Ceyms Vebb Teleskopu Sagittarius A* flarələrini Yeni İşıqda Tədqiq Edir
Ceyms Vebb Kosmik Teleskopu (JWST) istifadə edilərək, Süd Yolunun mərkəzindəki ifrat kütləli qara dəlik Sagittarius A*-dan (Sgr A*) gələn flarələr yeni bir işıq altında müşahidə edilib. Bu müşahidələrin yeni modelləşdirilməsi elm adamlarına qara dəliklərin bu flarələri necə yaratdığını anlamağa və maqnit sahələrinin bu kosmik nəhənglər ətrafındakı maddəni formalaşdırmasındakı rolunu üzə çıxarmağa kömək edə bilər.
Almaniyanın Bonn şəhərindəki Maks Plank Radio Astronomiya İnstitutundan Sebastiano von Fellenberqin də daxil olduğu komanda Sagittarius A* flarələrini ilk dəfə olaraq orta-infraqırmızı diapazonda müşahidə edib. Flarələr daha əvvəl yaxın-infraqırmızı və digər işıq dalğa uzunluqlarında müntəzəm olaraq müşahidə olunub. Hər bir diapazon eyni flarələrə fərqli baxış bucağı təqdim edir, çünki flarənin yaranmasından sönməsinə qədər baş verən dəyişikliklər bütün dalğa uzunluqlarında eyni şəkildə görünmür. Beləliklə, flarələrin müxtəlif dalğa uzunluqlarında müşahidə edilməsi qara dəliklərin onları yaratma mexanizmlərini və flarələrin zamanla necə inkişaf etdiyini daha yaxşı anlamağa imkan verir.
Qaranlıq Boşluğun Aradan Qaldırılması
Lakin bu yaxınlara qədər orta-infraqırmızı müşahidələr bu kosmik puzzle-ın əskik hissəsi idi. Komanda tərəfindən öyrənilən və modelləşdirilən, ilk dəfə 2025-ci ilin yanvar ayında açıqlanan yeni Ceyms Vebb Kosmik Teleskopu müşahidələri, Sgr A* flarələrinin spektrində radio və yaxın-infraqırmızı dalğa uzunluqları arasındakı "boşluğu" — orta-infraqırmızı dalğa uzunluqlarını aradan qaldırır.
Sebastiano von Fellenberg Space.com-a verdiyi müsahibədə bildirib ki, "Orta-infraqırmızı məlumatlar həyəcanvericidir, çünki JWST-nin yeni məlumatları sayəsində Sgr A* spektrində indiyə qədər 'böyük boşluq' olan radio və yaxın-infraqırmızı diapazonlar arasındakı fərqi aradan qaldıra bilirik. Bir tərəfdən, orta-infraqırmızı flarəmiz tipik yaxın-infraqırmızı flarəyə bənzəyir, buna görə də flarələrin orta-infraqırmızı diapazonda da meydana gəldiyini bilirik – bu da trivial deyil, çünki, məsələn, radio dəyişkənliyi olduqca fərqli görünür və işıq əyrisində nəzərə çarpan flarəyəbənzər zirvələr görmürük."
O, əlavə edib ki, eyni zamanda nəticə daha da irəli gedir. Komanda ilk dəfə olaraq mənbəyi dörd müxtəlif dalğa uzunluğunda eyni anda, tək bir alətlə müşahidə edərək orta-infraqırmızı spektral indeksi ölçməyə nail olub.
Qara Dəlik Flarələrinin Sirrini Həll Etmək
Qara dəliklərin ən məşhur xüsusiyyətlərindən biri, cazibə təsirinin o qədər güclü olduğu "hadisə üfüqü" adlanan xarici bölgə ilə əhatə olunmalarıdır ki, hətta işıq belə onun təsirindən qaça bilmir və mərkəzindəki təkliyə doğru birtərəfli səyahət edir. Bu, qara dəliklərin heç bir işıq və ya elektromaqnit şüalanma yaymadığı deməkdir.
Ədalət naminə, 4 milyondan çox Günəşin kütləsinə malik olan Sgr A* kimi bir qara dəliki hər hansı elektromaqnit şüalanma dalğa uzunluğunda öyrənmək bir qədər qəribə görünə bilər. Lakin, qalaktikamızın mərkəzi ifrat kütləli qara dəliki müntəzəm olaraq işıq flarələri buraxır. Bu "burps"lərin nəyə səbəb olduğu hələ tam məlum deyil, lakin ifrat kütləli qara dəliklərin simulyasiyaları bunun ətrafdakı maqnit sahələri arasındakı qarşılıqlı təsirlərin nəticəsi ola biləcəyini göstərir. Maqnit sahə xətləri toxunduqda və birləşdikdə, böyük miqdarda enerji sərbəst buraxılır və bunun bir yan məhsulu olaraq "sinxrotron şüalanması" adlanan bir şüalanma növü yayılır.
Sgr A* flarəsinin orta-infraqırmızı spektral indeksinin partlayış ömrü boyu dəyişməsi komandaya Sagittarius A* ətrafında "sinxrotron soyutma" adlanan bir fenomenin baş verdiyini ortaya qoyub. Sinxrotron soyutma yüksək sürətli elektronlar yuxarıda qeyd olunan sinxrotron şüalanmasını yayaraq enerji itirdikdə baş verir. Bu enerji müşahidə olunan orta-infraqırmızı emissiyaları gücləndirir.
Von Fellenberg deyib: "Yüksək həssaslıqlı çox tezlikli müşahidələrin olmaması səbəbindən, bu gözlənilən davranışın mövcudluğu əvvəllər təsdiqlənməmişdi. Bunun əhəmiyyəti ondadır ki, bu soyutmanın sürəti, yəni soyutma zamanı miqyası maqnit sahəsinin gücündən asılı olduğu üçün, biz indi verilən flarə üçün onu ölçə bilirik."
Tədqiqatçı izah edib ki, maqnit sahəsinin gücü yaxın-infraqırmızı flarələrlə ölçülə bilməsinə baxmayaraq, bu ölçmələr elm adamlarına onu emissiya bölgəsindəki elektronların ümumi sayı kimi digər parametrlərdən müstəqil olaraq ölçməyə imkan verməyib.
Von Fellenberg davam edib: "Maqnit sahəsinin gücünü təyin etməyin bu yeni yolu, ölçməyə çoxlu fərziyyələrin daxil edilməməsi baxımından xüsusilə faydalıdır. Bu, Sgr A* üçün bu baxımdan zəif məhdudlaşdırılan nəzəri modellər üçün çox faydalıdır, çünki maqnit sahəsinin gücləri olduqca vacibdir."
Alimlər bu müşahidələrin JWST olmadan və xüsusilə onun Orta-İnfraqırmızı Alətinin (MIRI) Orta-Həlli Spektrometri (MRS) əməliyyat rejimi olmadan mümkün olmayacağını izah ediblər.
Von Fellenberg bildirib: "Orta-infraqırmızı diapazonda belə yüksək həssaslıq əldə etmək üçün kosmosa çıxmaq lazımdır, çünki atmosfer bu dalğa uzunluğunda yerüstü müşahidələri ciddi şəkildə qarışdırır. Bundan əlavə, MIRI/MRS aləti Sgr A* üçün belə geniş dalğa uzunluğu əhatəsini təmin edən ilk alətdir ki, bu da spektral indeksi ölçmək üçün ilkin şərtdir, beləliklə, bu həqiqətən də ikili bir uğurdur!"
Komandanın tədqiqatı arXiv sənəd anbarında mövcuddur, həmçinin iki müşayiət edən məqalə də eyni saytda dərc olunub.
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz