Bağdadda şiddətli toqquşma: Təhlükəsizlik zəminində gərginlik
İraq paytaxtı Bağdadda dövlət tərəfindən tanınan, tərkibinə İrana sadiq qruplaşmaları da daxil edən Xalq Səfərbərlik Qüvvələri (XSQ) üzvləri ilə baş verən silahlı toqquşmada ən azı bir polis əməkdaşı həlak olub, 14 döyüşçü saxlanılıb. Hadisə bazar günü Bağdadın Kərxi rayonunda XSQ döyüşçülərinin Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin binasına yeni direktorun təyinatı zamanı basqın etməsi ilə başlayıb.
Daxili İşlər Nazirliyindən verilən məlumata görə, silahlı şəxslər rəsmi iclası pozaraq əməkdaşlar arasında təşviş yaradıb və təcili polis qrupunun müdaxiləsini tələb edib. Hadisə yerinə gələn polislər atəşə məruz qalıb, nəticədə təhlükəsizlik əməkdaşları arasında xəsarət alanlar da olub. Nazirlik, hər hansı bir tərəfin zorla iradəsini tətbiq etməsinə və dövlət qurumlarını təhdid etməsinə dözməyəcəyini bəyan edib.
Xalq Səfərbərlik Qüvvələrinin rolu və daxili mübarizə
Yerli olaraq Həşd əş-Şəəbi kimi tanınan bu qüvvələr əsasən İŞİD-lə mübarizə aparmaq üçün yaradılmış şiə yarıhərbi birləşmələrindən ibarətdir. Lakin onlar sonradan İraq silahlı qüvvələrinə rəsmi olaraq inteqrasiya edilib. XSQ-nin bəzi fraksiyaları Tehranla sıx əlaqələri qoruyub saxlayır.
Bina daxilindəki təhlükəsizlik mənbələri və şahidlər bildiriblər ki, döyüşçülərin məqsədi əvvəlki direktorun əvəz olunmasının qarşısını almaq olub. Xəstəxana və polis rəsmiləri bir zabitin öldüyünü və doqquz nəfərin yaralandığını təsdiqləyiblər. Baş nazir Məhəmməd Şiə əl-Sudaniyə tabe olan İraqın Birləşmiş Əməliyyatlar Komandanlığından verilən açıqlamada, saxlanılan silahlı şəxslərin məhkəməyə təhvil verildiyi bildirilib. Hadisədə iştirak edən şəxslər Xalq Səfərbərlik Qüvvələrinin 45 və 46-cı briqadalarına aid olublar ki, bu birliklər İraqın ən güclü İranla əlaqəli milislərindən olan Kətaib Hizbullahla geniş şəkildə əlaqələndirilir.
Kətaib Hizbullahın adının açıqlanmasını istəməyən bir üzvü AFP agentliyinə açıqlamasında, qruplaşmadan bir döyüşçünün həlak olduğunu və altı nəfərin yaralandığını bildirib. O qeyd edib ki, qrup gərginliyi artırmaq istəmir və məhkəmə prosesinin öz axarı ilə getməsinə icazə verəcək. Gərginliyə cavab olaraq, əl-Sudani hadisələri araşdırmaq üçün bir istintaq komitəsi yaratmağı əmr edib.
Siyasi təsir uğrunda mübarizə: İraqın kövrək təhlükəsizliyi
Xalq Səfərbərlik Qüvvələrinin İraq siyasətində davamlı təsiri və dövlət qurumları ilə silahlı qarşıdurmaları ölkənin təhlükəsizlik aparatının kövrəkliyi, rəsmi səlahiyyətlər ilə güclü yaraqlı qruplaşmalar arasında sərhədlərin bulanıq olması ilə bağlı narahatlıqları artırır.
2003-cü ildə ABŞ-ın İraqa müdaxiləsindən bəri ölkədə İran və ABŞ arasında hökumətə təsir uğrunda mübarizə davam edir. İranla eyni xəttdə hərəkət edənlər arasında 2014-cü ildə İŞİD-lə mübarizə üçün yaranmış həmin qruplaşmanın bir sıra üzvləri də var. 2017-ci ildə XSQ-nin legitimliyi İraq Daxili və Müdafiə nazirliklərinin istəklərinə zidd olaraq qanunla təsbit edilib və İraqın milli təhlükəsizlik müşavirliyinin nəzarəti altına verilib. Qeyd etmək lazımdır ki, İŞİD kimi ekstremist qruplaşmaların ideologiyasında sələfi təlimlərinin təsiri müşahidə oluna bilər.
Oxucu Şərhləri
Bu məsələyə daha geniş bir perspektivdən yanaşmaq üçün, İraq hökuməti ilə XSQ arasında bir növ milli razılaşma prosesi təşkil edilə bilər. Bu proses, hər iki tərəfin nümayəndələrinin iştirakı ilə, mövcud gərginliklərin səbəblərinin açıq müzakirəsini, səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi, silahlı qüvvələrin yenidən təşkili və İranın təsirinin məhdudlaşdırılması kimi məsələləri əhatə edə bilər. Bu, qarşıdurmaların həllinin yalnız hərbi yolla deyil, həm də siyasi və diplomatik vasitələrlə mümkün olduğunu göstərər. Belə bir prosesin uğurlu olması üçün beynəlxalq təşkilatların və digər regional oyunçuların dəstəyi əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Lakin, belə bir sülh müzakirəsinin həyata keçirilməsi üçün tərəflərin siyasi iradəsi və etimadın qurulması zəruridir.
Əlbəttə, hadisənin xüsusiyyətləri fərqli ola bilər – məsələn, iştirak edən qrupların kimliyi və ya basqının hədəfi. Ancaq fundamental olaraq, bütün bunlar İraq hökumətinin paramilitar qruplar üzərində nəzarətini tam təmin edə bilməməsi ilə bağlıdır.
Keçmiş hadisələrdən çıxarıla bilən əsas dərs, paramilitar qrupların siyasi proseslərə müdaxiləsinin potensial təhlükəsinin daim qarşısının alınmasının vacibliyidir. İraq hökuməti bu qrupların gücünü məhdudlaşdıran və onların legitim siyasi vasitələr vasitəsilə iştirakını təmin edən aydın bir strategiya hazırlamalıdır. Hazırkı vəziyyətin fərqli olmasının səbəbi, təsvir olunan hadisənin detallarının hələ tam aydın olmaması, və bu məlumatların tam və tərəfsiz şəkildə təqdim olunmamasıdır. Daha ətraflı informasiya əldə edildikdən sonra, hadisənin səbəbləri və nəticələri daha aydınlaşa bilər.
Bundan əlavə, İraqın iqtisadi vəziyyətinin bu cür hadisələrlə necə əlaqəli olduğunu araşdırmaq faydalı olar. Məsələn, iqtisadi bərabərsizliyin və işsizliyin paramilitar qruplaşmaların yaranması və güclənməsindəki rolu nə qədərdir? Digər ölkələrdəki oxşar hadisələrə baxaraq İraqdakı vəziyyəti müqayisəli təhlil etmək mümkündürmü?
Bütün bunları nəzərə alaraq, oxucuları sual ilə qarşılayıram: İraq hökuməti və beynəlxalq ictimaiyyət, XSQ kimi paramilitar qrupların gücünü məhdudlaşdırmaq və İraqda davamlı sülh və sabitliyi təmin etmək üçün hansı effektiv strategiyadan istifadə edə bilər?
Məsələnin daha effektiv həlli üçün İraq hökumətinin daxili qüvvələri ilə XSQ arasında açıq dialoq və etibar qurma mexanizmlərinin yaradılması tövsiyə olunur. Bu, həm də siyasi proseslərdə XSQ-nin daha səmərəli inteqrasiyasını və qanunvericiliyə uyğunluğunu təmin etmək üçün qanun layihələrinə ehtiyacı göstərir. Bu mexanizmlər, hərbi və ya güc tətbiqi ilə deyil, diplomatiya və siyasi danışıqlar yolu ilə qarşılıqlı anlaşmanın qurulmasına yönəlməlidir. Başqa sözlə, problemin hərbi deyil, siyasi həlli vacibdir. Məsələnin yalnız bir tərəfini işıqlandıran təhlillər əvəzinə, müxtəlif tərəflərin perspektivlərinin dərindən araşdırılması daha məhsuldar olardı.
Mənim təklifim XSQ kimi qrupların tam demokratikləşdirilməsi, yəni onların silahlarının təhvil verilməsi və qanuni siyasi prosesə inteqrasiyasıdır. Bu proses mərhələli olmalı, qüvvə tətbiqindən daha çox dialoq və danışıqlar yolu ilə aparılmalıdır. Əgər bu mümkün deyilsə, həmin qrupların üzvləri üçün yenidən inteqrasiya proqramları, peşə təlimi və iqtisadi dəstək təmin edilməlidir. Bu, onların dövlətə qarşı mübarizə aparmağa ehtiyacı olan bir əhali hissəsinin yerinə öz ölkələrinin inkişafına töhfə vermələrini təmin etmək üçün məntiqi bir yoldur.
Bu uzun və çətin bir proses olacaq, lakin İraqın uzunmüddətli sabitliyi üçün qısamüddətli həllərdən daha effektiv bir yanaşmadır. Məqalədə təsvir olunan tək bir hadisəyə reaksiya vermək əvəzinə, əsas səbəbləri aradan qaldırmağa yönəlmiş hərtərəfli bir yanaşma daha faydalı olardı.
Şərh Yaz