Suriya Hökumətinin Druzilərə Qarşı Hərbi Əməliyyatları və İsrailin Reaksiyası
Suriya ordusu çərşənbə axşamı ölkənin cənubundakı Druzilər icmasının dayaq nöqtəsinə daxil olub. Hökumətin açıqlamasına görə, bu addım azlıqlara qarşı hücum qorxusunu yenidən alovlandırıb və Dəməşqin göndərdiyi qüvvələrə qarşı İsrailin yeni zərbələrinə səbəb olub.
Həftə sonu cənubdakı Süveyda şəhərində Druzilər qüvvələri ilə bədəvi tayfaları arasında baş verən toqquşmalarda 30 nəfər həlak olub, onlarla insan yaralanıb. Zorakılıq Suriya hökumətinin müdaxiləsinə səbəb olub; toqquşmalarda hökumət 18 əsgərini itirib.
Bu həftə Suriya hökuməti ilə müttəfiq olan islamçı qüvvələr döyüşlərə qoşulub. Bu vəziyyət Druzilər arasında narahatlığı artıraraq, icmanın əsas simalarından birini beynəlxalq müdafiəyə çağırmağa vadar edib.
Suriyada Druziləri qoruyacağına söz verən İsrail, Süveyda istiqamətində irəliləyən Suriya hökumət qüvvələrinə qarşı yeni zərbələr endirib və bu qrupu qorumaq üçün zərbələri davam etdirəcəyini vəd edib.
Druzilər Kimdir?
Druzilər təxminən bir milyon əhalisi olan ərəb məzhəbidir və əsasən Suriya, Livan və İsraildə yaşayırlar. Cənubi Suriyada, xüsusən Süveyda vilayətində Druzilər əksəriyyət təşkil edir. Suriyanın on illik vətəndaş müharibəsi dövründə bu icma bəzən keçmiş Əsəd rejiminin qüvvələri ilə ekstremist qruplaşmalar arasında qalmışdı.
11-ci əsrdə Misirdə yaranan bu qrup İslamın bir qolunu təşkil edir və dinə giriş-çıxışa, habelə məzhəblərarası evliliyə icazə vermir. Suriyada Druz icması ölkənin cənubunda, İsrail tərəfindən işğal olunmuş Golan təpələrinə yaxın üç əsas əyalətdə cəmləşib.
20.000-dən çox Druzilər Golan təpələrində yaşayır. Bu strateji yaylağı İsrail 1967-ci ildə Altıgünlük müharibə zamanı Suriyadan ələ keçirmiş və 1981-ci ildə rəsmi olaraq ilhaq etmişdi. Golan təpələrində yaşayan Druzilər bu ərazini 25.000-ə yaxın yəhudi köçkünü ilə bölüşürlər; onlar 30-dan çox yaşayış məntəqəsinə yayılıblar. Golan təpələrində yaşayan Druzilərin əksəriyyəti özlərini Suriyalı hesab edir və İsrail bölgəni ələ keçirdikdə İsrail vətəndaşlığı təklifini rədd etmişdilər. Rədd edənlərə İsrail yaşayış icazəsi verilsə də, onlar İsrail vətəndaşı sayılmırlar.
Suriya Hökuməti və Druzilər Arasında Gərginlik
Uzun müddət hakimiyyətdə olmuş diktator Bəşər Əsədin devrilməsindən sonra Suriyanın yeni prezidenti Əhməd əl-Şaraa inklüzivlik və Suriyanın bütün müxtəlif icmalarını qoruyacağına söz vermişdi. Lakin ona sadiq sələfi ekstremist qüvvələr dini azlıqlarla zorakı şəkildə qarşıdurmalara davam edib. Mart ayında Əsədin mənsub olduğu Ələvi məzhəbinə qarşı Latakiya şəhərində aparılan əməliyyatlarda yüzlərlə insan həlak olmuş, aprel ayında isə hökumətyönlü silahlı qüvvələrlə Druzilər milisləri arasında baş verən toqquşmalarda ən azı 100 nəfər ölmüşdü.
Yeni Suriya hökuməti ilə Druzilər arasında münasibətləri gərginləşdirən əsas məsələ Druz milislərinin tərksilah edilməsi və onların inteqrasiyasıdır. Silahlı fraksiyaları vahid ordu altında birləşdirməyə çalışan əl-Şaraa, silahlarını və müstəqil milislərini saxlamaqda qətiyyətli olan Druzilərlə razılığa gələ bilməyib. Bəşər Əsədin avtoritar idarəçiliyinə qarşı çıxan Druzilərin bəziləri, cihadi keçmişi olan islamçı lider əl-Şaraadan ehtiyat edirlər. Onlar bəzi liderlərinin əl-Şaraanın milli dialoq proseslərindən kənarda qalmasından və yeni hökumətdə (yalnız bir Druz naziri var) məhdud təmsilçiliklərindən narahatlıqlarını ifadə ediblər.
Qoşunların çərşənbə axşamı şəhərə daxil olmasından bir neçə saat sonra Suriyanın Müdafiə naziri Murhaf Əbu Qusra, kimliyi açıqlanmayan icma liderləri ilə əldə olunan razılaşmadan sonra “atəşkəs” elan edib. Nazir, hərbi polisin “hərbi davranışı tənzimləmək və qayda pozanları məsuliyyətə cəlb etmək” üçün yerləşdirildiyini bildirib.
İsrailin Druzilərin Müdafiəsi Öhdəliyi
Çərşənbə axşamı İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun ofisi bildirib ki, İsrail “İsraildəki Druzilər vətəndaşlarımızla dərin qardaşlıq ittifaqı, eləcə də Suriyadakı Druzilər ilə olan ailəvi və tarixi əlaqələri səbəbindən Suriyadakı Druzilərə zərər vurulmasının qarşısını almağa sadiqdir”. Təxminən 130.000 İsrail Druzilər İsrailin şimalında, Karmel və Qalileydə yaşayır. İsrail sərhədləri daxilindəki digər azlıq icmalarından fərqli olaraq, 18 yaşdan yuxarı Druz kişiləri 1957-ci ildən bəri İsrail ordusuna çağırılır və tez-tez yüksək rütbəli vəzifələrə yüksəlirlər, bir çoxları isə polis və təhlükəsizlik qüvvələrində karyera qururlar.
İsrail hökuməti, həmçinin Suriyada birtərəfli qaydada demilitarizasiya zonası elan edib ki, bu da “qüvvələrin və silahların cənubi Suriyaya daxil olmasını qadağan edir”, — deyə İsrail Baş nazirinin ofisi bildirib. Suriya hökuməti İsrailin demilitarizasiya zonası elan etməsini rədd edib və beynəlxalq ictimaiyyətlə birlikdə İsraili suverenliyini pozan hərbi əməliyyatlara son qoymağa dəfələrlə çağırıb. Sərhədləri boyunca ekstremist qruplardan ehtiyat edən İsrail, ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyasının Suriya-İsrail barışığını təşviq etmək və Yaxın Şərqdə normallaşmanı genişləndirmək cəhdlərinə baxmayaraq, əl-Şaraaya qarşı qarşıdurma mövqeyi tutub.
Çərşənbə axşamı daha əvvəl Druzilərin ruhani liderlərindən Hikmət əl-Hicri, hökumət və müttəfiq qüvvələrin “barbar kampaniyası” ilə “mümkün olan bütün vasitələrlə” mübarizə aparmaq üçün “bütün ölkələrdən” beynəlxalq müdafiəyə çağırış edib. Əl-Hicri video açıqlamasında “Biz tamamilə məhv edilmə müharibəsi ilə üz-üzəyik” deyib. Lakin digər Druz liderlərinin yaydığı bəyanatda Suriya hökumətinin Süveydadakı müdaxiləsi alqışlanıb və dövlətə öz nüfuzunu bərqərar etməyə çağırış edilib. Həmçinin şəhərdəki silahlı qruplara silahlarını hökumət qüvvələrinə təhvil vermək və Dəməşqlə dialoqa başlamaq çağırışı edilib.
Suriya-İsrail Münasibətlərinin Gələcəyi
Əsəd rejiminin 2024-cü ilin dekabrında süqutundan bəri İsrail, həm Suriyada daha çox ərazi ələ keçirib, həm də hərbi imkanların bərpasına mane olmaq və təhlükəsizliyini təhdid edə biləcək silahlı qruplaşmaları kökündən qurutmaq məqsədilə ölkəyə dəfələrlə zərbələr endirib. İsrailin ən yaxın müttəfiqi ABŞ-ın, Suriyanın yeni hökumətin nəzarətində olmasını nəzərə alaraq, İsraili Suriya ilə münasibətləri normallaşdırmağa təşviq etməsinə baxmayaraq, İsrail hücumları davam edib.
ABŞ region ölkələrini fərqli bir yola yönəltməyə çalışır və Suriyanın İsrail ilə bir sıra ərəb ölkələri arasında münasibətləri normallaşdıran İbrahim Sazişlərinə imza atmasını təsəvvür edir. Yüksək rütbəli bir administrasiya rəsmisi keçən ay CNN-ə bildirmişdi ki, “İsrailə doğru meyl etmək Suriyanın xeyrinədir”. İsrail bu sazişləri genişləndirməyə meyilli olduğunu bildirib. İranla ölümcül münaqişəsindən sonra Netanyahu, İsrailin “qələbəsinin” “sülh müqavilələrinin dramatik şəkildə genişlənməsinə” yol açdığını və İsrailin “bu istiqamətdə qətiyyətlə işlədiyini” qeyd edib.
Xarici işlər naziri Gideon Saar hətta İsrailin normallaşma üçün hansı ölkələri hədəflədiyini də açıqlayıb. "İsrail İbrahim Sazişləri sülh və normallaşma dairəsini genişləndirməkdə maraqlıdır," o, keçən ay Avstriyalı həmkarı ilə birgə mətbuat konfransında bildirib. "Qonşularımız olan Suriya və Livan kimi ölkələri sülh və normallaşma dairəsinə əlavə etməkdə maraqlıyıq – bunu İsrailin əsas və təhlükəsizlik maraqlarını qoruyaraq edəcəyik." İsrail yeni Suriya hökuməti ilə birbaşa və dolayı danışıqlar aparıb ki, bu da Əsəd rejiminin süqutundan bəri keçmiş düşmənlər arasında dəyişən dinamikanın göstəricisidir. Lakin İsrailin Suriya ərazisinə dəfələrlə endirdiyi zərbələr və ölkədəki genişlənmiş hərbi mövcudluğu bu ambisiyaları çətinləşdirə bilər.
May ayında əl-Şaraa İsraillə aparılan dolayı danışıqların hücumları dayandırmaq məqsədi daşıdığını bildirmişdi. Lakin bu baş verməyib. Netanyahu daha əvvəl Dəməşqin yeni hökumətini “ekstremist islamçı rejim” və İsrail dövləti üçün təhlükə adlandırıb. May ayında bir İsrail rəsmisi CNN-ə bildirmişdi ki, baş nazir ABŞ prezidenti Donald Trampdan Suriyaya qarşı sanksiyaları qaldırmamasını xahiş edib, çünki bu, Həmasın rəhbərlik etdiyi yaraqlıların İsrailə hücum etdiyi 7 oktyabr 2023-cü il hadisələrinin təkrarlanmasına səbəb ola biləcəyindən qorxurdu. İsrailin Suriyaya endirdiyi zərbələr əl-Şaraanın ölkə üzərindəki hakimiyyətini möhkəmləndirmək və potensial normallaşma razılaşmasını Suriyanın suverenliyi və xalqı üçün qələbə kimi təqdim etmək cəhdlərini də çətinləşdirir.