Cənubi Livanda UNIFIL mandatı yeniləndi: İsrail hücumları fonunda növbəti addım

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası cümə axşamı günü Livanın cənubunda fəaliyyət göstərən UNIFİL sülhməramlı missiyasının müddətini 2026-cı ilin sonunadək uzatmaq, daha sonra 2027-ci il ərzində "nizamlı və təhlükəsiz şəkildə qoşunların azaldılması və çıxarılmasına" başlamaq barədə qərar qəbul edib. UNIFİL-in fəaliyyətinin dayandırılması İsrail və ABŞ tərəfindən ciddi şəkildə irəli sürülüb. Onlar 2006-cı il müharibəsindən bəri təşkilatı Hizbullah üçün siyasi örtük təmin etməkdə və Hizbullahı tərksilah etmək üçün fəaliyyət göstərməməkdə ittiham edirlər, baxmayaraq ki, bu, BMT orqanının əsas vəzifəsi deyil. Bu arada, İsrail ötən ilin oktyabr ayında Cənubi Livana etdiyi işğaldan sonra Livan ərazisində ən azı beş nöqtəni işğal etməyə davam edir. 2024-cü ilin noyabrında əldə edilmiş atəşkəs razılaşması İsrail qoşunlarının Cənubi Livandan çıxarılmasını nəzərdə tuturdu, lakin bu hələ də baş verməyib. Bəs Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Livan üzrə Müvəqqəti Qüvvələrinin (UNIFİL) fəaliyyətinin sona çatması Livan və İsrail arasındakı sərhəd bölgəsi üçün nə deməkdir? Budur bilməli olduğunuz əsas məqamlar.

İndi nə baş verir?

UNIFİL 2026-cı il dekabrın 31-nə qədər Cənubi Livanda qalacaq. Bundan sonra, qoşunlarını çıxarmaq və bölgənin nəzarətini Livan Ordusuna təhvil vermək üçün bir il vaxtı olacaq. Bu inkişaf, İsrailin hərbi güc, texnologiya və ABŞ dəstəyi baxımından qeyri-mütənasib üstünlüyünü nəzərə alaraq, onun xeyrinə görünür. İsrail Livana mütəmadi olaraq hərbi hücumlar edir. Hətta 2023-cü ilin oktyabr ayında Hizbullahın İsraillə müharibəyə başlamasından əvvəl də, İsrailin hava qüvvələri müntəzəm olaraq Livanın hava sahəsini nəzarət uçuşları ilə pozurdu.

UNIFİL olmadan monitorinq zəifləyəcək

UNIFİL getdikdən sonra, bu cür pozuntuları monitorinq edəcək heç bir beynəlxalq qurum qalmayacaq. Səsvermədən əvvəl verdiyi açıqlamada, UNIFİL-in sözçüsü Andrea Tenenti, İsrail qüvvələri hələ də Livanda olarkən, 2006-cı il müharibəsinin sonunda İsrail və Hizbullah arasındakı düşmənçilikləri dayandırmaq üçün qəbul edilmiş BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsinin necə tətbiq edilə biləcəyini soruşdu. O, "Livan hökumətinin öhdəliyi var, lakin [İsrail ordusu] hələ də cənubda olduğu halda, onlar cənubun hər yerində necə yerləşdirilə bilərlər?" deyə sual etdi. "Bu, başa düşülməsi çox çətin olan məsələlərdir."

UNIFİL nədir?

1978-ci ildə yaradılmış UNIFİL (Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Livan üzrə Müvəqqəti Qüvvələri), İsrailin həmin ilin əvvəlində Cənubi Livanı işğal etməsindən sonra İsrail qoşunlarının çıxarılmasına nəzarət etmək məqsədilə təsis edilib. İsrail 1982-ci ildə yenidən işğal edərək 2000-ci ilə qədər Cənubi Livanda qalmış, daha sonra Hizbullah tərəfindən qovulmuşdu. UNIFİL 47 ölkədən 10 mindən çox sülhməramlıdan ibarət Birləşmiş Millətlər Təşkilatı sülhməramlı missiyasıdır. Onun heyətində ən çox sülhməramlı İndoneziya və İtaliyadan gəlir. Missiya bütün sərhəd bölgəsini monitorinq edir və BMT-nin 1701 saylı Qətnaməsinin pozulması halları barədə məlumat verir. UNIFİL-in qərargahı İsrailin hücumlarının mərkəzində olan Naqura sahil qəsəbəsində yerləşir. Əl-Cəzirə bu ilin əvvəlində müəyyən edib ki, İsrail 2024-cü ilin noyabrında İsrail və Livan arasında atəşkəsdən sonra, döyüşlər zamanı deyil, qəsəbənin böyük hissəsini dağıdıb. UNIFİL-in əməliyyatları cənubun 1060 kvadrat kilometr (409 kvadrat mil) ərazisində baş verir, burada Livan ərazisində 50 mövqeyi var.

UNIFİL güc tətbiq edə bilərmi?

Yalnız özünümüdafiə və ya hücum altında olan mülki şəxsləri qorumaq üçün. Sülhməramlı qüvvə olaraq, UNIFİL adətən İsrailə və ya Hizbullahın mövqelərinə atəş açmır. Son zamanlarda nəqliyyat vasitələrinə hücum edilən hallarda, UNIFİL özünü müdafiə etmək üçün ölümcül olmayan gücdən istifadə edib.

İsraillilər UNIFİL haqqında nə düşünür?

Onlar UNIFİL-i bəyənmirlər. İsrail keçmişdə UNIFİL sülhməramlılarına hücum edib və ötən ilki müharibə zamanı UNIFİL İsraili sülhməramlılarına qarşı "qəsdən və birbaşa hücumlar"da ittiham edib. Qəzzada İsrailin hücumları və ya mülki şəxslərin qətli haqqında yalnız Fələstin səsləri məlumat verə bildiyi halda, UNIFİL Cənubi Livandakı İsrail hücumları və pozuntuları barədə məlumat verən beynəlxalq mandatlı və legitimliyi olan bir qurumdur. ABŞ isə UNIFİL-i Cənubi Livanda Hizbullahın təsirinə birbaşa qarşı çıxmadığı üçün pul itkisi hesab edir. ABŞ prezidenti Donald Trampın dövründə ABŞ UNIFİL ilə bağlı İsrailin mövqeyini getdikcə daha çox qəbul edib. ABŞ-ın BMT-dəki müvəqqəti səfiri Doroti Şeya bildirib: "Bu, ABŞ-ın UNIFİL-in mandatının uzadılmasını dəstəklədiyi sonuncu dəfə olacaq. Birləşmiş Ştatlar qeyd edir ki, UNIFİL sözündəki ilk 'İ' hərfi 'müvəqqəti' deməkdir. UNIFİL-in missiyasının sona çatması vaxtı gəlib."

Hizbullahla bağlı vəziyyət nədir?

İsrail və ABŞ Hizbullahı "terrorçu" təşkilat hesab edir. Hizbullah 1980-ci illərdə İsrailin Livanı işğal etməsinə cavab olaraq yaradılıb və nəticədə işğalçıları Cənubi Livandan qovub. İki tərəf 2006-cı ildə müharibə edərək dalana dirənib, baxmayaraq ki, itkilərin və dağıntıların əksəriyyəti Livana dəyib. 2006-cı ildən ötən ilə qədər İsrail Hizbullahı əsas təhdid, onun silahlarını isə hərbi əməliyyatlara maneə hesab edib. 2024-cü ilin noyabr atəşkəsindən bəri, İsrail ordusu Cənubi Livana hücumlarını, bəzən Beyruta daha yaxın yerlərə zərbələrini, düşmənçiliklərin dayandırılması razılaşmasına baxmayaraq, məhdudiyyətsiz davam etdirib. İsrail Hizbullah hədəflərinə hücum etdiyini iddia etsə də, ötən ilki müharibə zamanı mülki şəxslər müntəzəm olaraq öldürülüb və İsrail zərbələrində ölməyə davam edirlər.

Livanlılar nə düşünür?

Hazırkı Livan hökuməti UNIFİL-in mandatının yenilənməsini dəstəkləyib. Baş nazir Nəvaf Salam UNIFİL-in mandatının yenilənməsi ilə bağlı səsverməni alqışlayaraq bildirib ki, bu, "İsrailin hələ də işğal etdiyi beş ərazidən öz qüvvələrini çıxarması çağırışını təkrarlayır və dövlət hakimiyyətinin bütün ərazilərə yayılmasının zəruriliyini təsdiq edir". Lakin Livan hökumətini nəzərə almasaq, Cənubi Livanda UNIFİL haqqında daha geniş fikir spektri var. Bəzi yerli Livanlılar sülhməramlıların mövcudluğunu dəstəkləsələr də, bir çoxları onları açıq şəkildə tənqid edirlər. May ayında mülki şəxslər baltalarla və dəyənəklərlə Cənubi Livanda bir BMT avtomobilinə hücum ediblər. Evlərinə qayıda bilməyən, ya kəndləri İsrail tərəfindən yerlə-yeksan edildiyi, ya da İsrail hücumları təhlükəsi hələ də mövcud olduğu üçün bir çox cənublular UNIFİL qoşunlarına qarşı məyusluqlarını ifadə ediblər. Digərləri isə onlara şübhə ilə yanaşdıqlarını bildirirlər. Viral videolar Livan mülki şəxsləri və UNIFİL qoşunları arasındakı qarşıdurmaları əks etdirib. Bir videoda, mübahisədən sonra bir yerli sakin Finlandiyalı UNIFİL sülhməramlısına sillə vurur.

24 saat