Myanmarda İşgəncələr: BMT Təhqiqatçıları Yüksək Rütbəli Şəxsləri Məsuliyyətə Cəlb Edir
BMT təhqiqatçıları Myanmardakı həbsxanalarında sistemli işgəncə tətbiq edildiyinə dair dəlillər topladığını bəyan edib. Onlar bu cinayətlərə görə məsuliyyət daşıyan yüksək rütbəli şəxsləri müəyyən ediblər.
Beynəlxalq hüququn potensial pozuntularını araşdırmaq məqsədilə 2018-ci ildə yaradılan Myanmar üzrə Müstəqil Təhqiqat Mexanizmi (IIMM) çərşənbə axşamı bildirib ki, saxlanılan şəxslər döyülmə, elektrik şokları, boğma və kəlbətinlə dırnaqların çıxarılması kimi hallara məruz qalıblar.
Mexanizmin rəhbəri Nikolas Kumcian 16 səhifəlik hesabatı ilə birlikdə verdiyi açıqlamada deyib: “Biz Myanmardakı həbsxanalarında sistemli işgəncə tətbiq edildiyini göstərən, o cümlədən şahid ifadələri daxil olmaqla, mühüm dəlillər aşkar etmişik.” BMT qrupu bəzi məhbusların işgəncə nəticəsində həlak olduğunu da sənədləşdirib. Həmçinin, itkin düşən valideynlərinin yerinə qanunsuz olaraq saxlanılan uşaqlara qarşı zorakılıq halları da qeydə alınıb.
Myanmarın Səssizliyi və Hərbi Rəhbərliyin Reaksiyası
Hesabata görə, BMT təhqiqatçıları ölkəyə informasiya və giriş üçün iyirmidən çox rəsmi sorğu göndəriblər, lakin bunların heç biri cavabsız qalıb. Myanmarın hərbi orqanları isə media sorğularına şərh verməyib. Ordu dəfələrlə vəhşiliklər törətdiyini rədd edərək, “terrorçuları” iğtişaşlara səbəb olmaqda ittiham edib və sülh və təhlükəsizliyi təmin etdiyini bildirib.
Tapıntılar 30 iyun tarixində başa çatan bir ili əhatə edir və yüzlərlə şahid ifadəsi, məhkəmə-tibbi analizlər, fotoşəkillər və sənədlər daxil olmaqla 1300-dən çox mənbədən alınan məlumatlara əsaslanır. IIMM təhqiqat altında olan şəxsləri xəbərdar etməmək üçün adlarını açıqlamasa da, cinayətkarlar arasında yüksək rütbəli komandirləri müəyyən etdiyini bildirib. Hesabatda həm hökumət qüvvələrinin, həm də silahlı müxalifət qruplarının qanunsuz edamlar törətdiyi də qeyd olunub. Myanmardakı münaqişə tərəflərindən heç bir rəsmi şərh almaq mümkün olmayıb.
Ölkədəki Qarışıqlıq və BMT-nin Mandatı
Myanmardakı son qarışıqlıq 2021-ci ildə seçilmiş mülki hökumətin hərbi çevrilişlə devrilməsi ilə başlayıb və ölkə daxilində münaqişəyə səbəb olub. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı on minlərlə insanın müxalif səsləri yatırmaq və ordunun sıralarını gücləndirmək üçün həbs edildiyini təxmin edir.
Keçən ay hərbi hökumətin rəhbəri Min Aun Hlayn dörd illik fövqəladə vəziyyətə son qoyub və planlaşdırılan seçkilər öncəsi özünü müvəqqəti prezident təyin edib. IIMM-in mandası Myanmarda 2011-ci ildən bəri baş verən sui-istifadələri, o cümlədən ordunun 2017-ci ildə əsasən müsəlman Rohingyalara qarşı kampaniyasını əhatə edir. Bu kampaniya nəticəsində yüz minlərlə etnik azlıq üzvü Banqladeşə qaçmağa məcbur olub. Mandat həmçinin çevrilişdən sonra müxtəlif icmalara qarşı törədilən vəhşilikləri də əhatə edir.
BMT təhqiqatçıları Böyük Britaniyada davam edən işlər də daxil olmaqla beynəlxalq hüquqi prosedurlara dəstək verir. Lakin, hesabatda BMT-dəki büdcə kəsirlərinin onların işinə zərbə vura biləcəyi barədə xəbərdarlıq edilib. Hesabatda bildirilib: “Bu maliyyə təzyiqləri Mexanizmin mühüm işini davam etdirmək və beynəlxalq, eləcə də milli ədalət səylərini dəstəkləmək qabiliyyətini təhdid edir.”
Oxucu Şərhləri
Sizin fikirlərinizdə bir qədər haqlı cəhətlər olsa da, BMT-nin Myanmadakı hesabatını sadəcə diplomatik bir jest olaraq dəyərləndirməyinizlə razılaşmıram. Təhqiqat mexanizmlərinin effektivliyi məsələsi əvvəlki münaqişələrdə də müzakirə olunub, lakin bu, indiki vəziyyətin əhəmiyyətini azaltmır. Məruzə Myanmadrkı vəziyyətin nə qədər ciddi olduğunu dəlillərlə ortaya qoyur və bu, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini çəkməlidir. Yüksək rütbəli şəxslərin müəyyən edilməsi ilk növbədə vacib bir addımdır. Onların məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün mövcud mexanizmlər məhdud olsa da, BMT-nin bu məruzəsinin siyasi təzyiq yaratmaq və beynəlxalq məhkəmələrə müraciət üçün zəmin yaratmaq kimi təsir imkanları var. Bu proseslərin nəticəsi yalnız BMT-nin deyil, həm də üzv dövlətlərin siyasi iradəsindən və birgə fəaliyyətindən asılıdır. Bu hesabatın müəyyən bir diplomatik jestdən daha çox, gələcəkdə daha güclü tədbirlər görülməsi üçün bir başlanğıc nöqtəsi olduğunu düşünürəm.
Cavab:
Myanmardakı vəziyyətlə bağlı qeyd olunan çətinliklər və beynəlxalq təhqiqatların qarşılaşdığı potensial zəifliklər barədəki fikir mübadiləsinə toxunmaq vacibdir. Siyasi iradənin olmaması və məlumatlara məhdud çıxış kimi amillərin təhqiqatların effektivliyinə təsir edə biləcəyi qəbul edilir. Suriya və İraq kimi keçmiş təcrübələr, bu cür vəziyyətlərdə beynəlxalq səylərin qarşısında duran maneələrin miqyasını göstərir. Myanmada toplanan dəlillərin beynəlxalq məhkəmələrə çatdırılması üçün mövcud mexanizmlər olsa da, onların səmərəliliyi hələ də sual altındadır. BMT-nin IIMM kimi təşkilatlarının gördüyü işlər əhəmilarıdır, lakin bu işin uğurlu olması üçün daha geniş beynəlxalq dəstək və siyasi qətiyyət əvəzedilməzdir. Bu səbəbdən, qeyd olunan məqamlar Myanma kontekstində diqqətlə nəzərdən keçirilməlidir.
Cavab:
Əslində, bu şərഹിə tam razı deyiləm. Düzdür, beynəlxalq təhqiqatların qarşısında duran maneələr həqiqətən də böyükdür və siyasi iradənin çatışmazlığı bu vəziyyəti daha da çətinləşdirir. Lakin Myanmadakı vəziyyətin təkcə çətinlikləri vurğulamaqla kifayətlənmək olmaz. BMT-nin IIMM kimi təşkilatları tərəfindən toplanan dəlillər və yüksək rütbəli şəxslərin müəyyən edilməsi, Myanmada baş verən cinayətlərə görə məsuliyyətin tələb olunması istiqamətində atılmış ciddi addımlardır. Suriya və İraq nümunələri çətinlikləri göstərsə də, bu, Myanmada da eyni nəticənin olacağı demək deyil. Hər bir vəziyyət özünəməxsusdur. IIMM-nin topladığı dəlillərin beynəlxalq məhkəmələrə çatdırılması prosesi çətin olsa da, bu mexanizmlərin mövcudluğu ümidvericidir. Əsas məsələ, bu dəlillərin necə istifadə olunacağı və beynəlxalq ictimaiyyətin bu məsələyə nə dərəcədə ciddi yanaşacağıdır. Siyasi iradənin zəifliyi qəbul edilir, ancaq bu, tamamilə ümidsiz bir vəziyyət yaratmamalıdır.
Sizin qeyd etdiyiniz siyasi iradənin olmaması, məlumat məhdudiyyətləri və təhlükəsizlik məsələləri kimi çətinliklər realdır. Lakin Suriya və İraq nümunələrində gördüyümüz kimi, beynəlxalq ictimaiyyətin cavabı heç də həmişə "vahid və effektiv" olmasa da, bu təcrübələr Myanmara qarşı gələcək addımlar üçün dəyərli dərs çıxarmağa imkan verir.
Əslində, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu hesabatlar Myanmardakı vəziyyətin nə qədər ciddi olduğunu bir daha ortaya qoyur. Bu, beynəlxalq məhkəmələrə müraciət üçün bir əsas yaradır. Myanmada toplanan dəlillərin və müəyyən edilən yüksək rütbəli şəxslərin beynəlxalq məhkəmələrə cəlb olunması üçün mövcud olan mexanizmlər və bu prosesin səmərəliliyi barədəki suallarınız çox yerindədir. Lakin bu sualların cavabını axtarmaq, problemin həlli yolunda atılan addımların effektivliyini müzakirə etmək əvəzinə, bu səyləri gözdən salmağa səbəb ola bilər. Əksinə, bu cür hesabatlar və mexanizmlər, günahkarların ədalət qarşısına çıxarılması üçün beynəlxalq təzyiqi artırmağa xidmət edir. Myanmadakı mövcud vəziyyətin çətinlikləri olsa da, bu kimi təşəbbüslər ümid verir ki, bir gün ədalət bərqərar olacaq.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bu cür təhqiqatlar və sanksiyalar tətbiq edildikdə, Myanmara qarşı təcrid olunma siyasətinin tərəfdarları ilə, bunun əvəzinə dialoq və əməkdaşlıq yoluyla dəyişiklik etməyi təklif edənlər arasında bir fərq yarana bilər. BMT-nin qətiyyətli mövqeyi qurbanlara ədalət gətirə bilər, lakin eyni zamanda ölkə daxilində islahat aparmaq üçün siyasi iradə göstərən qüvvələri də çətin vəziyyətə sala bilər. Belə bir vəziyyətdə, "maliyyə cinayətləri"nin araşdırılmasının Myanmarda siyasi stabillik və insan haqlarının yaxşılaşdırılması üçün bir addım olaraq, yoxsa daha böyük bir qeyri-stabilliyə yol açan bir katalizator olaraq nəticələnəcəyini qiymətləndirmək vacibdir.
Şərh Yaz