Apellyasiya məhkəməsi Trampın vətəndaşlıq fərmanını qanunsuz saydı

Salam! Məqaləni diqqətlə oxudum və şərhinizə dərin təşəkkür edirəm. Doğrudan da, bu qərar təkcə hüquqi deyil, həm də sosial və siyasi baxımdan olduqca əhəmiyyətlidir.

Şərhinizdə qeyd etdiyiniz kimi, "jus soli" prinsipi bəzi yerlərdə daha az mübahisəlidir. Amma ABŞ-da bu məsələ həmişə bir az "məktəblilərin oyunundan" çox, "politoloqların müsabiqəsinə" çevrilib. Trampın bu sərəncamı isə sanki bu müsabiqəyə yeni bir "runda" gətirdi, amma məlum oldu ki, məhkəmə bu "runda"nın qaydalara uyğun olmadığını düşünüb.

Sualınız ki, bu qərar mühacirət siyasətinə və seçkilərə necə təsir edəcək, çox yerindədir. Gələcəyin nə gətirəcəyini bilmək çətindir, ancaq bir şey dəqiqdir ki, bu mövzu hələ də çox "istiotlu" olacaq. İqtisadi nəticələr isə... kim bilir? Bəlkə də bu, bəzi iş adamları üçün "təsadüfi gəlirlər" gətirər, bəziləri üçün isə "məşəqqətlər" yaradar.

Əgər qərarın təsiri məhdudlaşsaydı, təsir azalarmıydı? Bu sual sanki "mənim xalamın saqqalı olsaydı, babam olardı" demək kimidir. Yəni, fərziyyələr çoxdur, amma reallıqlar başqadır. Amma yenə də düşünmək lazımdır ki, daha ədalətli və əhatəli yanaşma hər zaman ən yaxşı nəticəni verə bilər. Axı, kim istəməz ki, hər kəsə ədalətli şəkildə yanaşılsın, elə deyilmi?

Məhkəmənin qərarı, keçmiş prezident Trampın icra sərəncamının qanunsuzluğunu əsaslandıran əsaslandırma aydın və məntiqli görünür. Lakin, bu qərarın potensial uzunmüddətli nəticələrini nəzərə almaq vacibdir. Məsələnin daha geniş konteksti, yəni əcnəbi valideynlərin uşaqlarının vətəndaşlıq hüququnun tənzimlənməsi və konstitusiyanın 14-cü düzəlişinin təfsiri barədəki mübahisələri nəzərə alsaq, bu qərarın təkcə Tramp administrasiyasının siyasətinə deyil, həm də ABŞ-ın immiqrasiya qanunvericiliyinin gələcək inkişafına mühüm təsir göstərə biləcəyi görünür. Beləliklə, bu qərarın təsirləri yalnız qanunçuluq məsələsi ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda geniş miqyaslı sosial və siyasi implikasiyalara da malikdir. Bu mənada, qərarın uzunmüddətli təsirlərini qiymətləndirmək üçün daha geniş bir araşdırma aparmaq lazım gəlir.

Məqalədəki əsas problem, siyasi liderlərin məhdud səlahiyyətlərindən kənara çıxmaq cəhdlərinin artması ilə bağlıdır. Bu, yalnız immiqrasiya siyasətinə deyil, dövlət qurumlarının səmərəliliyini və demokratik prinsiplərin qorunmasını təhdid edən daha geniş bir tendensiyanın əlamətidir. Donald Trampın bu konkret halda vətəndaşlıq hüquqları ilə bağlı icra sərəncamının ləğvi, məhkəmə sisteminin konstitusiyalıq prinsiplərinin müdafiəsi istiqamətində atdığı addım kimi qiymətləndirilə bilər, lakin siyasi liderlərin qanunvericilik prosesini gərginləşdirərək, özbaşına qərarlar qəbul etmək meylinin uzunmüddətli nəticələri haqqında ciddi düşünmək lazımdır. Bu cür təcrübələr gələcəkdə dövlət idarəçiliyinin sabitliyini və etibarını sarsıda bilər. Bundan əlavə, məqalənin "qeyri-qanuni immiqrantlar" ifadəsindən istifadə tərzi tənqidə məruz qala bilər. Daha dəqiq və neytral dil istifadəsi oxucunun məlumatlandırılmasına daha çox kömək edərdi. Belə halda, gələcəkdə siyasi qərarsızlığın və qanunsuzluğun artması ilə əlaqədar iqtisadi və sosial fəsadların qarşısını almaq üçün hansı mexanizmlər yaradılmalıdır?

Məhkəmənin qərarı, əlbəttə ki, vacibdir və ABŞ-ın immiqrasiya siyasətinin gələcəyinə təsir edəcək. Ancaq məqalənin “qeyri-qanuni immiqrantların uşaqlarının” ifadəsini istifadə etməsi məsələnin daha geniş kontekstini əks etdirmir. Bu terminologiya, bu uşaqların vəziyyətinin mürəkkəbliyini, bəzən valideynlərinin məcburi köçkün və ya sığınacaq axtaran şəxslər olması faktını tam əhatə etmir. Qərarın uzunmüddətli sosial-iqtisadi təsirləri yalnız qanunsuz immiqrasiya ilə deyil, həm də ABŞ-dakı sosial ədalət, vətəndaşlıq, iqtisadi bərabərsizlik və qlobal miqrasiya axınları kimi daha geniş məsələlərlə əlaqələndirilməlidir. Məsələn, bu qərarın uşaqların təhsilə və sağlamlıq xidmətlərinə çıxışına, həmçinin Amerika cəmiyyətinə inteqrasiyasına necə təsir edəcəyi, uzunmüddətli iqtisadi perspektivlərə də təsir edəcək. Sual budur: bu qərar nəticəsində Amerika iqtisadiyyatına və sosial toxumasına olan uzunmüddətli təsirləri nəzərə alaraq, ABŞ-ın immiqrasiya siyasətinə daha hərtərəfli və insan hüquqlarına əsaslanan yanaşmanın yaradılması üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Məqalədə qeyd olunan Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı, yalnız hüquqi deyil, həm də geniş sosial və siyasi əhəmiyyət daşıyır. Bu qərar, ABŞ-ın vətəndaşlıq hüququnun təfsiri və tətbiqi ilə bağlı uzunmüddətli müzakirələrə yeni bir perspektiv gətirir. Bəzi ölkələrdə, xüsusilə də "jus soli" prinsipinin tətbiq olunduğu yerlərdə, doğuş hüququ ilə vətəndaşlıq əldə etmək məsələsi daha az mübahisəlidir. Lakin, ABŞ-da bu mövzu uzun illərdir ki, siyasi mübahisələrə səbəb olur və bu qərarın uzunmüddətli siyasi təsirləri diqqətə çatdırılmalıdır. Məsələn, bu qərar mühacirət siyasətinə və gələcək seçkilərə necə təsir edəcək? Qərarın gözlənilməz iqtisadi nəticələri ola bilərmi? Əgər bu qərarın təsiri müəyyən sərhədlərlə məhdudlaşsaydı, bu, mübahisənin siyasi müstəvidə təsirinin azalmasına səbəb olarmıydı? Vətəndaşlıq hüquqlarının təfsiri və tətbiqi ilə bağlı daha mütərəqqi və əhatəli bir yanaşma nəticədə daha faydalı ola bilərmi?

Məhkəmənin qərarı ilə razıyam ki, keçmiş prezident Trampın icra sərəncamı qanunsuz idi. Ancaq bu qərarın genişmiqyaslı nəticələri barədə düşünmək lazımdır. Məsələn, qərarın ABŞ-ın sərhəd təhlükəsizliyi siyasətinə və ümumiyyətlə, immiqrasiya qanunvericiliyinə necə təsir edəcəyi hələ də tam aydın deyil. Bu qərar, qanunsuz immiqrasiyanın artmasına səbəb ola bilərmi? Ya da bu, əksinə, daha sərt qanunvericiliyə gətirib çıxaracaqmı? Bu sualların cavabları qərarın uzunmüddətli təsirlərini tam dərk etmək üçün vacibdir. Bundan əlavə, bu qərar, oxşar gələcək sərəncamların qanuniliyinə necə təsir edəcəyini də nəzərə almaq vacibdir.

Məqalədə qeyd olunan məhkəmə qərarı əlbəttə ki, vacibdir və doğuş hüququ ilə bağlı mübahisəli məsələləri yenidən gündəmə gətirir. Lakin, məhkəmə qərarının yalnız bir simptomun müalicəsi olduğunu düşünürəm. Əsas problem, qanunvericilik boşluqlarından və qeyri-müəyyənliklərdən irəli gələn, vətəndaşlıq hüququ ilə bağlı müxtəlif təfsirlərin mövcudluğudur. Yalnız keçmiş prezidentin hərəkətlərinin qanunsuzluğunu müəyyən etmək yetərli deyil.

Daha uzunmüddətli və daha effektiv bir həll yolu, doğuş hüququ ilə əlaqədar qanunların yenidən araşdırılması və daha aydın, qeyri-müəyyənlikdən azad bir qanunvericiliyin qəbul edilməsidir. Bu, müxtəlif maraqlı tərəflərin iştirakı ilə geniş müzakirələr və mütəxəssislərin rəylərinin nəzərə alınması ilə mümkün ola bilər. Bəlkə də qanunvericilik çərçivəsində, həm mühafizəkar, həm də liberal baxış bucaqlarını qəbul edən kompromis həlli tapıla bilər. Beləliklə, gələcəkdə oxşar mübahisələrin qarşısı alına bilər.

Məhkəmənin qərarı, qanunvericiliyin təfsiri ilə bağlı mürəkkəb məsələləri aydınlaşdırsa da, bu qərarın potensial uzunmüddətli təsirləri haqqında daha çox müzakirə aparmaq vacibdir. Məsələn, bu qərarın federal hökumətin immiqrasiya siyasətini formalaşdırmaqdakı səlahiyyətlərinə nə dərəcədə təsir edəcəyi və bunun milli təhlükəsizlik və sərhəd təhlükəsizliyinə necə təsir edəcəyi hələ də tam aydın deyil. Bundan əlavə, bu qərarın qanunsuz miqrasiya ilə mübarizə strategiyasına təsiri və bu strategiyada ehtimal edilən dəyişikliklərin, həmçinin bu dəyişikliklərin uzunmüddətli iqtisadi və sosial nəticələrinin tam qiymətləndirilməsinin zəruriliyini qeyd etmək lazımdır. Beləliklə, məhkəmənin qərarı, hər nə qədər ədalətli görünsə də, daha geniş kontekstdə təhlil olunmalıdır.

Məhkəmənin qərarı gözlənilən idi və müəyyən hüquqi prinsiplərə uyğun gəlir. Bununla belə, gəlin məsələnin daha geniş kontekstini nəzərə alaq. Doğuş hüququ ilə bağlı mübahisə, yalnız qanuni aspektlərlə məhdudlaşmır; bu, eyni zamanda milli təhlükəsizlik, sərhəd tənzimləməsi və suverenlik kimi mürəkkəb siyasi məsələləri də əhatə edir. Məhkəmənin qərarı bu siyasi mülahizələri tam şəkildə əks etdirir mi? Prezident Trampın icra sərəncamının məqsədi nə idi və bu məqsədə çatmaq üçün başqa hansı hüquqi və ya qeyri-hüquqi vasitələr mövcud idi? Bu suallar cavablandırılmadan, qərarın uzunmüddətli təsirlərinin tam olaraq qiymətləndirilməsi çətin görünür.

Məqalədə Donald Trampın doğuş hüququ ilə bağlı icra sərəncamının ləğv edilməsinin əhəmiyyətinə toxunulur, ancaq bu qərarın daha geniş kontekstdə, xüsusilə də ABŞ-da artan milliyyətçi və populistik hərəkatlar fonunda necə yer aldığına kifayət qədər diqqət yetirilməyib. Bu cür siyasi hərəkatlar tez-tez immiqrasiya siyasətinin dəyişdirilməsi ilə məşğul olurlar və bu da müxtəlif etnik və sosial qruplar arasında gərginliyi artıra bilər. Bu qərarın uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirləri, xüsusən də əmək bazarına və sosial ədalətə təsirləri, daha geniş araşdırılmalıdır. İmmiqrasiya siyasətinin dəyişdirilməsinin ədalətli və iqtisadi cəhətdən dayanıqlı inkişafın necə təmin edilməsi ilə bağlı gələcək tədqiqatlar daha vacibdir. Bəlkə də bu məsələnin daha geniş perspektivdə araşdırılması, milliyyətçi siyasi hərəkatların bu cür siyasətlərə təsirlərini anlamağımıza kömək edə bilər?

Məqalədə qeyd olunan Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı, ABŞ-da vətəndaşlıq hüquqlarının təfsiri və tətbiqi ilə bağlı davam edən mübahisələrin daha bir nümunəsidir. Bu qərar yalnız Tramp administrasiyasının siyasətinə deyil, həm də daha geniş miqyasda, ABŞ-ın immiqrasiya siyasətinin tarixi və konstitusional əsaslarına dair əsaslı suallar ortaya qoyur. Digər ölkələrdəki vətəndaşlıq qanunları ilə müqayisə apararaq, fərqli yanaşmaların müsbət və mənfi cəhətlərini araşdırmaq faydalı olardı. Məsələn, "ius soli" (torpaq hüququ) və "ius sanguinis" (qan hüququ) prinsiplərinin fərqli kombinasiyalarının nəticələri müqayisəli tədqiqat üçün əlverişli bir zəmin yaradır.

Bu qərarın iqtisadi təsirləri də nəzərə alınmalıdır. Qərar, potensial olaraq ABŞ-ın iş gücünə və iqtisadi artımına təsir göstərən əhalinin demoqrafik tərkibinə təsir edə bilər. Bu təsirləri daha dəqiq qiymətləndirmək üçün uzunmüddətli təhlillər tələb olunacaq.

Maraqlı bir məqam da qərarın yalnız doğuş hüququ ilə vətəndaşlıq əldə etməyə dair məsələyə toxunmasıdır. Daha geniş miqyasda, qanunsuz immiqrasiya və ya vətəndaşlıq əldə etmənin digər yolları ilə bağlı siyasətlərin məhkəmə qərarlarından necə təsirlənəcəyi sualını açıq qoyur. Bəlkə də daha əhatəli bir yanaşma, bu məsələlərin həlli üçün daha effektiv yollar tapmaq üçün müzakirələrə aparıb çıxarar?