X, İlon Maskın sahibi olduğu və əvvəllər Twitter kimi tanınan sosial media platforması, hesablar haqqında daha ətraflı məlumat, o cümlədən istifadəçilərin yerləşdiyi məkanları təqdim edən yeni bir şəffaflıq xüsusiyyəti işə salıb. X platforması bu addımın daha böyük şəffaflıq təmin edəcəyini və yalan məlumat yayan “bot” hesablarla bağlı narahatlıqları aradan qaldıracağını, istifadəçilərə onların yerləşdiyi əraziləri müəyyən etməyə imkan verəcəyini bildirir. Lakin bu yenilik dünya üzrə istifadəçilərin istifadəçi təhlükəsizliyi və məxfiliyi ilə bağlı narahatlıqlara səbəb olub. Gəlin, baş verənlərə daha yaxından nəzər salaq.
X platformasında nə baş verir?
Sosial media platformasının məhsul rəhbəri Nikita Bier, 22 noyabr tarixində platformada etdiyi paylaşımla qlobal miqyasda tətbiq olunacaq yeni xüsusiyyəti elan edib. Bier yazıb ki, “bir neçə saat ərzində, hesabın əsaslandığı ölkəni və ya bölgəni görməyinizə imkan verən ‘Bu Hesab Haqqında’ xüsusiyyətini qlobal miqyasda işə salacağıq. Buna profillərdə qeydiyyat tarixinə toxunmaqla daxil olmaq mümkün olacaq”. X hesabı profilləri, istifadəçi menyusundan əlçatan olan “Bu Hesab Haqqında” adlı kliklənə bilən bir səhifəni ehtiva edir. İndiyə qədər bu səhifədə yalnız hesabın yaradılma tarixi ictimaiyyətə açıq şəkildə göstərilirdi. İndi isə hesabı sahibinin əsaslandığı ölkə, hesabın yaradılma tarixi, istifadəçi adının neçə dəfə dəyişdirildiyi – və nə vaxt dəyişdirildiyi – və yaradılma anında mənşə ölkəsi kimi detallar da nümayiş etdirilir. Həmçinin, tətbiqin Android cihazına və ya iOS App Store vasitəsilə hansı ölkədə quraşdırıldığı da göstərilir. Əgər hesab təsdiqlənibsə, təsdiqlənmə tarixi də görünür. Bəzi təsdiqlənmiş profillər üçün şirkət əlaqəsi də göstərilir, məsələn, Mask üçün X, yaxud ABŞ dövlət katibi Marko Rubio üçün ABŞ Dövlət Departamenti. X, platformada yerləşdirilən məzmunun “həqiqi” və şəffaf olmasını təmin etmək üçün bu şəffaflıq xüsusiyyətinin zəruri olduğunu bildirib. Bier qeyd edib: “Bu, qlobal ictimai meydanın bütövlüyünü təmin etmək üçün vacib bir ilk addımdır. Biz istifadəçilərə X-də gördükləri məzmunun həqiqiliyini yoxlamaq üçün daha bir çox üsul təqdim etməyi planlaşdırırıq.”
İstifadəçilər bu funksiyadan imtina edə bilərmi?
Ümumilikdə, xeyr. Çərşənbə axşamı platforma bu məlumatı digər istifadəçilərdən gizlətmək üçün bir seçim təqdim etməyib. İstifadəçilərin izləmək üçün hesab sahibindən icazə almalı olduğu özəl hesablar üçün yeni məlumat yalnız onları izləmək üçün təsdiq edilmiş istifadəçilər üçün əlçatandır. Bier əlavə edib ki, söz azadlığına məhdudiyyətlər qoyulan ölkələrdəki istifadəçilər üçün “yalnız öz bölgənizi göstərmək üçün məxfilik düymələri əlavə etmişik”. O, hansı ölkələrə istinad etdiyini və ya bu xüsusiyyətin niyə orada olan istifadəçilərə təklif edildiyini dəqiqləşdirməyib.
Bu, istifadəçi təhlükəsizliyini təhlükəyə ata bilərmi?
Qətərdəki Şimal-Qərb Universitetinin media analitikası üzrə dosenti Mark Oven Cons Əl-Cəzirəyə bildirib ki, yeni şəffaflıq xüsusiyyəti insanlar və ya qurumlar tərəfindən anonim hesabın yerini digər hesabların məlumatları ilə müqayisə etməyə imkan verə bilər. Bu, təhlükəsizlik səbəbindən məxfiliyə ehtiyac duyan bir şəxsin yerini müəyyənləşdirməyə və ya məhdudlaşdırmağa imkan yaradaraq pis niyyətli aktyorların işini asanlaşdıra bilər. Cons əlavə edib ki, bu, həmçinin yerlərini yalan danışmaqda ittiham olunan insanlara qarşı hücumları qızışdıra bilər. Cons deyib: “Məsələn, bir jurnalistin Polşadakı yeri haqqında yalan danışdığını söyləmək, həmin şəxsə qarşı onlayn, bəlkə də şəxsən hücumlara, fırıldaqçılıq ittihamlarına gətirib çıxara bilər ki, bu da onların şəxsi və peşəkar həyatına mənfi təsir göstərə bilər”. O əlavə edib ki, “bu halda, bir insanın rifahına, reputasiyasına və digər təzyiq formalarına zərər vurma riski yaranır”.
Kimlər bu vəziyyətdən mənfi təsirlənə bilər?
Consun sözlərinə görə, Qəzzadakı fələstinlilər bu cür iddialara qarşı xüsusilə həssas qrup ola bilər, çünki kimin doğru danışdığını, kimin yox olduğunu yoxlamaq çox çətindir. Xüsusiyyət tətbiq edildikdən sonra bəzi X istifadəçiləri Qəzzadakı fələstinlilərə aid olduğu iddia edilən hesabların əslində başqa ölkələrdə yerləşdiyini iddia ediblər. Məsələn, keçən ay yaradılan @yasminemuhamsd adlı hesab Qəzzalı fələstinli bir anaya aid olduğu halda, “Bu Hesab Haqqında” səhifəsinə görə Hindistanda yerləşir. Başqa bir təsdiqlənmiş səhifə, @sam_uel_best, bioqrafiyasında “Qəzzalı qadın, hələ də dayanıqlı” yazılan Sara Əli adlı bir qadına aid görünür. Hesab Qəzza üçün deyil, həm də ABŞ-dakı yerli aksiyalar üçün müxtəlif ianə toplama linklərini yenidən paylaşır. Bu linklərin əksəriyyəti aktiv deyil. “Bu Hesab Haqqında” səhifəsi bu hesabın Nigeriyada yerləşdiyini bildirir. İsrail Xarici İşlər Nazirliyi bu iddialara X-də verdiyi cavabda bildirib: “Yeni X şəffaflıq xüsusiyyəti saysız-hesabsız saxta ‘Qəzza’ hesablarının maskasını cırıb. Biri Pakistandan, digəri Londondan paylaşım edir. Başqa bir manipulyativ təcavüzkar isə başqa bir yerdən. Hamısı uzaqdakı bir qəhvəxananın rahatlığında olarkən Qəzzada əziyyət çəkdiyini iddia edir.” Lakin bir çox insan internetdə gəzərkən İP ünvanlarını maskalayan və yerlərini gizlədən VPN (virtual özəl şəbəkə) xidmətlərindən istifadə edir. Bu, həmçinin onlayn olaraq yeri saxtalaşdıra və istifadəçinin faktiki yerindən fərqli göstərə bilər. Cons bildirib ki, bu xüsusiyyət yalnız yer məlumatlarını təqdim etdiyi, lakin onun dəqiqliyini təsdiq etmədiyi üçün məhdud dəyərə malikdir. Cons deyib: “Əlbəttə ki, pul qazanmaq üçün fələstinli kimi görünən və insanları aldadan insanların olduğunu bilirik”. Lakin o bildirib ki, bu cür bot hesabların yaradılması Qəzzadakı həqiqi X istifadəçilərini nüfuzdan salmaq üçün bir hiylə də ola bilər. Cons deyib ki, İsrail tərəfdarı hesablar uzun müddətdir ki, “Paliwood” adlandırdıqları sui-qəsd nəzəriyyələri vasitəsilə sosial mediada Fələstin məzmununun etibarlılığını sarsıdır. “Paliwood” və ya “Gazawood” kimi terminlərdən istifadə edərək, İsrail tərəfdarı istifadəçilər Qəzzadakı vəhşiliklər videolarının səhnələşdirildiyini və saxta olduğunu iddia edirlər. Cons bildirib ki, əgər İsrail tərəfdarı hesablar fələstinli təsir edicilərin və jurnalistlərin də yerləri haqqında yalan danışdıqlarını iddia edə bilsələr, “bu, sadəcə ictimaiyyəti yanlış yola yönəltdiklərini deyən başqa bir ‘dəlil’ parçası olar”. “Bu, fələstinlilərə qarşı bu nüfuz hücumlarının ən təhlükəli tərəfidir, bu da İsrail işğalını və soyqırımını daha da legitimləşdirməyə təkan verəcək” və istifadəçi təhlükəsizliyini ciddi şəkildə təhdid edəcək.
Bu xüsusiyyət həqiqi bot hesabları aşkar etməyə kömək edəcəkmi?
Bu, mübahisəlidir. Xüsusiyyət 22 noyabrda tətbiq edildiyi gündən bəri, ABŞ prezidenti Donald Trampın bir sıra tərəfdar hesabları, məsələn, @MAGANationX və @MAGAStormX adlanan hesabların “Bu Hesab Haqqında” səhifələrinə görə Şərqi Avropada yerləşdiyi aşkar edilib. Oxşar səhifələrin Tayland və Banqladeşdə yerləşdiyi görünür ki, bu da platformada ABŞ haqqında siyasi və seçkilərlə bağlı dezinformasiya yayan xarici ölkələrdəki yüksək sayda “bot” hesablarla bağlı istifadəçilər arasında narahatlıqları yenidən alovlandırıb. Lakin Cons bildirib ki, istifadəçilərin həqiqi yerlərini gizlədən VPN-lərdən geniş istifadə səbəbindən insanlar gördükləri məlumatı təsdiqləyə bilmirlər. Nəticədə, X fırıldaqçılığı, spam bot hesabları və ya dövlət tərəfindən dəstəklənən informasiya əməliyyatlarını aşkar etmək məsuliyyətini effektiv şəkildə istifadəçilərin üzərinə keçirir. “Bütün etdiyi, insanlara bu yer məlumatlarının dəqiq olub olmadığını müəyyən etmək imkanı vermədən yer məlumatı təqdim etməkdir. Bu məlumatın dəqiqliyinə etibar edilə bilməyəcəyini deyən bir təsnifatla birlikdə bir xüsusiyyəti işə salmağın mənası nədir?” “Hesabların nəzarəti üçün kütləvi cəlbetmə əvəzinə, platformadan sui-istifadə edən insanları və hesabları dayandırmaq şirkətlərin öhdəliyində olmalıdır. Yenə də, bu, sadəcə olaraq, şirkətlərin tənbəlliyi, öz tərəflərindən lazımi diqqət yetirməmələri və sonra bu məsuliyyəti istehlakçıya ötürmələridir.”
“Bu Hesab Haqqında” səhifələri saxtalaşdırıla bilərmi?
Onların şəkilləri və ekran görüntüləri saxtalaşdırıla bilər. Bəzi X istifadəçiləri artıq digər istifadəçilərin “Bu Hesab Haqqında” səhifələrini göstərdiyi iddia edilən redaktə edilmiş şəkillər və videolar paylaşmağa başlayıblar. Məsələn, X-dəki bir paylaşıqda ABŞ Daxili Təhlükəsizlik Nazirliyinin (DTN) hesabının İsraildə yerləşdiyi iddia edilib. Bier bu iddiayı təkzib edərək, “DTN hesabının yarandığı gündən bəri yalnız Birləşmiş Ştatlardan İP ünvanları göstərdiyini” deyib. Əl-Cəzirə çərşənbə axşamı yoxladığında, nazirliyin hesabının yeri ABŞ olaraq görünürdü. 23 noyabr tarixində nazirlik öz X hesabında yazıb: “Buna deməyə məcbur olduğumuza inana bilmirəm, lakin bu hesab həmişə Birləşmiş Ştatlardan idarə olunub. Ekran görüntülərini saxtalaşdırmaq asandır, videoları manipulyasiya etmək asandır. Bu məsələyə diqqətinizə görə təşəkkür edirik.”
“Bu Hesab Haqqında” səhifəsindəki məlumatlar yanlış ola bilərmi?
X platformasında bu xüsusiyyət çox yenidir və Bier komandasının bu həftə çərşənbə axşamına qədər həll ediləcək bir neçə “kobud kənar” məsələ üzərində işlədiyini etiraf edib. O, əlavə təfərrüatlar vermədən deyib: “Əgər hər hansı məlumat yanlış olarsa, ən yaxşı mövcud məlumatlara əsasən dövri olaraq yenilənəcək. Bu, məxfiliyi qorumaq üçün gecikməli və təsadüfi bir cədvəllə baş verir”.
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz