Bennu asteroidində həyatın tərkib hissələri: Tripofan da var

Bennu Asteroidində Triptofanın Kəşfi

Triptofan – hind quşu yedikdə yuxu gətirdiyi haqqında olan Şükranlıq əfsanəsinin arxasında dayanan vacib amin turşusu – planetimizin yanından təxminən hər altı ildən bir keçən kiçik asteroid Bennu üzərində aşkarlanıb.

Bu kəşf, NASA-nın OSIRIS-REx missiyası tərəfindən toplanmış misli görünməmiş nümunə sayəsində mümkün olub. Missiya 2020-ci ildə Bennu asteroidinə eniş edərək 121,6 qram qaya və toz nümunəsi götürüb və 2023-cü ildə bu dəyərli yükü Yerə təhlükəsiz şəkildə çatdırıb. Həmin vaxtdan bəri NASA nümunənin kiçik bir hissəsini təhlil edilməsi üçün dünyanın müxtəlif yerlərindəki tədqiqatçılara paylayıb.

Bennunun öyrənilməsi olduqca əhəmiyyətlidir, çünki onun tərkibi erkən Günəş sisteminin quruluşunu əks etdirir və elm adamlarına həyatın başlanğıcına bir nəzər salmaq imkanı verir. Bennu nümunələri üzərində aparılan əvvəlki tədqiqatlar, Yerdəki bütün canlı orqanizmlərin əsasını təşkil edən 20 amin turşusundan 14-nü, eləcə də DNT və RNT-nin genetik kodunu təşkil edən beş bioloji nukleobazanın hamısını aşkar etmişdi.

Tədqiqatçılar daha əvvəl 2019-cu ildə Yaponiya Aerokosmik Kəşfiyyat Agentliyi tərəfindən toplanan başqa bir asteroid olan Ryugudan, eləcə də Yerə düşən müxtəlif meteoritlərdən amin turşuları aşkar etmişdilər. Ekspertlərin fikrincə, bu artan sübutlar göstərir ki, asteroidlər erkən dövrlərdə planetimizə həyat üçün vacib komponentləri çatdıra bilərdi.

İndi Bennu nümunələrinin yeni təhlili triptofanı inamla, baxmayaraq ki, hələ qəti şəkildə olmasa da, müəyyən edib. Bu da asteroiddəki zülal qurucu amin turşularının sayını 20-dən 15-ə çatdırıb.

Həyatın Başlanğıcına Yeni İşıq

NASA-nın Goddard Kosmik Uçuş Mərkəzinin Astrobiologiya Analitik Laboratoriyasının astrokimyaçısı və PNAS jurnalında dərc olunan tədqiqatın həmmüəllifi Xose Aponte bildirib: “Bennu asteroidində triptofanın aşkar edilməsi böyük bir hadisədir, çünki triptofan ən mürəkkəb amin turşularından biridir və indiyədək heç bir meteorit və ya kosmik nümunədə görülməmişdi.”

Aponte əlavə edib ki, asteroiddə triptofanın mövcudluğu həyat reseptinin yalnız Yerdə başlamadığı fikrini dəstəkləyir: “Onun kosmosda təbii şəkildə əmələ gəldiyini görmək bizə bu maddələrin erkən Günəş sistemində artıq hazırlandığını göstərir. Bu, həyatın başlanması üçün şəraiti daha da asanlaşdırardı.”

Həyatın mənşəyi üzrə tədqiqatların qabaqcılı mərhum Harold Morovits inanırdı ki, canlı orqanizmlərin əsasını təşkil edən molekullar Günəş sisteminin başlanğıcından qalan molekulyar “fəsilələr” ola bilər. Koddinin izahına görə, Bennu nümunələrində triptofan və digər zülal qurucu amin turşularının müəyyən edilməsi bu fikrə əlavə ağırlıq verir.

Pensilvaniya Ştat Universitetinin professoru Keyt Friman (tədqiqatda iştirak etməyib) email vasitəsilə bildirib: “Bennuda triptofanın aşkar edilməsi kosmosdan gələ biləcəyini artıq bildiyimiz birləşmələrin heyrətamiz müxtəlifliyini daha da genişləndirir.” Friman əlavə edib: “Asteroidlər ilkin Yerin “ərzaq tədarükü xidməti” idilər və bizim prebiotik dünyamıza çoxlu sayda molekullar təmin etmişdilər.”

Bennunun Mənşəyi və Əhəmiyyəti

Adı qədim Misir tanrısı Bennudan götürülən bu asteroid təxminən üçdə bir mil genişliyindədir. Kosmik qayanın 2 milyarddan 700 milyon il əvvələ qədər daha böyük bir asteroiddən qopmuş bir hissə olduğu ehtimal edilir. NASA-nın məlumatına görə, o, ehtimal ki, Mars və Yupiter arasındakı əsas asteroid qurşağında formalaşıb və kimyəvi tərkibi 4,5 milyard il əvvələ, yəni Günəş sisteminin başlanğıcına qədər uzanan dövrü əks etdirir.

Bennu 1,75 milyon ildir ki, Yerə yaxın orbitdə fırlanır. Məlumatlar göstərir ki, 2182-ci ildə planetimizə dəyə bilər ki, bu da "qlobal qışa" səbəb ola bilər. Elm adamları hazırda təsir ehtimalını 2700-də 1, yəni 0,037% olaraq qiymətləndirirlər.

Bennunun tərkibindəki material əvvəlcə Günəş sisteminin yaranmasından çox əvvəl baş verən köhnə ulduzların partlayışları olan supernovalardan gəlib. Partlayışların həddindən artıq istiliyi bir "dəmirçi ocağı" rolunu oynayaraq asteroiddəki elementləri formalaşdırıb. Daha sonra Bennunun yaranmasına səbəb olan toqquşmanın istiliyi, eləcə də Günəşdən gələn radiasiya daxilindəki elementləri daha da dəyişdirib. Bennuda həmçinin amin turşuları kimi molekulları yaratmağa kömək edə bilən ammiak, eləcə də müxtəlif növ minerallar aşkar edilib ki, bu da həyatın ilkin komponentlərinin yaradılması üçün lazım olan bir çox maddələri təqdim edir – lakin həyatın özünü deyil.

Yeni tədqiqatın birinci müəllifi, NASA-nın Goddard Kosmik Uçuş Mərkəzinin Astrobiologiya Analitik Laboratoriyasının doktorantı və üzvi geokimyaçısı Ancel Moxarro qeyd edib: “Onlar hələ yığılmayan yapboz parçaları kimidirlər. Bu bizə deyir ki, həyatın bir çox ilkin komponentləri asteroidlərdə və ya kometlərdə təbii şəkildə istehsal edilə bilər. Triptofanın tapılması isə kosmosda istehsal olunan və Yerə çatdırıla bilən amin turşuları əlifbasını genişləndirir.”

Nümunələrin Bənzərsiz Dəyəri

Bennuda əvvəllər ümumilikdə 33 amin turşusu tapılmışdı, lakin onlardan yalnız 14-ü Yerdəki canlı orqanizmlər tərəfindən zülallar qurmaq üçün istifadə edilir. Triptofan sonuncu qrupa daxil olacaq; o, həmçinin elm adamlarının əsas adlandırdığı amin turşuları kateqoriyasına aiddir, çünki insan orqanizmi onları istehsal edə bilmir və qida vasitəsilə qəbul edilməlidir.

Moxarro əlavə edib ki, tədqiqat üçün təhlil edilən cəmi 50 milliqram ağırlığında olan Bennu nümunəsində triptofanın mövcudluğunu təsdiqləmək üçün daha çox sınaq tələb olunur. Lakin, tədqiqatda iştirak etməyən, lakin Bennu nümunələri üzərində işləmiş Karnegi Elmi İnstitutunun əməkdaşı Corc Koddinin sözlərinə görə, Bennu nümunələrinin ilkin vəziyyəti nəzərə alınsa, tapıntının quru çirklənməsi nəticəsi olması ehtimalı azdır.

Koddinin email vasitəsilə bildirdiyinə görə: “Mən inanıram ki, bu molekullar həqiqətən Bennu asteroidindən götürülüb.”

Nümunənin asteroidin özündən toplanması sayəsində tədqiqatçılar atmosferə daxil olma zədəsi ilə məşğul olmaq məcburiyyətində qalmayıblar. Bu zədələr Yerə düşən asteroidlərin kimyəvi tərkibini dəyişir, bu da Bennunu erkən Günəş sisteminin tərkibinin daha etibarlı bir “zaman kapsulu” edir.

Yeni tədqiqatın həmmüəllifi, Arizona Universitetinin planetologiya və kosmokimya professoru Dante Lauretta deyib: “OSIRIS-REx bu nümunələri ilkin vəziyyətdə qaytardığı üçün biz nəhayət, meteoritlərin Yerə daxil olarkən itirdiyi kövrək duzları, mineralları və üzvi birləşmələri görürük.”

Lauretta əlavə edib: “Bennunun ana cismi müxtəlif yerlərdə və müxtəlif vaxtlarda fəaliyyət göstərən, hər biri öz kimyəvi proseslərini idarə edən çoxsaylı maye sistemləri ilə zəngin geoloji bir dünya idi. Bennu fərqli kimyəvi sistemlər kolleksiyasını qoruyur və birlikdə göstərirlər ki, kiçik cisimlər Yerdə həyat yaranmazdan çox əvvəl dinamik, üzvi maddələrlə zəngin sistemlər olublar.”

Koddinin sözlərinə görə, bu tədqiqat həyat üçün zəruri olan hansı molekulların ekstraterrestrial materiallarda tapıla biləcəyi haqqında elmi biliyimizi artırır. O əlavə edib ki, əgər Günəş sisteminin başlanğıcında baş verən təbii kimyəvi proseslər həyatın hazırda istifadə etdiyi eyni molekulları istehsal edirsə, o zaman onların arasında bir əlaqə olmalıdır.

London Təbiət Tarixi Muzeyinin planetologiya professoru və Planetar Materiallar Qrupunun rəhbəri Sara Rassel (tədqiqatda iştirak etməyib) deyib ki, yeni araşdırma nümunə geri qaytarma missiyalarının nə qədər əhəmiyyətli olduğunu vurğulayır. O, əlavə edib ki, elm adamlarının laboratoriyalarda minlərlə kosmik qaya nümunəsi olsa da, tam mənzərəni əldə etmək üçün kosmik missiyalar tərəfindən Yerə gətirilən çirklənməmiş, ilkin materiallara da ehtiyac var.

Rassel əlavə edib: “Xüsusilə triptofanın kəşfi təəccüblüdür, çünki biz bunu meteoritlərdə görmürük, bəlkə də atmosferdən düşmə və Yerə dəyəndə sağ qalmır.”

24 saat