Tiamerosal: Mübahisəli Peyvənd Qoruyucusu
Tiamerosal, peyvəndlərin tərkibində uzun illər istifadə edilmiş civə tərkibli üzvi bir birləşmədir. Bu maddə, əsasən, çoxdozalı flakonlarda bakterial və ya göbələk çirklənməsinin qarşısını almaq məqsədilə tətbiq olunur. Onun əsas funksiyası, flakon açıldıqdan sonra peyvəndin sterilliyini qoruyaraq, onun təhlükəsizliyini və effektivliyini uzun müddət təmin etməkdir. Bu kimyəvi birləşmə tibb tarixində geniş tətbiq sahəsi tapmışdır, çünki onun antimikrobial xüsusiyyətləri peyvəndlərin istehsal və paylanma proseslərində kritik əhəmiyyət daşıyır.
Baxmayaraq ki, bu maddə peyvəndlərin saxlama müddətini uzadan və istifadəsini asanlaşdıran bir vasitə kimi tanınır, onun tərkibindəki etilcivə səbəbindən illərdir müxtəlif sağlamlıq narahatlıqlarının mərkəzinə çevrilmişdir. Xüsusilə, ABŞ-ın yüksək səviyyəli səhiyyə rəsmilərindən birinin bu maddəni açıq şəkildə "zəhərli" adlandırması, ictimai müzakirələri daha da qızışdırmış və peyvənd təhlükəsizliyi ilə bağlı sualları yenidən gündəmə gətirmişdir.
"Zəhərli" İddiaları və Elmi Konsensus
Tiamerosal ilə bağlı əsas narahatlıq, tərkibindəki civə komponentindən qaynaqlanır. Bu civə forması etilcivə adlanır və ətraf mühitdə rast gəlinən, neyrotoksik olduğu bilinən metilcivədən fərqlənir. Etilcivə bədəndən daha sürətli şəkildə xaric olunur. Buna baxmayaraq, bir sıra araşdırmalar və ictimai müzakirələr bu maddəni müxtəlif nevroloji pozğunluqlar, o cümlədən autizmlə əlaqələndirməyə çalışmışdır. Lakin, dünyanın aparıcı səhiyyə təşkilatları, o cümlədən Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzləri (CDC), illərdir davam edən genişmiqyaslı elmi tədqiqatlar nəticəsində peyvəndlərdəki Tiamerosal ilə autizm arasında heç bir birbaşa əlaqənin olmadığını dəfələrlə təsdiqləmişdir. Bu elmi konsensus, məlumatların hərtərəfli təhlilinə əsaslanır və maddənin müəyyən edilmiş dozalarda təhlükəsiz olduğunu göstərir.
Buna baxmayaraq, bəzi siyasi və ictimai fiqurlar, o cümlədən ABŞ-ın yüksək səviyyəli səhiyyə rəsmiləri bu maddənin potensial təhlükələri barədə açıq şəkildə danışmağa davam edir. Onların fikrincə, civənin istənilən forması, hətta kiçik dozalarda belə, insan sağlamlığı üçün risk yarada bilər və bu səbəbdən peyvəndlərdən tamamilə çıxarılmalıdır. Bu cür bəyanatlar cəmiyyətdə ciddi rezonans doğurur və peyvəndlərə qarşı inamsızlığı artırmağa qadir olur, lakin əksər beynəlxalq səhiyyə qurumları bu iddiaları elmi dəlillərlə dəstəkləmir.
Tiamerosalın İstifadəsi və Tənzimlənməsi
Tiamerosal 1930-cu illərdən bəri peyvəndlərdə antiseptik və qoruyucu kimi geniş şəkildə istifadə olunmuşdur. Lakin, civəyə dair yaranan ictimai narahatlıqlar 1999-cu ildə ABŞ-da uşaqlıq peyvəndlərindən mərhələli şəkildə çıxarılması qərarına gətirib çıxarmışdır. Hazırda ABŞ-da uşaqlar üçün nəzərdə tutulan əksər peyvəndlər, qrip peyvəndi istisna olmaqla, bu maddəsiz istehsal olunur. Qrip peyvəndlərinin isə həm civə tərkibli, həm də civəsiz versiyaları mövcuddur ki, bu da istehlakçılara seçim imkanı verir.
Dünyanın bir çox ölkəsində, xüsusilə də inkişaf etməkdə olan bölgələrdə Tiamerosal bəzi peyvəndlərdə, o cümlədən hepatit B və difteriya-göycə-tetanoz (DPT) peyvəndlərinin çoxdozalı flakonlarında hələ də istifadə olunur. Bunun əsas səbəbi, həmin maddənin yüksək effektivliyi, iqtisadi cəhətdən sərfəliliyi və peyvəndlərin geniş miqyasda, çətin şəraitlərdə belə, stabilliyini təmin etməsidir. Beynəlxalq səhiyyə orqanları mövcud dozalarda Tiamerosalın təhlükəsiz olduğunu təsdiqləyir və onun peyvəndlərin qlobal əlçatanlığını təmin etməkdə rolunu vurğulayırlar.
Alternativlər və Gələcək Perspektivlər
Tiamerosalın istifadəsi ilə bağlı davam edən müzakirələr, peyvənd sənayesini alternativ qoruyucu maddələrin araşdırılmasına və ya birdozalı, qoruyucuya ehtiyac olmayan peyvəndlərin istehsalına sövq etmişdir. Fenoksietanol kimi digər qoruyucular bəzi peyvəndlərdə bu maddəni əvəz etmək üçün istifadə olunur. Lakin bu alternativlərin geniş miqyasda tətbiqi, hələ də əlavə araşdırmalar və investisiyalar tələb edir.
Gələcəkdə bütün peyvəndlərin Tiamerosalsız istehsal edilməsi imkanı olsa da, bu, xüsusilə dünya miqyasında peyvənd tədarükü və logistikası baxımından əlavə xərclər və çətinliklər yaradır. Birdozalı flakonların istehsalı və paylanması daha bahalıdır və soyuq zəncir tələblərini artırır. Səhiyyə icması, peyvəndlərin təhlükəsizliyi və effektivliyini qorumaqla yanaşı, ictimaiyyətin etibarını gücləndirmək üçün şəffaflığı və davamlı elmi araşdırmaları vacib hesab edir. Peyvənd qoruyucusu mövzusundakı elmi konsensus, bu maddənin təsdiqlənmiş təhlükəsizlik profilini dəstəkləsə də, ictimai diskussiyalar bu sahədə daha çox innovasiyaya təkan verməkdədir. Peyvəndlərin faydaları onların daşıdığı iddia edilən risklərdən qat-qat üstün olduğuna dair ümumi bir fikir mövcuddur.