ABŞ hərbi zərbələri İranın nüvə proqramına təsirini qiymətləndirir
Vaşinqton, DC – Pentaqon, Amerika Birləşmiş Ştatlarının İrana qarşı endirdiyi hərbi zərbələrin ölkənin nüvə proqramını bir-iki il geri saldığını açıqlayıb. Bu qiymətləndirmə, ABŞ prezidenti Donald Trampın proqramın "tamamilə məhv edildiyi" barədəki iddialarından sonra verilib.
Müdafiə Nazirliyinin sözçüsü Şon Parnell çərşənbə günü bildirib ki, Vaşinqtonun hədəf aldığı üç İranın nüvə proqramına aid obyekt tamamilə dağıdılıb. O, bu zərbələri "cəsarətli əməliyyat" adlandırıb və "proqramı ən azı bir-iki il geri salmışıq" deyərək, daxili kəşfiyyat qiymətləndirmələrinin bunu təsdiqlədiyini vurğulayıb.
ABŞ-ın iyunun 21-də İrana B-2 tipli görünməz bombardmançılar göndərməsindən bəri, prezident Tramp hücumların İranın nüvə obyektlərini yerlə-yeksan etmədiyi barədəki hər hansı iddialara qarşı çıxıb. O, İranın nüvə proqramının "heç kimin görmədiyi şəkildə yox edildiyini" israrla təkrarlayıb.
Zərərin qiymətləndirilməsi və mövqelər
Keçən ay bir neçə media orqanına sızan ilkin ABŞ kəşfiyyat qiymətləndirməsində, zərbələrin İranın nüvə proqramının əsas komponentlərini məhv etmədiyini və işi yalnız bir neçə ay gecikdirdiyi qeyd olunurdu. Tehran isə nüvə obyektlərinin vəziyyəti ilə bağlı təfərrüatlar verməkdə müəmmalı davranıb.
Bəzi İran rəsmiləri obyektlərin ABŞ və İsrail hücumlarından əhəmiyyətli ziyan gördüyünü bildirsələr də, Ali Rəhbər Əli Xamenei ötən həftə Trampın zərbələrin təsirini "şişirtdiyini" söyləyib. ABŞ hücumlarının nəticələri ilə bağlı hələ də müstəqil qiymətləndirmə aparılmayıb. Peyk görüntüləri vasitəsilə vizual təhlillər, xüsusilə ölkənin ən böyük zənginləşdirmə müəssisəsi olan Fordou kimi yeraltı obyektlərdə zərərin miqyasını tam olaraq müəyyən edə bilmir.
Digər bir davamlı sirr isə İranın yüksək zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarının yeri və vəziyyətidir. İranın nüvə agentliyi və qonşu dövlətlərin tənzimləyici orqanları bombalamalardan sonra radioaktivlikdə artım aşkarlamadıqlarını bildirsələr də, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarəti qurumu Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) rəhbəri Rafael Qrossi, uranın saxlandığı konteynerlərin hücumlarda zədələnə biləcəyini istisna etməyib. Qrossi keçən həftə deyib ki, "bu materialın harada ola biləcəyini və ya bir hissəsinin 12 günlük hücumlar zamanı zərər görüb-görmədiyini bilmirik. Deməli, bir hissəsi məhv edilmiş, bir hissəsi isə köçürülmüş ola bilər." Peyk görüntüləri ABŞ hərbi zərbələrindən əvvəl Fordoudan yük maşınlarının çıxdığını göstərib.
Beynəlxalq Nüvə Agentliyinin rolu və İranla əməkdaşlığın dayandırılması
Rafael Qrossi həmçinin İranın "bir neçə ay ərzində" uranı yenidən zənginləşdirməyə başlaya biləcəyini qeyd edib. Zənginləşdirmə radioaktiv uran atomlarının təmizliyini artıraraq nüvə yanacağı istehsal etmə prosesidir. ABŞ hücumlarının hədəfi olan obyektlər daimi MAQATE nəzarəti altında idi. Lakin hazırda İranın nüvə proqramı beynəlxalq inspektorların nəzarətindən kənarda, qaranlıqda qalıb.
Müharibədən sonra İran parlamenti, MAQATE-nin ABŞ və İsrailin ölkənin nüvə obyektlərinə hücumlarını qınamamasını əsas gətirərək, agentliklə əməkdaşlığı dayandıran qanun qəbul edib. Cenevrə Konvensiyaları "təhlükəli qüvvələr ehtiva edən qurğulara, yəni bəndlərə, sədlərə və nüvə elektrik stansiyalarına" hücumları qadağan edir.
Müharibə iyunun 13-də başlamazdan əvvəl, Tehran MAQATE-nin İranın nüvə proqramı haqqında məlumatları İsrailə ötürdüyünü göstərən İsrail sənədlərini əldə etdiyini iddia etmişdi. Agentlik bu iddiaları rədd edib. Çərşənbə günü ABŞ Dövlət Departamenti İranı MAQATE-yə öz nüvə proqramına giriş imkanı verməyə çağırıb. Dövlət Departamentinin sözçüsü Tammi Brüs, "İranın sülh və rifah yolunu seçmək üçün fürsət pəncərəsinin olduğu bir vaxtda MAQATE ilə əməkdaşlığı dayandırması qəbuledilməzdir" deyə bildirib.
Münaqişənin arxa planı və nəticələri
İsrail iyunun 13-də birbaşa təxribat olmadan İrana qarşı genişmiqyaslı hücum başlatmış və bunun İranın nüvə silahına doğru irəliləməsinə qarşı preventiv zərbələr olduğunu iddia etmişdi. Tehran nüvə bombası əldə etmək istədiyini rədd etsə də, İsrailin bəyan edilməmiş
arsenalına malik olduğuna inanılır.Münaqişə zamanı İsrailin hava zərbələri yüzlərlə İran vətəndaşını, o cümlədən nüvə alimlərini və onların ailə üzvlərini, eləcə də yüksək rütbəli hərbi rəsmiləri qətlə yetirib. İran isə cavab olaraq İsraildə geniş dağıntılara səbəb olan və 29 nəfərin ölümünə yol açan raket hücumları həyata keçirib.
Müharibənin onuncu günündə ABŞ, İsrail kampaniyasına qoşularaq İranın nüvə obyektlərini bombaladı. Tehran isə öz növbəsində Qətərdəki ABŞ hərbi bazasına raket zərbəsi endirsə də, nəticədə heç bir itki yaşanmayıb. Saatlar sonra prezident Tramp İsrail və İran arasında atəşkəs elan etdi. Hər iki ölkənin rəsmiləri müharibənin nəticəsini "tarixi qələbə" kimi qiymətləndiriblər.
İsrail də bənzər şəkildə İranın nüvə proqramının məhv edildiyini iddia edib. Lakin İran hökumətinin, həmçinin nüvə və raket proqramlarının sabitliyini qorumaqla İsrailin məqsədlərini boşa çıxardığını vurğulayıb.
ABŞ hərbi zərbələri İranın nüvə proqramına təsirini qiymətləndirir
Vaşinqton, DC – Pentaqon, Amerika Birləşmiş Ştatlarının İrana qarşı endirdiyi hərbi zərbələrin ölkənin nüvə proqramını bir-iki il geri saldığını açıqlayıb. Bu qiymətləndirmə, ABŞ prezidenti Donald Trampın proqramın "tamamilə məhv edildiyi" barədəki iddialarından sonra verilib.
Müdafiə Nazirliyinin sözçüsü Şon Parnell çərşənbə günü bildirib ki, Vaşinqtonun hədəf aldığı üç İranın nüvə proqramına aid obyekt tamamilə dağıdılıb. O, bu zərbələri "cəsarətli əməliyyat" adlandırıb və "proqramı ən azı bir-iki il geri salmışıq" deyərək, daxili kəşfiyyat qiymətləndirmələrinin bunu təsdiqlədiyini vurğulayıb.
ABŞ-ın iyunun 21-də İrana B-2 tipli görünməz bombardmançılar göndərməsindən bəri, prezident Tramp hücumların İranın nüvə obyektlərini yerlə-yeksan etmədiyi barədəki hər hansı iddialara qarşı çıxıb. O, İranın nüvə proqramının "heç kimin görmədiyi şəkildə yox edildiyini" israrla təkrarlayıb.
Zərərin qiymətləndirilməsi və mövqelər
Keçən ay bir neçə media orqanına sızan ilkin ABŞ kəşfiyyat qiymətləndirməsində, zərbələrin İranın nüvə proqramının əsas komponentlərini məhv etmədiyini və işi yalnız bir neçə ay gecikdirdiyi qeyd olunurdu. Tehran isə nüvə obyektlərinin vəziyyəti ilə bağlı təfərrüatlar verməkdə müəmmalı davranıb.
Bəzi İran rəsmiləri obyektlərin ABŞ və İsrail hücumlarından əhəmiyyətli ziyan gördüyünü bildirsələr də, Ali Rəhbər Əli Xamenei ötən həftə Trampın zərbələrin təsirini "şişirtdiyini" söyləyib. ABŞ hücumlarının nəticələri ilə bağlı hələ də müstəqil qiymətləndirmə aparılmayıb. Peyk görüntüləri vasitəsilə vizual təhlillər, xüsusilə ölkənin ən böyük zənginləşdirmə müəssisəsi olan Fordou kimi yeraltı obyektlərdə zərərin miqyasını tam olaraq müəyyən edə bilmir.
Digər bir davamlı sirr isə İranın yüksək zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarının yeri və vəziyyətidir. İranın nüvə agentliyi və qonşu dövlətlərin tənzimləyici orqanları bombalamalardan sonra radioaktivlikdə artım aşkarlamadıqlarını bildirsələr də, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarəti qurumu Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) rəhbəri Rafael Qrossi, uranın saxlandığı konteynerlərin hücumlarda zədələnə biləcəyini istisna etməyib. Qrossi keçən həftə deyib ki, "bu materialın harada ola biləcəyini və ya bir hissəsinin 12 günlük hücumlar zamanı zərər görüb-görmədiyini bilmirik. Deməli, bir hissəsi məhv edilmiş, bir hissəsi isə köçürülmüş ola bilər." Peyk görüntüləri ABŞ hərbi zərbələrindən əvvəl Fordoudan yük maşınlarının çıxdığını göstərib.
Beynəlxalq Nüvə Agentliyinin rolu və İranla əməkdaşlığın dayandırılması
Rafael Qrossi həmçinin İranın "bir neçə ay ərzində" uranı yenidən zənginləşdirməyə başlaya biləcəyini qeyd edib. Zənginləşdirmə radioaktiv uran atomlarının təmizliyini artıraraq nüvə yanacağı istehsal etmə prosesidir. ABŞ hücumlarının hədəfi olan obyektlər daimi MAQATE nəzarəti altında idi. Lakin hazırda İranın nüvə proqramı beynəlxalq inspektorların nəzarətindən kənarda, qaranlıqda qalıb.
Müharibədən sonra İran parlamenti, MAQATE-nin ABŞ və İsrailin ölkənin nüvə obyektlərinə hücumlarını qınamamasını əsas gətirərək, agentliklə əməkdaşlığı dayandıran qanun qəbul edib. Cenevrə Konvensiyaları "təhlükəli qüvvələr ehtiva edən qurğulara, yəni bəndlərə, sədlərə və nüvə elektrik stansiyalarına" hücumları qadağan edir.
Müharibə iyunun 13-də başlamazdan əvvəl, Tehran MAQATE-nin İranın nüvə proqramı haqqında məlumatları İsrailə ötürdüyünü göstərən İsrail sənədlərini əldə etdiyini iddia etmişdi. Agentlik bu iddiaları rədd edib. Çərşənbə günü ABŞ Dövlət Departamenti İranı MAQATE-yə öz nüvə proqramına giriş imkanı verməyə çağırıb. Dövlət Departamentinin sözçüsü Tammi Brüs, "İranın sülh və rifah yolunu seçmək üçün fürsət pəncərəsinin olduğu bir vaxtda MAQATE ilə əməkdaşlığı dayandırması qəbuledilməzdir" deyə bildirib.
Münaqişənin arxa planı və nəticələri
İsrail iyunun 13-də birbaşa təxribat olmadan İrana qarşı genişmiqyaslı hücum başlatmış və bunun İranın nüvə silahına doğru irəliləməsinə qarşı preventiv zərbələr olduğunu iddia etmişdi. Tehran nüvə bombası əldə etmək istədiyini rədd etsə də, İsrailin bəyan edilməmiş nüvə silahı arsenalına malik olduğuna inanılır.
Münaqişə zamanı İsrailin hava zərbələri yüzlərlə İran vətəndaşını, o cümlədən nüvə alimlərini və onların ailə üzvlərini, eləcə də yüksək rütbəli hərbi rəsmiləri qətlə yetirib. İran isə cavab olaraq İsraildə geniş dağıntılara səbəb olan və 29 nəfərin ölümünə yol açan raket hücumları həyata keçirib.
Müharibənin onuncu günündə ABŞ, İsrail kampaniyasına qoşularaq İranın nüvə obyektlərini bombaladı. Tehran isə öz növbəsində Qətərdəki ABŞ hərbi bazasına raket zərbəsi endirsə də, nəticədə heç bir itki yaşanmayıb. Saatlar sonra prezident Tramp İsrail və İran arasında atəşkəs elan etdi. Hər iki ölkənin rəsmiləri müharibənin nəticəsini "tarixi qələbə" kimi qiymətləndiriblər.
İsrail də bənzər şəkildə İranın nüvə proqramının məhv edildiyini iddia edib. Lakin İran hökumətinin, həmçinin nüvə və raket proqramlarının sabitliyini qorumaqla İsrailin məqsədlərini boşa çıxardığını vurğulayıb.
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz