Alimlər beyni və orqanları bütöv yeni fosil aşkar etdi

Elm adamları bədəni ilə yanaşı, beyni, həzm sistemi və hətta sinirləri də qorunub saxlanılan, 520 milyon illik qalıq aşkar edərək heyrətamiz bir kəşfə imza atıblar. "Nature" jurnalında dərc olunan son araşdırmada təfərrüatları verilən bu nadir tapıntı, tədqiqatçılara həşəratlar, yengəclər və xərçənglər kimi buğumayaqlıların erkən dövrlərinə misilsiz bir nəzər salmaq imkanı verir. Adətən, qalıqlar canlıların yalnız sərt hissələrini, məsələn, sümükləri və qabıqlarını qoruyub saxlayır. Lakin bu qalıq fərqlidir – milyonlarla il ərzində normalda parçalanan yumşaq toxumalar heyrətamiz dərəcədə toxunulmaz qalıb.

Fosillər Nə Deyir?

Tipik olaraq, qalıqlar yalnız sümüklərdən və ya qabıqlardan ibarət olur, beyin və orqanlar kimi yumşaq toxumalar isə çoxdan yoxa çıxmış olur. Lakin bu larva bir istisnadır. O, təkcə beyni və həzm sistemi ilə deyil, həm də primitiv qan dövranı sisteminin izləri ilə qorunub. Araşdırmada qeyd edildiyi kimi, qorunma o qədər detallıdır ki, elm adamları bu xüsusiyyətləri sinxrotron rentgen tomoqrafiyası adlanan 3D skanlama texnikası ilə öyrənə biliblər.

“3D görüntüləmə vasitəsilə bir nümunənin içində nə olduğunu görmək həmişə maraqlıdır, lakin bu inanılmaz kiçik larvada təbii fosilləşmə demək olar ki, mükəmməl qorunma əldə edib”, – tədqiqatın həmmüəllifi Katerin Dobson bildirib.

Bu yumşaq toxumaların qorunması son dərəcə nadirdir və tapıntılar Yer üzündəki ən uğurlu növlərdən bəzilərini özündə birləşdirən erkən buğumayaqlıların milyon illər əvvəl necə görünə və funksiya göstərə biləcəyi haqqında yeni fikirlər verir.

Buğumayaqlıların Təkamülünə Yeni Baxışlar

Buğumayaqlılar hər yerdədir, qarışqalardan və arılardan tutmuş xərçənglərə qədər, və yüz milyonlarla ildir mövcuddurlar. Bu qalıq onların erkən əcdadları ilə birbaşa əlaqəni təmin edir. Tədqiqatçıların diqqətini çəkən bir xüsusiyyət, buğumayaqlıların inkişafında əsas rol oynayan beynin bir hissəsi olan prototserebrum idi. Bu bölgə nəticədə bugünkü buğumayaqlıların mürəkkəb başlarının əsasını qoydu ki, bu da onlara bir çox müxtəlif mühitlərə uyğunlaşmağa kömək etdi. Baş tədqiqatçı Martin Smit kəşfi gerçəkləşən bir xəyal kimi dəyərləndirib:

“Əvvəllər kəşf etmək istədiyim bir qalıq haqqında xəyal quranda, həmişə bir buğumayaqlı larvasını düşünürdüm”, – o izah edib.

Bu kiçik canlının beynini bu qədər detallı görmək, bu qədim heyvanların necə inkişaf etdiyi haqqında tamamilə yeni bir anlayış dünyası açıb.

Milyonda Bir Tapıntı

Belə kiçik bir qalıq tapmaq onsuz da nadirdir, lakin yumşaq toxumaları hələ də toxunulmaz qalmış birini tapmaq demək olar ki, eşidilməmişdir. Çox kiçik canlılar, xüsusən də milyon illər əvvələ aid olanlar, yalnız zəif izlər və ya sümük parçaları buraxır. Lakin bu qalıq xüsusi bir haldır. Belə bir kövrək larvanın, beyni və orqanları ilə birlikdə qorunması şansının demək olar ki, sıfır olduğu düşünülürdü. Dobson qeyd edib:

“Larvalar o qədər kiçik və kövrəkdir ki, fosilləşmiş birini tapmaq şansı demək olar ki, sıfırdır – mən belə düşünürdüm.” O əlavə edib: “Mən artıq bilirdim ki, bu sadə qurdabənzər qalıq xüsusi bir şeydir, lakin onun dərisinin altında qorunub saxlanılan heyrətamiz strukturları görəndə ağzım açıq qaldı – bu mürəkkəb xüsusiyyətlər necə çürümədən yarım milyard il sonra da burada qala bilib?”

Bu qalıq əvvəlki fosil qorunması haqqında inanclara meydan oxuyur və Kembri dövründəki həyata müstəsna bir baxış təqdim edir. Qeyd edək ki, bu diqqətəlayiq nümunə hazırda Çinin Yunnan Universitetində saxlanılır və ilk dəfə orada tapılıb.

24 saat