səyləri üzündən."
"Mənim üçün İzmir, yəhudilərin, müsəlmanların, xristianların birgə yaşadığı, bu icmaların qarışdığı bir nümunədir" deyən Barrack, "bu, bütün dünyada və Orta Şərqdə olmalı olan bir vəziyyətdir" qiymətləndirməsini etdi.
ABŞ səfiri Barrack dedi: "Məncə Türkiyə, bütün bunların mərkəz nöqtəsi ola bilər, Suriyədə gördüyünüz kimi. Suriyədə baş verənlərin böyük bir qismi, Türkiyə və onun liderliyi sayəsində baş verir."
Osmanlı İmperatorluğuna işarə
Osmanlı İmperatorluğundakı "millət sisteminin", yüz illərlə fərqli qrupların mərkəzi sistemdə varlıqlarını davam etdirmələrinə imkan verdiyini xatırladan Barrack, yeni nəsil üçün yeni bir dialoqa ehtiyac olduğunu və bu dialoqun müharibə olmadığını vurğuladı.
Barrack, Türkiyənin NATO-da, ittifaqın ikinci ən böyük ordusuna malik olduğunu bildirərək dedi: "(Türkiyə) Sərt gücü, hava müdafiəsi, ümumi müdafiə qabiliyyətinə malikdir, bütün elementlər tamamdır. Amma ən əsası, dünyanı tanıyan, çalışqan, fövqəladə bir əhaliyə malikdir." Bu qlobal uğurun ABŞ prezidenti Donald Tramp tərəfindən görüldüyünü qeyd etdi.
İsrailin yenidən müəyyən edilməsi zəruridir
Barrack, İsrail və İran arasında yaşanan münaqişələrə toxunaraq, "İsrailin yenidən müəyyən edilməsi zəruridir, hazırda yenidən müəyyən edilmə prosesindədir. İsrail ilə İran arasında baş verənlər, hamımız üçün 'vaxt bitdi, yeni bir yol açaq' demək imkanıdır. Bu yolun açarı Türkiyədir" ifadəsini işlətdi.
Tom Barrack dedi: "Yaxın gələcəkdə Qəzzada bir atəşkəs görəcəyimizi düşünürəm."
İzmirin tarixi Kemeraltı Çarşısını ziyarət edən Barrack, ABŞ-Türkiyə əlaqələri və Orta Şərqdə baş verən son inkişaflara dair Anadolu Agentliyi müxbirinə açıqlamalar verdi.
Barracka, ABŞ prezidenti Donald Trampın Türkiyəni F-35 proqramına yenidən daxil etmək mövzusunda xoş niyyətli olduğu təəssüratını daha əvvəl nəql etdiyi xatırladılaraq, "ABŞ-ın Düşmənlərinə Qarşı Sanksiyalar Vasitəsilə Mübarizə Qanunu (CAATSA) və F-35 məsələsində ikitərəfli əlaqələrə konstruktiv töhfələr verəcək bir proses gedirmi?" sualına, "Bəli, qətiyyən bəli" cavabını verdi.
F-35: "Əksəriyyəti Türkiyədə istehsal olunur"
F-16 və F-35-lərin NATO müttəfiqi Türkiyənin əvəzolunmaz elementləri olduğunu deyən Barrack, F-35 hissələrinin əksəriyyətinin Türkiyədə istehsal edildiyini xatırlatdı.
Türkiyənin F-16-lar və onların modernləşdirilməsi üçün ödəniş etdiyini qeyd edən Barrack, Türkiyəyə qarşı CAATSA sanksiyalarının tətbiq olunduğu dövrə aid anekdotlar bölüşdü.
ABŞ səfiri, F-35 məsələsinin uzun müddətdir müzakirə edildiyini vurğulayaraq, tərəflərin bu mövzunu "artıq arxada qoymaq" istədiyini bildirdi.
"ABŞ Konqresi məsələyə yenidən baxmağa hazırdır. ABŞ prezidenti Donald Tramp və Xarici İşlər Naziri Hakan Fidan da 'yeni bir başlanğıc' edilməsinin lazım olduğunu deyir" bildirən Barrack, əlavə etdi: "(F-35 və CAATSA sanksiyaları) Məncə ABŞ prezidenti Donald Tramp və ABŞ prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan nazir Rubio ilə Xarici İşlər Naziri Fidana 'bunu bitirin, bir yolunu tapın' deyəcəklər. Konqres məntiqi bir nəticəni dəstəkləyəcək. Beləliklə, ilin sonuna qədər bir həll yoluna çatmaq imkanına malik olduğumuza inanıram."
Barrack, F-35 və CAATSA sanksiyalarına dair bu ifadələri işlətdi: "Qarşıdakı bir neçə ayda iki liderimiz və iki xarici işlər nazirimiz arasında yeni bir görüşməni, ikitərəfli gündəmin, beş ildir müzakirə edilən bütün bu mövzuların yeniləndiyini görəcəksiniz. F-35, F-16, S-400-lər, sanksiyalar, gömrük vergiləri kimi məsələlər bizim missiyamızın ikinci dərəcəli elementləridir. Zənnimcə, ilk dəfədir ki, ABŞ və Türkiyənin sadəcə müdafiə tərəfdaşları olmaq yerinə, 'hücum edən tərəfdaşlar olaq' deyən bir öhdəliyi var."
Türkiyənin müdafiə sənayesi sahəsində gördüyü işlərə təriflər yağdıran Barrack, Baykarın TB2 və Bayraktar kimi PUA-larının böyük uğur əldə etdiyini, Türk Hava Yollarının dünyadakı ən yaxşı hava yollarından biri olduğunu bildirdi.
ABŞ səfiri F-35 məsələsinə dair dedi: "Beləliklə, ilin sonuna qədər bir həll yoluna çatmağın mümkün olduğuna inanıram."
Orta Şərq yeni bir dialoqa hazırdır
ABŞ prezidenti Donald Trampın Xüsusi Nümayəndəsi Stiv Witkoffun, çox sayda ölkənin İbrahim Sazişinə hazır olduğu ifadələri xatırladılan Barracka, "Qəzza bu vəziyyətdəykən İbrahim Sazişləri mövzusunda gözləntiləriniz həqiqətən yüksəkdir, yoxsa bu bir diləkdir?" sualına, "Witkoffun ən həssas sahələrdə əla iş gördüyü" cavabını verdi.
Barrack, "İsrailin müsəlman dünyası ilə birləşməməsi üçün heç bir səbəb yoxdur. Bu güc, regional bir gücdür. Buna görə də Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Bəhreyn və Sudan tərəfindən atılan ilk addımlar bunu başlatmışdır" iddiasında bulundu.
Bu problemin həll ediləcəyinə inanıram
2015-ci ildə İslam ölkələrinə səyahət qadağası tətbiq edildiyini xatırladan Barrack, bu inkişafdan sonra İbrahim Sazişlərinə gedən prosesin başladığını və 2016-cı ildə ABŞ prezidenti Donald Trampın ilk xarici səfərini planlaşdıraraq Riyada getdiyini bildirdi.
Bu səfərdən sonra, İsrail ilə Körfəz ölkələri arasında bir dialoq prosesinin başladığını və bu prosesin İbrahim Sazişləri ilə rəsmiləşdiyini deyən Barrack: "Qəzzayla bağlı müzakirələrin ortasında bunu genişləndirmək çox çətindir, bu, həqiqətən də bir problemdir. Stivin etdiyi şey inanılmaz bir şəkildə danışıqlar aparmaq və bu düşmənçiliklərə son qoymağa çalışmaqdır."
Barrack, hər kəsin problemi həll etmək üçün əlini daşın altına qoyduğunu vurğulayaraq bunları nəql etdi: "Mənim inancım, bu problemin həll ediləcəyi istiqamətindədir. Yaxın gələcəkdə Qəzzada bir atəşkəs görəcəyimizi düşünürəm. Bu mövzuda doğru bir komandaya sahibik. Atəşkəs təmin edildikdən sonra, kiçik addımlarla, ilk növbədə İsrail ilə münaqişəsizlik istiqamətində irəliləyiş qeydə alınacaq."
İbrahim Sazişləri
Türkiyə və İsrailin keçmişdə "əla münasibətlərə malik olduğunu" müdafiə edən Barrack, bunun təkrar ola biləcəyini iddia etdi və bunun dini bir məsələ olmadığını bildirdi.
Barrack dedi: "Bu, torpaq tələblərinə dair bir yanlış anlaşılmadır. Buna görə də, Suriya və İsrail arasında bir müzakirə, bir dialoq qurulacağına ümid edirəm. Eyni vəziyyət, Livan ilə İsrail arasında da keçərlidir."
ABŞ-ın hər iki tərəflə də əla münasibətlərə malik olduğunu deyən Barrack: "Məncə Orta Şərq yeni bir dialoqa hazırdır. İnsanlar eyni hekayələrdən bezdi. Məncə, kiçik addımlar görəcəyik. Hər kəs İbrahim Sazişlərinə qayıdacaq. Xüsusilə Qəzza vəziyyətində, çünki əsas böyük məsələ hazırda budur."
Suriya-İsrail sazişi
Barrack, Suriya-İsrail tərəfləri arasında bir sazişin gözlənilib-gözlənilməməsi ilə bağlı suala, "Bəli, ümidim o istiqamətdədir, bir nöqtədə razılaşmaya gəlmələri lazımdır" cavabını verdi.
Barrack, Suriya prezidenti Ahmed Şaranın 6 aydır vəzifədə olduğunu xatırladaraq dedi: "İsrail, uzun müddətdir keçmiş dövlətin açıq düşməni idi."
Barrack, Şaranın İsraildən nifrət etmədiyini açıqca bildirdiyini, İsrailə qarşı dinc bir kin bəsləmədiyini və sərhəddə sülh istədiyini dilə gətirərək bunları qeyd etdi: "İsrailin də eyni şeyi istədiyini bilirəm. Böyük ehtimalla, sərhəd təhlükəsizliyi kimi daha sadə mövzular üzərindən qapalı dialoqun başladığını görəcəyik. Zamanla bu, daha geniş bir münaqişəsizlik dialoquna çevrilərək bu suala cavab axtaracaq: Sərhədi necə sabitləşdirərik?"
Barrack, bənzər bir razılaşmanın Livan ilə də olacağını düşündüyünü bildirərək, Livanın da eyni modelə uyğun olduğunu nəql etdi.
ABŞ səfiri Barrack dedi: "Niyə sülh içində yaşaya bilmirik? Mənim dini adətlərim nə olursa olsun, bu mənim şəxsi inancımdır və bunu sülh içində, siyasətdən ayrı şəkildə davam etdirəcəyəm." O, Suriyanın bu prosesi ən sürətli şəkildə təcrübə edəcəyini bildirdi və sonra da Livanın eyni şəkildə olacağını söylədi.
Suriyəyə şans vermək üçün bir dəyişikliyin baş verməsinin lazım olduğunu qeyd edən Barrack, Prezident Ərdoğanın Şaraya olan dəstəyini xatırlatdı.
Barrackdan SDG açıqlamaları
Suriyanın şimal-şərqinin inteqrasiyası mövzusunda, ABŞ-ın “SDG” olaraq adlandırdığı tərəfin mövqeyi və töhfəsindən məmnun olub-olmadığı, habelə ABŞ-ın Dəməşq rəhbərliyinə mərkəzləşməmiş bir sistem təklif edib-etmədiyi sualına dair Barrack, ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rubionun bu mövzuda daha əvvəl açıq bir cavab verdiyini xatırlatdı.
Barrack dedi: "Bizim (Suriyədə) yeganə dialoq tərəfimiz bir milli dövlət olacaq, o da Suriya hökuməti."
"PKK, YPG dediyimiz bir elementi ehtiva edən SDG, ABŞ qüvvələrinin yanında DEAŞ-a qarşı verilən mübarizədə iştirak etdi və ortaq bir vəzifə icra etdi" deyən Barrack, "SDG həm hərbi, həm də siyasi olaraq yeni Suriyəyə inteqrasiya olunmalıdır. Ələvilərin, Druzların və digər icmaların da təmsilçilik axtardığı kimi" ifadəsini işlətdi.
Barrack, bunun baş verməsinin vaxt aldığını qeyd etdi.