Alimlərin dayandığını düşündüyü Afrika-Asiya körfəzi 5 milyon ildir genişlənir

Süveyş körfəzində gözlənilməz genişlənmə: Yeni tədqiqatlar tektonik fəaliyyətin davam etdiyini göstərir

Afrika və Asiya qitələrini qismən ayıran Süveyş körfəzinin hələ də genişlənməkdə olduğu aşkar edilib.

Təqribən 28 milyon il əvvəl Ərəb tektonik plitəsinin Afrika plitəsindən ayrılması ilə indiki Süveyş körfəzi yaranmışdır. Bu cür çatlama prosesi yeni okeanların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Lakin təxminən 5 milyon il əvvəl bu çatlamanın dayandığı və Süveyşin okean deyil, bir körfəz olaraq qaldığı ənənəvi olaraq qəbul edilirdi, bu da regionda tektonik aktivlikin sona çatdığı düşüncəsini formalaşdırırdı.

Tektonik fəaliyyətin yavaşlaması, lakin dayanmaması

Ənənəvi hekayənin əksinə olaraq, yeni araşdırmalar Süveyş körfəzindəki tektonik aktivlikin heç vaxt dayanmadığını göstərir. Əksinə, proses sadəcə yavaşlamışdır. "Geophysical Research Letters" jurnalında 3 noyabr tarixində dərc olunan yeni məqaləyə görə, Süveyş körfəzi hələ də ildə təxminən 0,5 millimetr (0,02 düym) sürətlə ayrılmaqda davam edir.

Tədqiqatın aparıcı müəllifi, Çin Elmlər Akademiyasının Dərin Dəniz Elmləri və Mühəndisliyi İnstitutunun geoloqu David Fernandes-Blanco Live Science-ə verdiyi müsahibədə bildirib ki, "işimiz çatlama proseslərinin təkamülü haqqında düşüncələrimizi əsaslı şəkildə dəyişir." O əlavə edib ki, mövcud konseptual model olduqca ikili xarakter daşıyır: çatlar ya uğurlu olur (məsələn, Qırmızı dəniz kimi yeni okean hövzələri əmələ gətirir), ya da uğursuzluğa düçar olur (tamamilə qeyri-tektonik aktivlik vəziyyətinə düşür). "Biz çatların həqiqətən uğursuzluğa düçar olmadan da yavaşlaya biləcəyi orta bir yol olduğunu göstəririk."

Davam edən tektonik fəaliyyətin dəlilləri

Fernandes-Blanco qeyd edib ki, Süveyş körfəzi adətən uğursuz bir çatlama prosesinin klassik nümunəsi hesab olunsa da, regionda hələ də davam edən tektonik aktivlikə dair müəyyən işarələr mövcud idi. Körfəzin bəzi yerlərində qədim mərcan rifləri dəniz səviyyəsindən yuxarı qalxmış, kiçik zəlzələlər baş vermiş və bəzi hissələrdə qırılmaların torpağı qaldırdığı müşahidə edilmişdir.

Yeni tədqiqatda alimlər 300 kilometr (186 mil) uzunluğundakı bu çatlama zonasını araşdırıb, relyefi və çayların qayalar arasından keçən yollarını təhlil ediblər. Bu yolların qeyri-adi profilləri tək eroziya ilə izah edilmədiyindən, tektonik aktivlikin nəticəsi olmalıdır. Onlar həmçinin isti buzlaqlararası dövrlərdə dəniz səviyyəsində əmələ gəlmiş, lakin indi körfəzdən 18,5 metr (60 fut) hündürlüyə qalxan mərcan riflərinin yüksəkliklərini də öyrəniblər.

Geoloji nəticələr və potensial risklər

Toplanan dəlillər 5 milyon il əvvəl plitə hərəkətləri dəyişəndə və Afrika ilə Ərəb plitələri arasında yeni bir sərhəd yaranaraq Ölü dənizə doğru keçdikdə yavaşlayan, lakin davamlı bir çatlama prosesinə işarə edir. Fernandes-Blanco vurğulayıb ki, plitə sərhədi şərtlərinin dəyişməsi mütləq çatlama prosesini dayandırmır. Çatlamanı idarə edən qüvvələr sadə plitə hərəkətlərindən daha qalıcı və mürəkkəbdir.

Çatlama prosesi dayanmayıb. O, ABŞ-ın qərbindəki hazırkı genişlənmə sürətinə bənzər bir tempdə Süveyş körfəzini ayırmağa davam edir. ABŞ-ın qərbindəki bu genişlənmə Nəhəng Çökəklik və Silsilələr əyaləti olaraq bilinən dağlar və vadilər silsiləsini yaradır.

Bu tapıntılar Süveyş körfəzi kimi ərazilərin əvvəllər zənn edildiyindən daha çox dağıdıcı zəlzələlərə meylli ola biləcəyini göstərir, – deyə o əlavə edib. Həmçinin, bu, digər guya "uğursuz çatlama prosesi" bölgələrinin də müasir alətlərlə yenidən araşdırılmasının vacibliyini ortaya qoyur. Fernandes-Blanco yekunlaşdıraraq bildirib: "Yerin tektonik aktivlik sistemlərinin əvvəllər düşündüyümüzdən daha dinamik və qalıcı olduğunu aşkar edə bilərik."

24 saat