Dehli Qırmızı Qalada partlayış: 13 ölü, terror araşdırması

Yeni Dehlidə dəhşətli partlayış: 13 nəfər həlak olub

Hindistanın paytaxtı Yeni Dehli partlayışı ilə sarsılıb. Hadisə nəticəsində ən azı 13 nəfər həlak olub, 20-dən çox şəxs isə yaralanıb.

Bazar ertəsi gecə baş verən partlayışdan sonra ölkənin əsas ştatlarında və şəhərlərində təhlükəsizlik qüvvələri yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirilib. Hakimiyyət orqanları bu partlayış hadisəsinin səbəblərini araşdırmaq üçün genişmiqyaslı istintaqa başlayıb.

Nə baş verdi?

Saat 18:52-də (GMT 13:52) sıx izdihamlı məhəllələrdən birində, axşam pik saatlarında güclü partlayış baş verib.

Dehli Polisinin məlumatına görə, partlayış hərəkətdə olan "Hyundai i20" markalı avtomobildə qeydə alınıb. Dehli Polis komissarı Satiş Qolça jurnalistlərə açıqlamasında bildirib ki, "yavaş hərəkət edən nəqliyyat vasitəsi qırmızı işıqda dayanıb. Həmin avtomobildə partlayış baş verib və nəticədə yaxınlıqdakı digər nəqliyyat vasitələrinə də ziyan dəyib".

Hadisə yerindən yayılan görüntülərdə şüşələrin sındığı, avtomobillərin deformasiyaya uğradığı, yanan maşınlardan alov və tüstü qalxdığı görünür.

Polis daha sonra avtomobilin ilkin sahibi Məhəmməd Salmanı Haryana ştatının Qurqram şəhərində saxlayıb. O, avtomobili 2013-cü ildə alıb və sonradan başqa bir şəxsə satıb. Həmin şəxs də maşını yenidən satmışdı. Baxmayaraq ki, avtomobil hələ də Salmanın adına qeydiyyatda olub və Haryana nömrə nişanı daşıyırdı. Salmanın avtomobili satdığı şəxs də həbs edilib.

Dehli Polisi Hindistanın əsas "antiterror" qanununu tətbiq edərək, Qanunsuz Fəaliyyətlərin Qarşısının Alınması Aktının (UAPA) 16 və 18-ci bölmələri, habelə Partlayıcı Maddələr Aktının müddəaları əsasında cinayət işi açıb.

Bu, o deməkdir ki, rəsmilər bu terror aktının səbəbini və ya şübhəliləri rəsmi olaraq təsdiqləməsələr də, hadisəyə potensial terror aktı kimi yanaşılır, sadəcə cinayət və ya təsadüfi partlayış kimi deyil.

Partlayış harada baş verib?

Partlayış Qədim Dehlinin sıx məskunlaşmış hissəsində, Qırmızı Qala Metro Stansiyasının yaxınlığında qeydə alınıb.

Hadisə şəhərin ən məşhur Muğal dövrü abidələrindən biri olan Qırmızı Qalaya (yerli dildə Lal Qila) xidmət edən metro stansiyasının girişinə yaxın bir işıqforun yanında baş verib.

Bu Yeni Dehli partlayışının təsiri Qırmızı Qalanı səs-küylü Çandni Çovk Bazarı ilə birləşdirən işlək bir yol qovşağında hiss olunub.

İmperator Şah Cahan tərəfindən 1546-cı ildə tikilmiş Qırmızı Qala İslam, fars, Teymuri və Hindu memarlıq ənənələrini özündə birləşdirən memarlıq şah əsəridir.

Qırmızı Qala, həmçinin Hindistanın ilk baş naziri Cavahirləl Nehrunun 15 avqust 1947-ci ildə Britaniya müstəmləkə idarəçiliyinə son qoyaraq Müstəqillik Günü çıxışını məhz buradan etməsi səbəbindən böyük milli əhəmiyyətə malikdir. O vaxtdan bəri hər il Müstəqillik Günündə Hindistanın baş naziri həmin yerdən milli bayrağı qaldırır və xalqa müraciət edir. Bu ənənə qalayı Hindistanın suverenliyinin və azadlığının canlı simvoluna çevirir.

Partlayışın fonu nədən ibarətdir?

Partlayışdan bir neçə saat əvvəl polis, həmçinin Haryana ştatının Faridabad şəhərindən Kəşmirli bir həkimi "terror hücumu" planlaşdırmaq ittihamı ilə həbs etdiyini açıqlamışdı.

Haryana polisi verdiyi açıqlamada, həkimin yaşadığı evin ərazisində 2900 kq partlayıcı maddə, 20 taymer, iki onlarla pult, bir tüfəng və onlarla döyüş sursatı tapdığını bildirib. Həkimə kömək etməkdə ittiham olunan daha yeddi nəfər də həbs edilib.

Bununla belə, Hindistan rəsmiləri hələlik həbs edilən həkimlə bazar ertəsi baş verən Yeni Dehli partlayışı arasında hər hansı bir əlaqəni təsdiqləməyiblər. Bu potensial terror aktı ilə bağlı araşdırmalar davam edir.

Son vəziyyət necədir?

Polis şəhər daxilində təhlükəsizlik yoxlamalarını gücləndirib, xüsusilə dəmir yolu stansiyalarında gələn nəqliyyat vasitələri diqqətlə yoxlanılır.

Yerli media xəbərlərinə görə, Hindistanın əsas qatar stansiyaları – o cümlədən ölkənin maliyyə paytaxtı Mumbay və Dehli ilə sərhəd olan Uttar Pradeşdəkilər – ehtiyat tədbiri olaraq yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirilib.

Onlayn yayılan videolarda Dehlinin köhnə hissəsində sıx küçədə səpələnmiş bir neçə avtomobilin qalıqları, polisin hadisə yerini təmin etmək və ətrafdakıları dağıtmaq üçün hərəkətə keçdiyi görünür.

Yeni Dehlinin yanğından müdafiə xidmətinin rəis müavininin sözlərinə görə, partlayış altı avtomobili və üç avtorikşanı alovlandırıb.

Bu arada, hakimiyyət orqanları partlayışa cavab verərkən, şərq ştatı Bihar seçiciləri dövlət seçkilərinin ikinci və son mərhələsində səsverməyə gedir, bu da yüksələn milli təhlükəsizlik narahatlıqları fonunda əhəmiyyətli bir siyasi hadisənin baş verdiyini göstərir.

Şahidlərin ifadələri

Partlayışdan sonra Qədim Dehlidə yaranan panika və qarışıqlıq zamanı şahidlər dəhşətli və xaotik səhnələri təsvir ediblər.

Dehlidəki bir şahid İrfan "Al Jazeera"ya verdiyi açıqlamada deyib: "Birdən partlayış səsi gəldi. Qorxduğumuz üçün çox yaxınlaşmadan qaçdıq və yerdə birinin əlini gördük, bədəni tamamilə parçalanmışdı."

O əlavə edib: "Birinin ağciyərlərini gördüm, həmçinin avtomobilin sükanının tamamilə dağıldığını müşahidə etdim. Ailələrinin bununla necə baş edəcəyini təsəvvür edə bilmirəm, ifadə edə bilmirəm. Partlayışın nə qədər böyük olduğunu təsvir edə bilmərəm."

Ayrı-ayrılıqda, yaralıların və ya itkin düşənlərin qohumları yaxınlarını axtarmağa çalışıblar.

"Al Jazeera"ya danışan Nazish Malik, qayınbiradəsi, e-rikşa sürücüsü Mohsinin partlayışdan sonra itkin düşdüyünü bildirib.

Malik deyib: "Telefonuna yüzdən çox zəng etdikdən sonra nəhayət kimsə cavab verdi və dedi ki, telefon Qırmızı Qaladakı polis məntəqəsindədir və sizin qohumunuz Lok Nayak Xəstəxanasına aparılıb. Bunu eşitdikdə ora tərəf qaçdıq və saat 20:30 radələrində çatdıq. Qardaşım artıq oradaydı. Mən gec gəldim, amma gördüm ki, təhlükəsizlik o qədər güclüdür ki, içəri girməyə icazə vermirlər."

O, əlavə edib: "Ən azı kimin kritik vəziyyətdə olduğunu və kimin öldüyünü elan edin. Ən azından bu məlumatı verə bilərsiniz."

Reaksiyalar

Baş nazir Narendra Modi daxili işlər naziri Amit Şah tərəfindən hücumla bağlı məlumatlandırıldığını və həlak olanlara başsağlığı verdiyini bildirib.

Şah, bütün imkanların araşdırıldığını və ən yüksək səviyyəli agentliklərin cəlb olunduğunu vurğulayıb.

İsrailin Hindistandakı səfiri də başsağlığı verib.

Misir Səfirliyi də qurbanların ailələrinə başsağlığı göndərib.

Birləşmiş Krallıq partlayışdan sonra səyahət xəbərdarlığı yayıb, ABŞ-ın Hindistandakı səfirliyi isə təhlükəsizlik xəbərdarlığı edərək başsağlığılarını çatdırıb. ABŞ hökuməti bildirib: "Həlak olanların ailələrinə dərin hüznlə başsağlığı veririk. Yaralıların tezliklə sağalması üçün dua edirik."

Dehli keçmişdə hücumlarla üzləşibmi?

Bəli, Dehli illər boyu çoxsaylı bomba partlayışlarının və silahlı hücumların hədəfi olub – lakin on ildən artıqdır ki, belə bir hadisə yaşanmayıb.

• Sentyabr 2011: Dehli Ali Məhkəməsinin qarşısında çamadan bombasının partlaması nəticəsində 15 nəfər həlak olub. Pakistan mənşəli "Harkat-ul-Cihad-əl-İslami" silahlı qrupu məsuliyyəti öz üzərinə götürüb. Bu, şəhərin yaşadığı ən son ciddi terror aktlarından biri idi.
• Sentyabr 2008: Hindistan paytaxtı iki fərqli bomba hücumu ilə sarsılıb. Əvvəlcə, 13 sentyabrda böyük festivallar üçün alış-veriş edən insanların sıx olduğu bazarlarda beş bomba partlayaraq 33 nəfərin ölümünə səbəb olub. "Hindistan Mücahidləri" adlı qrup məsuliyyəti öz üzərinə götürüb. İki həftə sonra isə daha iki bomba partlayaraq daha üç nəfərin ölümünə səbəb olub.
• Oktyabr 2005: Şəhərin müxtəlif yerlərində baş verən üç dağıdıcı partlayış 70 nəfərin həyatına son qoyub. Pakistan mənşəli "Ləşkar-i Tayyibə" məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
• Dekabr 2001: Pakistan mənşəli "Ceyş-e Məhəmməd" silahlı qrupunun döyüşçüləri Hindistan parlamentinə cəsur bir hücum edərək, nüvə silahlı qonşuları müharibə astanasına gətirib. 13 nəfər həlak olub.
• Dekabr 2000: "Ləşkar-i Tayyibə" döyüşçülərinin Qırmızı Qalaya hücumu nəticəsində üç nəfər həlak olub.

Hindistanın digər yerləri də böyük hücumlarla üzləşibmi?

Bəli, Hindistan şəhərləri silahlı qrupların, tez-tez Kəşmirin separatçı mübarizəsi ilə əlaqəli böyük hücumların hədəfi olub. Hindistan əksər hallarda bu hücumların təşkilində Pakistan mənşəli silahlı qrupları və Pakistanın kəşfiyyat xidmətlərini günahlandırıb.

Bu silahlı qruplar bir neçə halda məsuliyyəti öz üzərlərinə götürüb, bəzi hallarda isə Hindistan rəsmiləri günahlandırılan şəxsləri tutub.

Dehlidən kənarda Hindistandakı ən ölümcül terror aktlarından bəziləri aşağıdakılardır:

• Noyabr 2008, Mumbay: Pakistan mənşəli "Ləşkar-i Tayyibə" tərəfindən həyata keçirilən hücumlarda 170-dən çox insan ölüb, 300-dən çoxu isə yaralanıb. Hindistan rəsmiləri cinayətkarlardan birini sağ tutub.
• İyul 2008, Ahmedabad: Qərbi Hindistan şəhərinin müxtəlif yerlərində on yeddi bomba partlayıb, 56 nəfər həlak olub. Polis iki fərqli silahlı qrupu günahlandırıb.
• May 2008, Caypur: Hindistanın qərb ştatı Racastanın paytaxtında doqquz partlayış nəticəsində 70-dən çox insan ölüb. Hakimiyyət orqanları yerli silahlı qrup olan "Hindistan Mücahidləri"ni günahlandırıb.
• Fevral 2007, Haryana: Hindistanla Pakistanı birləşdirən "Samjhauta Express" qatarında bombaların partlaması nəticəsində 70 nəfər – əsasən Pakistanlı mülki şəxslər – həlak olub. Hakimiyyət orqanları hücumu ifrat sağçı Hindu qrupu "Abhinav Bharat"ın törətdiyini iddia edib. Lakin 2019-cu ildə Baş nazir Modinin Hindu majoritar Bharatiya Janata Partiyasının idarəçiliyi altında bütün günahlandırılanlar bəraət alıb.
• Sentyabr 2006, Malegaon: Qərbi Maharashtra ştatının Malegaon şəhərində bir məscidin yaxınlığında partlayışlar nəticəsində ən azı 45 nəfər həlak olub. Hakimiyyət orqanları "Abhinav Bharat" qrupunu günahlandırıb, lakin bütün günahlandırılanlar sonradan bəraət alıb.
• İyul 2006, Mumbay: 200-dən çox insan həlak olub, bu da Hindistanın maliyyə paytaxtında ən böyük terror aktlarından biri idi. Hakimiyyət orqanları Pakistan mənşəli "Ləşkar-i Tayyibə"ni günahlandırıb, lakin həbs olunan bütün Hindistan vətəndaşlarına bəraət verilib.
• Mart 1993, Mumbay: Müstəqil Hindistan tarixində tək bir ən ölümcül hücumda, şəhər daxilində çoxsaylı bombalar partlayıb, 250-dən çox insan həlak olub. Polis hücumda Hindistanlı qanqster Davud İbrahimi və onun əlaltılarını günahlandırıb.
• May 1991, Sriperumbudur: Hindistanın keçmiş baş naziri Raciv Qandi seçki kampaniyası mitinqi zamanı "Tamil İlam Qurtuluş Pələngləri" (LTTE) qruplaşmasından olan intiharçı tərəfindən partladılıb. 15 nəfər həlak olub.

24 saat