Uber-də Cinsi Tacizlə Bağlı Şok Edici İddialar
Uber, dünyanın ən böyük taksi xidməti platformalarından biri kimi tanınır. Son zamanlarda şirkət, cinsi taciz və zorakılıq iddiaları ilə gündəmə gəlib. Məhkəmə sənədlərinin açıqlanması ilə ortaya çıxan məlumatlar, 2017-2022-ci illər arasında ABŞ-da orta hesabla hər səkkiz dəqiqədə bir cinsi taciz və ya sui-istifadə hadisəsinin baş verdiyini göstərir. Bu rəqəm, şirkətin əvvəllər açıqladığı məlumatlardan dəfələrlə çoxdur.
Şirkət rəsmiləri Uber-in səyahət üçün ən təhlükəsiz seçimlərdən biri olduğunu iddia etsə də, daxili hesabatlar və məhkəmə sənədləri tamamilə fərqli bir mənzərə ortaya qoyur. Məlumatlara görə, Uber-in daxilində məlumat analitikləri və təhlükəsizlik ekspertləri bu problemi illərdir araşdırır. Şirkət, səfərləri daha təhlükəsiz etmək üçün bir sıra alətlər sınaqdan keçirib, lakin bəzi ən ümidverici proqramların tətbiqi ya gecikdirilib, ya da tamamilə ləğv edilib.
Uber-in Prioritetləri və Təhlükəsizlik Tədbirləri
Daxili sənədlər və müsahibələr göstərir ki, Uber, təhlükəsizlik məsələlərindən daha çox istifadəçi sayını artırmağa, bahalı məhkəmə çəkişmələrindən qaçınmağa və sürücüləri müstəqil podratçılar kimi təsnif edərək biznes modelini qorumağa üstünlük verib. Sürücülərin işçi kimi qəbul edilməməsi, şirkət üçün böyük maliyyə qənaəti deməkdir, çünki bu halda Uber onlara müavinət ödəmək, əlavə iş saatlarına görə pul vermək və ya digər əmək qanunlarına riayət etmək məcburiyyətində qalmayacaq.
"Məqsədimiz polis olmaq deyil," - deyə Uber-in qlobal təhlükəsizlik standartları ilə bağlı 2021-ci il tarixli sənədində qeyd olunur. "Bizim hədəfimiz şirkəti qorumaq və əməliyyatlarımız üçün qəbuledilən risk səviyyəsini müəyyən etməkdir."
Hücumların Statistikası və Nəticələri
Uber, insanların ortaq səyahət üçün bir araya gəlməsini təmin edərək qlobal nəqliyyat sektorunda inqilab edib. Şirkət iddia edir ki, ABŞ-dakı səfərlərinin böyük əksəriyyəti (99.9%) heç bir hadisə olmadan başa çatır. Lakin, Uber-in əməliyyatlarının geniş miqyası nəzərə alındıqda, faizin kiçik bir hissəsi belə çoxsaylı hücum demək ola bilər.
Məhkəmə sənədləri göstərir ki, 2017-ci ildən 2022-ci ilə qədər ümumilikdə 400,181 Uber səfəri cinsi taciz və ya sui-istifadə ilə nəticələnib. Şirkət əvvəllər həmin dövrdə 12,522 ciddi cinsi taciz hadisəsi barədə məlumat vermişdi, lakin ümumi cinsi taciz və sui-istifadə hesabatlarının sayını açıqlamamışdı.
Uber Amerika qitəsi üzrə təhlükəsizlik rəhbəri Hanna Nilles "New York Times"a verdiyi açıqlamada deyib: "Heç bir cinsi taciz səviyyəsi 'dözülən' sayıla bilməz." O, həmçinin hesabatların təxminən 75%-nin "daha az ciddi" olduğunu, məsələn, kiminsə xarici görünüşü haqqında şərhlər vermək, flört etmək və ya açıq ifadələr işlətmək kimi halları əhatə etdiyini bildirib. Nilles əlavə edib ki, hesabatlar şirkət tərəfindən yoxlanılmayıb və geri qaytarılmaq istəyən şəxslər tərəfindən yanlış və ya saxta hesabatlar da daxil ola bilər.
Problemin Kökləri və Həll Yolları
Uber daxilində aparılan araşdırmalar göstərir ki, cinsi taciz hadisələri müəyyən nümunələrə əsaslanır. Qadınlar, istər sərnişin, istərsə də sürücü olsun, ən çox qurban olur. Hücumlar adətən gecə saatlarında və həftə sonları baş verir, sərnişinlər isə əksər hallarda bara yaxın ərazilərdən götürülür. Daxili sənədlər göstərir ki, əksər hallarda cinayətkarlar kişilərdir - sürücülər və ya sərnişinlər - və onların sələfi cinsi əxlaqsızlıq şikayətləri və aşağı reytinqləri olur.
Şirkət GPS izləmə, tətbiqdaxili səs yazma və 911 xidmətləri ilə əlaqə yaratmaq üçün təcili yardım düyməsi kimi bir sıra təhlükəsizlik tədbirləri həyata keçirib. Uber, maşınlarda kameraların istifadəsi ideyasını da araşdırır. Şirkət, kameralar işə salınmasa belə, müşahidə olunma təhlükəsinin qanunsuz davranışların qarşısını ala biləcəyini aşkar edib.
Bununla belə, Uber maşınlarda kameraların quraşdırılmasını məcburi etməmək qərarına gəlib, çünki bu, onun biznes modeli ilə ziddiyyət təşkil edir. Sürücülərin müstəqil podratçılar kimi təsnif edilməsi, şirkətə sürücülərin təlimləndirilməsi və ya müəyyən avadanlıqların (məsələn, kameralar) quraşdırılmasını tələb etməməyə imkan verir.
Oxucu Şərhləri
Bu məsələni daha geniş bir kontekstdə dəyərləndirmək üçün, bu cür hadisələrin yalnız Uber-ə məxsus olub-olmadığını araşdırmaq maraqlıdır. Digər müştərək nəqliyyat platformaları və ya ənənəvi taksi xidmətlərində analoji dövrlər üçün müqayisəli məlumatlar varmı? Əgər bu cür hallar yalnız Uber-də deyil, sektorun ümumi bir problemi olduğu ortaya çıxsa, bu, hüquqi çərçivənin və ya şirkətlərin daxili siyasətlərinin yetərsizliyindən <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbər</a> verə bilər.
Məsələn, bəzi ölkələrdə oxşar platformalar üçün daha sərt qanunvericilik tətbiq olunur və ya sürücülərin keçdiyi təhlükəsizlik yoxlamaları daha əhatəlidir. Bu cür təcrübələrin müqayisəsi, ABŞ-dakı vəziyyətin nə qədər unikal olduğunu və ya qlobal bir problemin parçası olduğunu anlamağa kömək edə bilər.
Bu kontekstdə, cinsi təcavüz və sui-istifadə halları ilə mübarizə üçün texnoloji həllər (məsələn, təkmilləşdirilmiş reytinq sistemləri, real vaxtda izləmə, təcili yardım düymələri) nə dərəcədə effektivdir və ya bu cür qlobal platformalarda təhlükəsizliyi təmin etmək üçün hansı hüquqi və tənzimləyici mexanizmlər lazımdır ki, müştərilər özlərini daha güvənli hiss etsinlər?
Sual olunur: texnologiya vasitəsilə yaradılan yeni iş modelləri, cəmiyyətin ən həssas qruplarının təhlükəsizliyini təmin etmək və hüquqlarını qorumaq məqsədilə necə yenidən nizamlanmalıdır ki, innovasiya və sosial məsuliyyət bir-birini tamamlasın?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bu cür iddiaların üzə çıxması, ilk növbədə, şirkətin öz daxili proseslərinin və şikayət mexanizmlərinin işlədiyinə, yəni bu hallarının aşkar edilə bildiyinə işarə edə bilərmi? Bu hadisələrin qeydə alınması və mediada yer alması, Uber-in təhlükəsizlik məsələlərinə qarşı daha şəffaf və məsuliyyətli bir mövqe tutduğunu göstərə bilər. Əgər bu iddialar qeydə alınmır və ya ört-basdır edilirsə, o zaman problem daha dərin və yaygın ola bilərdi. Bu cür halların ictimailəşdirilməsi, gələcəkdə bu tip hadisələrin qarşısının alınması üçün də vacib bir addımdır. Məqalədə bu məqama toxunmaq, təkcə uğursuzluqlara deyil, eyni zamanda bu uğursuzluqlardan nəticə çıxarmaq cəhdlərinə də diqqət çəkə bilərdi.
Əvvəlki illərlə müqayisədə, texnologiya ilə idarə olunan bu cür platformaların ortaya çıxması ilə qadınlara və azsaylı qruplara qarşı törədilən cinayətlərin və ya sui-istifadə hallarının qeydə alınması metodlarında da dəyişikliklər baş vermişdir. Məsələn, 2010-cu illərin əvvəllərində analoji məsələlər daha çox fərdi şikayətlər və ya yerli <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbər</a> mənbələri tərəfindən qeydə alınırdı. Lakin indi qlobal şirkətlərin şəffaf məlumat yayımına təzyiqi artır və ya qanunvericilik tələbləri sərtləşir, bu da hadisələrin daha geniş miqyasda üzə çıxmasına səbəb olur. Qeyd etmək lazımdır ki, bir çox digər ölkələrdə də, xüsusilə də qadınların ictimai təhlükəsizlik baxımından daha həssas olduğu bölgələrdə, oxşar və ya daha ciddi hallar qeydə alınmışdır, lakin bu məlumatlar hər zaman eyni dərəcədə ictimaiyyətə açıqlanmır.
Bu vəziyyət, Uber-in təhlükəsizlik tədbirlərinin müvəffəqiyyətsizliyindən əlavə, onlayn platformalar vasitəsilə xidmət göstərən şirkətlərin məsuliyyətinin nədən ibarət olması və bu məsuliyyətin sosial-iqtisadi gəlirlərlə necə tarazlaşdırılması lazım olduğu sualını da ön plana çıxarır. Şirkətlərin böyümə sürətini, işəgötürənlərin sayı və qazanc səviyyəsini nəzərə aldıqda, bu cür iddiaların qarşısının alınması üçün sərf edilən vəsaitlərin miqdarı və effektivliyi barədə nə düşünürsünüz?
Burada diqqət çəkən məqam, Uber-in iş modelinin — sürücülərin müstəqil podratçı olaraq fəaliyyət göstərməsi — bəzi qanuni və etik məsuliyyətlərdən yayınmaq üçün istifadə edilə biləcəyi ehtimalıdır. Keçmişdəki bəzi texnologiya şirkətlərində bu cür məsələlər daha çox daxili siyasətlər və şirkət mədəniyyəti ilə bağlı idisə, Uber nümunəsində məsələnin hüquqi statusu da ön plana çıxır. Sürücülərin müstəqil podratçı kimi təsniflənməsi, şirkətin birbaşa məsuliyyətini azalda bilər, bu da istismar hallarının qarşısının alınması üçün zəif mexanizmlərə səbəb ola bilər.
Keçmiş təcrübələrdən çıxarılan ən mühüm dərslərdən biri, güclü daxili mexanizmlərin, açıq hesabatlılığın və məsuliyyətə cəlb etmənin vacibliyidir. Eyni zamanda, şirkət mədəniyyətinin təkcə texnoloji yeniliklərdən deyil, həm də ədalətli və təhlükəsiz bir iş mühitinin yaradılmasından ibarət olması vacibdir. Uber-in hazırkı vəziyyətində, təkcə daxili siyasətlərin gücləndirilməsi deyil, eyni zamanda hüquqi çərçivənin də bu cür iddialara qarşı daha qətiyyətli tədbirlər görülməsini təmin etməsi gözlənilir. Sürücülərin statusu ilə bağlı hüquqi mübahisələr də bu məsələnin həllində həlledici rol oynaya bilər.
Bununla belə, bu statistik göstəriciləri qiymətləndirərkən, Uber kimi platformaların böyük bir coğrafi ərazidə və çoxsaylı istifadəçi bazası ilə fəaliyyət göstərdiyini nəzərə almaq lazımdır. Məsələn, bu hadisələrin ümumi səfərlərin ümumi faizindəki payı nə qədərdir? Və ya, bu halların daha əvvəlki dövrlərlə müqayisədə faiz olaraq artım tendensiyası göstərib-göstərmədiyi də araşdırılmalıdır. Həmçinin, qeyd olunan dövr ərzində Uber-in təhlükəsizlik protokollarını təkmilləşdirmək üçün atdığı addımlar və ya tətbiq etdiyi yeni texnologiyalar barədə əlavə məlumatlar olsaydı, mənzərə daha aydın olardı. Belə ki, bu məlumatlar istər-istəməz müəllifin "uğursuzluq" arqumentini daha dəqiq dəyərləndirməyə kömək edərdi.
Uber-in qlobal miqyasda və sürətlə böyüməsi, həmçinin daşınma xidmətləri sahəsində yenilikçi bir model təqdim etməsi, bu cür iddiaların daha geniş ictimaiyyətə çatmasına və narahatlığa səbəb olmasına yol açıb. Keçmişdə bu cür məsələlər bəzən daha lokal və ya şirkətdaxili qalırkən, bugünkü sosial media və internetin gücü ilə bu cür iddialar daha tez yayıla bilir. Bu, həm şirkətləri daha şəffaf olmağa, həm də qanunvericiləri və ictimaiyyəti bu məsələlərə daha ciddi yanaşmağa sövq edir. Bu hadisənin əsas dərsi, texnoloji yeniliklərin, xüsusilə də insanlarla birbaşa təmasda olan xidmətlərdə, işçi və istifadəçi təhlükəsizliyinin heç vaxt ikinci plana atılmamasıdır. Qəribədir ki, bu cür "onlayn" xidmətlərdə baş verən real dünya təhlükəsizlik məsələləri, məsafə və onlayn əlaqə anlayışına zidd olaraq daha da ön plana çıxır.
Şərh Yaz