Abzas Media jurnalistlərinin Lənkərana köçürülməsi: Hüquqi tənzimləmələr və narahatlıqlar
"Abzas Media"nın həbsdə olan jurnalistləri Sevinc Vaqifqızı, Nərgiz Absalamova və Elnarə Qasımova Bakıdan Lənkəranın Qurumba kəndində yerləşən Penitensiar Kompleksinə köçürülüblər. Bu köçürülmə qanuniliyi və doğurduğu hüquqi suallarla bağlı geniş ictimai müzakirələrə səbəb olub.
Yerli qanunvericilikdə cəzaçəkmə müəssisəsi seçimi
Azərbaycan Respublikasının Cəzaların İcrası Məcəlləsinin (CİM) 65-ci maddəsinə əsasən, azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum olunmuş şəxslər cəzalarını adətən yaşayış yerlərinə yaxın ərazilərdəki cəzaçəkmə müəssisələrində çəkirlər. Bu ümumi qaydadan kənarlaşmalara yalnız sağlamlıq vəziyyəti, şəxsi təhlükəsizliyin təmin edilməsi və digər müstəsna hallar kimi əsaslarda icazə verilir. Həmçinin, cinayətlərin xüsusi təhlükəli residivi, ömürlük azadlıqdan məhrum etmə, cəzanın bir hissəsini həbsxanada çəkməyə məhkum olunanlar, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər kimi hallarda yaşayış yerindən asılı olmayaraq müvafiq cəzaçəkmə müəssisələri təyin edilə bilər. Lakin Abzas Media jurnalistlərinin bu istisna hallara aid olmadığı görünür.
Beynəlxalq standartlar və məhbusların yerləşdirilməsi
Penitensiar Xidmətin fəaliyyətinin əsasnaməsinin hazırlanmasında istifadə olunan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Məhbuslarla davranışın minimal standart qaydaları (Nelson Mandela Qaydaları) və Avropa Penitensiar Qaydaları məhbusların imkan daxilində evlərinə və ya sosial reabilitasiya məkanlarına yaxın yerləşdirilməsini tövsiyə edir. Bu qaydalar məhbusların ailələri və xarici aləmlə əlaqələrini asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Həmçinin, bu standartlara görə, məhbusun cəzaçəkmə müəssisəsinə göndərilməsi və ya bir müəssisədən digərinə köçürülməsi zamanı onun fikri öyrənilməli, ağlabatan sorğular nəzərə alınmalıdır. Təhlükəsizlik kimi müstəsna hallarda məsləhətləşmələr sonradan keçirilməlidir və məhkumun qərarın ləğvi üçün real imkanı olmalıdır.
"Yaşayış yeri" anlayışının təfsiri
CİM-in 65.1-ci maddəsindəki "yaşayış yeri" anlayışı yerli qanunvericilikdə geniş şəkildə izah edilir. "Yaşayış yeri və olduğu yer üzrə qeydiyyat haqqında" Qanuna əsasən, bu, şəxsin daimi və ya daha çox yaşadığı ev, mənzil və digər bu kimi yaşayış yerlərini ehtiva edir. Cinayət-Prosessual Məcəlləsinə və Mülki Məcəlləyə görə də "yaşayış yeri" şəxsin adətən yaşadığı yeri ifadə edir və bir neçə yaşayış yeri ola bilər. Konstitusiya Məhkəməsi (KM) öz qərarlarında yaşayış yerinə formal yanaşmanın vətəndaşların hüquqlarını məhdudlaşdıra biləcəyini qeyd edərək, bu anlayışın yalnız qeydiyyat ünvanı ilə eyniləşdirilməməsinin vacibliyini vurğulayıb. Abzas Media jurnalistləri uzun illər Bakıda yaşayıb və fəaliyyət göstəriblər, nəşrin ofisi də paytaxtda yerləşib. Məhkəmənin hökmündə də onların yaşayış yeri kimi Bakı, Xırdalan və Sumqayıt şəhərləri göstərilib. Bu faktlar onların yaşayış yerinin Bakı şəhəri kimi qəbul edilməli olduğunu ortaya qoyur.
Penitensiar Xidmətin əsaslandırmasız köçürmə qərarı
Penitensiar Xidmət tərəfindən nə mediaya, nə də jurnalistlərin yaxınlarına Abzas Media jurnalistlərinin Lənkəran Penitensiar Kompleksinə köçürülməsinə dair heç bir açıqlama və ya əsaslandırma təqdim edilməyib. Penitensiar Xidmət jurnalistlərin sağlamlıq vəziyyəti və ya şəxsi təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıq ifadə etməyib, “digər müstəsna hallar”ın tərifi də yerli qanunvericilikdə yoxdur. Bu isə köçürmə qərarının əsaslandırıla bilmədiyi ehtimalını artırır.
İnsan hüquqlarının pozulması riski
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (AİHM) praktikasına əsasən, məhkumların yaşadığı yerdən uzaq cəzaçəkmə müəssisəsinə köçürülməsi Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 8-ci maddəsi ilə qorunan şəxsi və ailə həyatına hörmət hüququnu poza bilər. AİHM oxşar işlərdə Rusiyaya qarşı qərarlarında qeyd edib ki, məhbusların yaxın qohumları ilə ünsiyyət saxlanılmasına şərait yaradılmaması 8-ci maddənin pozuntusu hesab edilə bilər. Bakı ilə Lənkəran Penitensiar Kompleksi arasında təqribən 236 kilometr məsafə və 3 saat 20 dəqiqəlik yol var. Bu məsafə jurnalistlərin yaxınları üçün "normal" çətinliklərdən və məhdudiyyətlərdən daha artıq bir yük yaradır, ailə bağlarının qorunmasını çətinləşdirir. AİHM-in Polyakova işində vurğulandığı kimi, müvafiq qurumların məhbus və ya yaxınları ilə məsləhətləşməməsi, qərarı əsaslandırmaması hüquqi məhdudiyyətlərin qanunsuz tətbiqinə yol açır.
Nəticə
Abzas Media jurnalistlərinin Lənkəran Penitensiar Kompleksinə köçürülməsi yerli və beynəlxalq qanunvericiliklə qorunan şəxsi və ailə həyatına hörmət hüququnu pozur. Bu köçürülmə Penitensiar Xidmət tərəfindən əsaslandırılmayıb və beynəlxalq tövsiyələrə ziddir. Ehtimal ki, Penitensiar Xidmət "yaşayış yeri" anlayışını hüquqi qeydiyyat ünvanı ilə səhv salmışdır ki, bu da vətəndaşların hüquq və mənafelərinin pozulmasına gətirib çıxarır. Yerli qanunvericilikdə ixtiyari məhdudiyyətlərin tətbiqinin qarşısını alan zəmanətlərin olmaması isə pozuntunun miqyasını daha da artırır.
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz