Qum və Toz Fırtınaları İqlim Dəyişikliyi ilə Bağlı Vaxtsız Ölümlərə Səbəb Olur
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının (ÜMT) yeni hesabatına əsasən, qum və toz fırtınaları iqlim dəyişikliyi səbəbindən “vaxtsız ölümlərə” yol açır. 150 ölkədə 330 milyondan çox insan bu təbii fəlakətlərdən zərər görür.
Şənbə günü BMT Baş Assambleyası (BMT BA) Qum və Toz Fırtınaları ilə Mübarizə Beynəlxalq Gününü qeyd etdi və 2025-2034-cü illəri Qum və Toz Fırtınaları ilə Mübarizə üzrə BMT Onilliyi elan etdi. Assambleya prezidenti Filemon Yanq bildirib ki, bu fırtınalar “zəmanəmizin ən çox nəzərdən qaçırılan, lakin ən geniş təsirə malik qlobal problemlərindən birinə çevrilir”. Onların yaranmasına iqlim dəyişikliyi, torpağın deqradasiyası və qeyri-davamlı təcrübələr səbəb olur.
ÜMT-nin Baş Katibi Celeste Saulo qeyd edib ki, qum və toz fırtınaları təkcə “çirkli pəncərələr və dumanlı səmalar” demək deyil. Onlar milyonlarla insanın sağlamlığına və həyat keyfiyyətinə zərər vurur, həmçinin hava və quru nəqliyyatında yaranan pozulmalar, kənd təsərrüfatı və günəş enerjisi istehsalına vurduğu ziyanla milyonlarla dollara başa gəlir.
Yanqın sözlərinə görə, bu fırtınalardan havaya yayılan hissəciklər hər il 7 milyon vaxtsız ölümə səbəb olur. Həmin hissəciklər tənəffüs və ürək-damar xəstəliklərini tətikləyir, məhsuldarlığı 25%-ə qədər azaldaraq aclığa və miqrasiyaya yol açır. ÜMT-nin BMT-dəki nümayəndəsi Laura Paterson BMT BA-da bildirib ki, “hər il təxminən 2 milyard ton toz buraxılır ki, bu da Misirdəki Giza Böyük Piramidalarının 300-nə bərabərdir”. O əlavə edib ki, dünya tozunun 80%-dən çoxu Şimali Afrika və Yaxın Şərqdəki səhralardan gəlir, lakin hissəciklər qitələr və okeanlar boyunca yüzlərlə, hətta minlərlə kilometr məsafə qət edə bildiyindən onların qlobal təsiri var.
BMT-nin Qərbi Asiya üzrə İqtisadi və Sosial Komissiyasının rəhbəri, Baş katibin müavini Rola Daşti assambleyada bu fırtınaların iqtisadi xərclərinin “heyrətamiz” olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, Yaxın Şərq və Şimali Afrika bölgəsində qum və toz fırtınaları ilə mübarizə hər il 150 milyard dollara, yəni ümumi daxili məhsulun (ÜDM) təxminən 2,5%-nə başa gəlir. Daşti qeyd edib ki, “təkcə bu yaz ərəb bölgəsi kəskin pozulmalar yaşayıb”. O, İraqda xəstəxanaları tənəffüs xəstəlikləri ilə dolduran şiddətli fırtınaları, Küveyt və İranda isə məktəblərin və ofislərin bağlanmasına səbəb olan fırtınaları misal gətirib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, 2017-ci ildə ABŞ-da toz və külək eroziyası 154 milyard dollar zərər vurub ki, bu da 1995-ci ildən bəri məbləğin dördqat artması deməkdir.
ÜMT və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) həmçinin xəbərdarlıq ediblər ki, sağlamlıq yükü kəskin şəkildə artmaqdadır. 2018-2022-ci illər arasında 3,8 milyard insan – yəni dünya əhalisinin demək olar ki, yarısı – ÜST-ün təhlükəsizlik həddini aşan toz səviyyəsinə məruz qalıb. Bu rəqəm 2003-2007-ci illər arasında təsirlənən 2,9 milyard insandan xeyli yüksəkdir.