Yeni Qlobal Soyuq Müharibənin Memarlığı
ABŞ-Çin münasibətlərində yaşanan ticarət müharibəsi zahirən iqtisadi xarakter daşısa da, Pekində tamamilə fərqli bir müstəvidə nəzərdən keçirilir. Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpinqin hədəfi təkcə Amerika sanksiyalarına müqavimət göstərmək deyil, eyni zamanda yeni bir qlobal soyuq müharibənin memarlığını qurmaqdır. Məlumatlara görə, Pekin rəhbərliyinin daxili mənbələrindən sızan informasiyalar və Si Cinpinqə yaxın məsləhətçilərin açıqlamaları Çinin strategiyasının uzunmüddətli, strateji bir yıpratma müharibəsi üzərində qurulduğunu açıq şəkildə göstərir.
Strateji Dözümlülük və Sovet İttifaqının Dərsləri
ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyası bir tərəfdən Çin mallarına tətbiq etdiyi tariflərlə Pekini iqtisadi cəhətdən sıxışdırmağa çalışarkən, digər tərəfdən də Çinli tələbələrə viza məhdudiyyətləri, texnologiya nəhənglərinə sanksiyalar və diplomatik təzyiqlərlə aqressiv xətt tutur. Lakin Pekinin bu təzyiqlərə cavabı əks hücum deyil, strateji dözümlülükdür.
Çinin strategiyasının soyuqqanlı yanaşmasının təməlində Si Cinpinqin illərdir araşdırdığı və "ibrət götürülməli bir hal" kimi qiymətləndirdiyi Sovet İttifaqının süqutu dayanır. Si Cinpinqə görə, Sovetlərin səhvi təkcə iqtisadi cəhətdən ABŞ ilə rəqabət apara bilməməsi deyil, həm də partiya nəzarətini ideoloji olaraq zəiflətməsi idi.
2013-cü ildə Çin Kommunist Partiyasının yüksək səviyyəli rəsmilərinə qapalı bir görüşdə etdiyi çıxışında Si Cinpinq, "Sovetlər niyə süqut etdi? Çünki ideoloji mübarizəni uduzdular" deyərək, Çində partiya səlahiyyətinə qarşı hər cür etirazı aradan qaldırmaq üçün təşəbbüs göstərdi. Bu istiqamətdə, Çindəki hər sektor, media və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatı birbaşa partiya nəzarətinə alındı.
Mao Tszedunun "Strateji Durğunluq" Konsepsiyası
Pekinin hədəfi ABŞ-ı birbaşa məğlub etmək deyil; onun sürətini azaltmaq və qlobal təzyiqini idarəolunan vəziyyətə gətirməkdir. Çinli alimlər və məsləhətçilərə görə, bu yanaşma Mao Tszedunun "strateji durğunluq" adlandırdığı qədim bir konsepsiyadan ilhamlanır. Yəni, bir cəbhə müharibəsindən daha çox, partizan müharibəsi məntiqi ilə irəliləyən, səbirli, resurslarını diqqətlə istifadə edən, çevik və yıpratıcı bir strategiyadır.
Claremont McKenna Kollecinin Çin üzrə mütəxəssisi Professor Minxin Pei-yə görə, bu yeni mübarizə növündə "strateji dözümlülük, resursları qoruma və taktiki çeviklik" həlledici olacaq. Çinin strategiyasının əsas hədəfi, bir müddət sonra ABŞ-ın öz daxili parçalanmaları ilə yorulması və Pekinin bu müddət ərzində qlobal gücünü artıraraq Vaşinqtonla bərabər səviyyəyə gəlməsidir.
Qorbaçovdan İbrət Və Geniş İqtisadi Hədəflər
Si Cinpinqin strategiyası təkcə keçmişdən dərs çıxarmağa deyil, müasir siyasi aktorları anlamağa da əsaslanır. 2018–2019-cu illərdə ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının Çinə qarşı başlatdığı aqressiv ticarət müharibəsi Pekində bir dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilir. Bu müharibə dövründə Çin, ABŞ-ın üstünlüyünü itirməmək naminə heç bir diplomatik qaydanı tanımayacağını açıq şəkildə gördü.
Bu dövrdə, Si Cinpinqin rəhbərliyi altında, Sovetlərin son dövrünə dair bir sənədli film hazırlandı. Sənədli filmdə Qorbaçov partiyanı və xalqı yarı yolda qoyan biri kimi təqdim edilir. Bu nəql Si Cinpinqin təkcə keçmişdən deyil, xəyanətin necə gəldiyindən də qorxduğunu göstərir.
Pekin Sovetlərin yalnız ağır sənayeyə fokuslanaraq süqut etdiyindən, Çinin strategiyası hər şeyi istehsal etməli olduğuna inanır. Həm yerli istehsalı artırır, həm də qlobal bazarlara hakim olmağa davam edir. Buna "ikiqat dövriyyə strategiyası" deyilir: "Daxildə özünəyetərli ol, xaricdə ixracatla böyü."
Bu strategiyanı dəstəkləmək üçün Çin, Bir Kəmər, Bir Yol təşəbbüsünü yenidən nəzərdən keçirərək daha dayanıqlı edir. ABŞ-Çin münasibətlərindəki gərginlik fonunda, Çinin Zambiya və Şri-Lanka kimi ölkələrə verdiyi kreditlərlə bağlı "borc tələsi" tənqidlərinə cavab olaraq daha şəffaf və uzunmüddətli ödəniş planları tətbiq etməyə başladı.
Hərbi Hazırlıq Və Mədəni Təsir
Pekinin müdafiə büdcəsi hər il orta hesabla 7.2 faiz artırılır. Bu nisbət iqtisadi artımdan yüksəkdir, lakin hələ də 1.5 faizdən aşağı səviyyədədir. Məqsəd, ABŞ ilə birbaşa silahlanma yarışına başlamadan ordunu hazır vəziyyətdə saxlamaqdır.
Eyni zamanda Çinin strategiyası yumşaq gücünü artırmaq üçün mədəni sahələrə yönəlir. ABŞ-da dövlət dəstəkli media layihələri dayandırılarkən, Çin sosial media fenomenlərinə sponsorluq edir. Məsələn, 120 milyon izləyicisi olan Amerikalı məzmun istehsalçısı IShowSpeedin Çindəki səfəri ölkəyə böyük bir imic qazandırdı.
Dənə Axtarışı Və Gələcək Proqnozları
Bütün bu addımların təməlində Si Cinpinqin qərargahına verdiyi bir mesaj dayanır: "Səbirli olun. Qlobal güc balansı sonda bizim lehimizə dönəcək." ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının qəfil addımları və ABŞ daxilindəki siyasi qarışıqlıq, mütəxəssislərə görə, Çinin gözündə zamanla bir üstünlüyə çevrilə bilər. Si Cinpinq, bu qeyri-müəyyənlikdən faydalanaraq həm Rusiya ilə əlaqələri dərinləşdirir, həm də ABŞ-dan ayrılmadan, rəqabəti daha nəzarət edilə bilən bir səviyyədə davam etdirməyə çalışır.
Çinin strategiyası bu gün Kissincerin asimmetrik müharibə nəzəriyyəsinə əsaslanır: "Müharibə itirilmədiyi müddətcə qazanılmış sayılır." Si Cinpinq üçün qazanmaq, zamanla ABŞ-ın zəifləməsi; Çinin ayaqda qalması və dünyada alternativ bir güc mərkəzi olması deməkdir. Analitiklərə görə Pekinin səbirlə toxuduğu bu strateji yol xəritəsi, qlobal güc tənliyində kartların yenidən paylandığı yeni bir dövrün xəbərçisi ola bilər.