Azərbaycan-Ermənistan sülh anlaşması: Zəngəzur Dəhlizində nələr olacaq

Tarixi Sülh Sazişi: Ermənistanla Azərbaycan Arasında Müharibə Baş Çatdı

Azərbaycan ilə Ermənistan arasında 35 ildir davam edən müharibə rəsmi olaraq başa çatıb. Avqustun 8-də Ağ Evdə imzalanan tarixi sülh sazişi Cənubi Qafqazın strateji keçidinə dair mühüm bir müddəanı özündə əks etdirib.

ABŞ prezidenti Donald Trampın, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın iştirak etdiyi imza mərasimi, iki ölkə arasında illərdir davam edən hərbi münaqişələrə qeyri-müəyyən müddətə son qoyaraq, diplomatik münasibətlərin bərpasını da təsdiqləyib. Tramp sazişi “tarixi sülh sammiti” adlandırıb və tərəflərdən birinin öhdəliklərini pozacağı təqdirdə birbaşa müdaxilə edəcəklərini bəyan edib.

99 İllik “Tramp Yolu”

Sazişin ən mühüm bəndi Azərbaycanın qərb bölgələrini Naxçıvan vasitəsilə Türkiyəyə birləşdirəcək və Ermənistanın cənubundakı Sünik bölgəsindən keçəcək 43.5 kilometrlik Zəngəzur Dəhlizinin inkişafı və idarəedilmə hüququnun 99 illik müddətə ABŞ-a verilməsi olub. “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Yolu” adı ilə həyata keçiriləcək layihə avtomobil, dəmir yolları, enerji xətləri və fiber optik infrastrukturu əhatə edəcək. ABŞ administrasiyası dəhlizin istismarını Ermənistan qanunları çərçivəsində aparacaq və ərazini infrastruktur yatırımları üçün özəl şirkətə icarəyə verəcək.

Milyardlarla Dollarlıq Yeni Ticarət Şəbəkəsi

“Axios”a danışan yüksək rütbəli ABŞ rəsmisi bildirib ki, bu məsələnin həlli ilə amerikalılar illik milyardlarla dollar dəyərində yeni ticarət şəbəkəsinə qoşulublar. Rusiya, İran və Çin isə öz təsir dairəsi hesab etdikləri bölgədə nüfuzlarını itiriblər.

Zəngəzur Dəhlizinin Strateji Əhəmiyyəti

Zəngəzur Dəhlizi təkcə Azərbaycanla Naxçıvanı deyil, həm də Türkiyə ilə Azərbaycan arasında birbaşa quru nəqliyyat əlaqəsini təmin edəcək. Beləliklə, Türkiyədən Orta Asiyaya uzanan “Türk dünyası xətti” fasiləsiz olacaq. Dəhlizin tamamlanması Asiya ilə Avropa arasındakı ticarət yollarını qısaldaraq “Orta Dəhliz” kimi tanınan tarixi İpək Yoluna yeni təkan verəcək. Bunun sayəsində ticarət xərcləri azalacaq, logistika sürətlənəcək və Bakı qlobal nəqliyyat şəbəkəsində mərkəzi mövqeyə yüksələcək.

Mütəxəssislərə görə, Zəngəzur Dəhlizinin açılması Cənubi Qafqazı həm regional, həm də qlobal logistikada strateji mərkəzə çevirə bilər. Bu dəhliz vasitəsilə Türkiyə, Azərbaycan və Orta Asiya arasında ticarət əlaqələri güclənəcək, Asiya-Avropa ticarətində Rusiya və İrandan kənar alternativ marşrutlar ön plana çıxacaq, bölgədəki iqtisadi fəaliyyətlər və sərmayələr artacaq.

İranın Dəhlizə Etirazı

Layihəyə ən çox etiraz edən tərəflərdən biri olan İran, dəhlizə əvvəldən bəri qarşı çıxır. İran rəsmiləri Zəngəzur Dəhlizinin Ermənistana birbaşa quru əlaqəsini kəsə biləcəyi narahatlığını tez-tez dilə gətirirlər. 2024-cü ilin sentyabrında İranın xarici işlər naziri Abbas Arakçi “Qonşu ölkələrimizin sərhədlərində hər hansı dəyişiklik bizim üçün qırmızı xətdir və qətiyyən qəbuledilməzdir” deyərək kəskin reaksiya vermişdi.

Moskvaya Göndərilən Mesaj

Analitiklər Vaşinqtondakı sülh sazişi mərasiminin Rusiyaya da aydın bir mesaj verdiyi qənaətindədirlər. Moskva Qərbin Cənubi Qafqazda balansı öz xeyrinə dəyişmək cəhdi kimi qiymətləndirdiyi bu prosesi sərt şəkildə tənqid etmişdi. Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova “Qərblilər barışıq prosesini öz axarına salmaq istəyirlər. Biz bunun əvvəllər hara apardığını görmüşük” deyərək Qərbi xəbərdar etmişdi. Bundan əlavə, Rusiya mediası Paşinyanı “Qərbin marioneti” olmaqda ittiham edərək tənqidlərini sərtləşdirmişdi.

33 İllik Sanksiyalar Ləğv Edildi

Digər tərəfdən, mərasim zamanı Tramp 1992-ci ildən bəri Azərbaycana tətbiq edilən ABŞ mənşəli müdafiə məhdudiyyətlərinin aradan qaldırıldığını elan edib. “Azərbaycan və ABŞ arasında müdafiə əməkdaşlığı məhdudiyyətlərini aradan qaldırırıq. Bu, çox mühüm inkişafdır” deyə o qeyd edib. Prezident Əliyev isə qərarı “Müstəqilliyimizin ilk ilində, 1992-ci ildə qoyulan məhdudiyyətlər, 33 il sonra bu gün aradan qaldırıldı. Bu, Azərbaycan xalqının qürur və minnətlə xatırlayacağı bir gün olacaq” sözləri ilə dəyərləndirib.

Hər İki Tərəf Razıdır

Əliyev sazişdən sonra “Bu sülh, Azərbaycan xalqının haqlı zəfərinin təsdiqidir” deyib. Paşinyan isə “Ölkəmizin iqtisadiyyatına və xalqımıza yeni bir səhifə açırıq” sözləri ilə yeni dövrə dair mesajlarını çatdırıb.

24 saat