Əfqanıstan, Hindistan, Pakistan: Gərginlik Üçbucağı

Cənubi Asiyada Yenidən Şəkillənən Geosiyasi Vəziyyət

Cənubi Asiya regionunda gərginlik artmaqda, geosiyasi vəziyyət sürətlə dəyişməkdədir. Bu dəyişikliklər həm müstəmləkə keçmişindən qalan mirasla, həm də müasir dövrün təhlükəsizlik tələbləri ilə sıx bağlıdır. Əfqanıstan, Hindistan və Pakistan arasındakı kompleks münasibətlər regional stabillik üçün ciddi narahatlıq doğurur və beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzindədir.

Tarixin Kökləri və Müasir Qarşıdurmalar

Əfqanıstan, Hindistan və Pakistanda son zamanlar baş verən hücumlar, regionun keçmiş müstəmləkə iddialarından və indiki təhlükəsizlik ehtiyaclarından qaynaqlanan müttəfiqliklərdəki köklü dəyişikliklərə işarə edir. Üç qonşu ölkə geosiyasi vəziyyəti yenidən formalaşdırarkən, həm əsgərlər, həm də mülki insanlar həlak olur, beynəlxalq ictimaiyyət isə getdikcə daha çox narahatlanır. Bu kritik regional gərginlik necə bu həddə çatdı və onun arxasında hansı amillər dayanır?

"Durand Xətti"nin Yaratdığı Problemlər

Bu problemlərin mühüm bir hissəsi 1893-cü ildə Britaniya müstəmləkə Hindistanının diplomatı Henri Mortimer Durand ilə o dövrdə Britaniya tərəfindən təyin edilmiş Əfqanıstanın hökmdarı Əbdürrəhman Xan arasında razılaşdırılan "Durand Xətti" ilə əlaqəlidir. Bu xətt əvvəlcə Əfqanıstan və Hindistan arasında bir sərhəd kimi müəyyənləşdirilmişdi. Lakin 1947-ci ildə Hindistanın bölünməsindən sonra Əfqanıstan və Pakistan arasında rəsmi sərhədə çevrildi ki, bu sərhədi heç bir Əfqan hökuməti indiyə qədər rəsmi olaraq tanımayıb.

Əfqanıstanın Sərhəd Tanımama Mövqeyi

Əfqanıstan tərəfi "Durand Xətti"ni Britaniya İmperiyası tərəfindən tətbiq edilən və puştun xalqını süni şəkildə ayıran bir sərhəd kimi rədd edir. Bu tarixi narazılıq səbəbindən, Əfqanıstan Birləşmiş Millətlər Təşkilatında Pakistanın üzvlüyünə qarşı səs verən yeganə ölkə olaraq qalmışdır. Bu mövqe, regionda uzun illərdir davam edən fikir ayrılıqlarının və mübahisələrin əsasını təşkil edir.

Pakistan və Əfqan Talibanı Arasında Mürəkkəb Münasibətlər

Bu tarixi soyuq münasibətlərə baxmayaraq, Pakistan 1980-ci illərdə sovet işğalına qarşı mübarizə aparan mücahidləri fəal şəkildə dəstəkləyib və 2021-ci ildə yenidən hakimiyyətə qayıdana qədər Əfqan Talibanının əsas himayədarlarından biri olub. Hazırda Pakistan, Əfqanıstanı 2007-ci ildən bəri İslamabad üzərində şiddətli terror kampaniyası aparan Pakistan Talibanını (TTP) sığınacaq verməkdə ittiham edir. Əfqanıstan isə bu ittihamları qətiyyətlə rədd edir, lakin iki ölkə arasındakı regional gərginlik getdikcə artmaqdadır.

Hindistanın Bölgedeki Rolu və Pakistanın Reaksiyası

Bu mürəkkəb tənlikdə Hindistanın da öz yeri var. Pakistan Hindistanı Əfqan Talibanını və bununla da TTP-ni dəstəkləməkdə günahlandırır, lakin Hindistan bu ittihamı əsassız hesab edir və rədd edir. 2025-ci ilin oktyabrında, Əfqanıstan-Pakistan sərhədində toqquşmalar şiddətlənərkən, Əfqanıstanın xarici işlər naziri Əmir Xan Muttaqi əlaqələri gücləndirmək məqsədilə Hindistana səfər etdi. Pakistan bu səfəri yaxından izlədi və onu geosiyasi vəziyyətdəki yeni bir dinamika olaraq qiymətləndirdi.

Kəşmir Gərginliyi və Ölkələr Arası Atışmalar

Hazırkı dövr region üçün xüsusilə çətin bir mərhələdir. 2025-ci ilin aprel ayında Hindistanın nəzarətində olan Kəşmirdəki Pahalgamda silahlı şəxslər tərəfindən törədilən hücum nəticəsində 26 nəfər həlak oldu. Hindistan bu hadisəyə görə Pakistanı məsuliyyət daşımaqda ittiham etsə də, Pakistanın rəsmiləri bu iddiaları rədd etdi. May ayında isə iki ölkə arasında dörd gün davam edən raket və dron hücumları mübadiləsi yaşandı, bu da yalnız atəşkəs elan edildikdən sonra dayandı. Bu hadisələr regiondakı yüksək regional gərginlik səviyyəsini aydın şəkildə nümayiş etdirir.

Sərhəd Toqquşmaları və Danışıqların Nəticəsiz Qalması

Oktyabrın 10-da Əfqanıstan-Pakistan sərhədində genişmiqyaslı döyüşlər başladı, lakin oktyabrın 15-də 48 saatlıq müvəqqəti atəşkəs qüvvəyə mindi. Buna baxmayaraq, cəmi üç gün sonra Pakistan qırıcıları Əfqanıstan ərazisini bombaladı. Noyabrın 8-də Türkiyədə keçirilən Pakistan və Əfqanıstan nümayəndələrinin görüşləri, Pakistan Talibanı (TTP) məsələsinə dair heç bir razılıq əldə edilməməsi səbəbindən uğursuzluqla başa çatdı. Bu hadisələr regionda davamlı sülhün əldə olunmasının nə qədər mürəkkəb olduğunu bir daha təsdiqlədi.

Paytaxtlarda Terror və Qarşılıqlı İnkarlar

Yuxarıdakı hadisələrdən iki gün sonra Yeni Dehlidə törədilən avtomobil partlayışı nəticəsində ən azı 13 nəfər həyatını itirdi. Hindistan hökuməti bunu “terror hadisəsi” adlandırsa da, adətən etdiyi kimi Pakistanı birbaşa günahlandırmaqdan çəkindi. Həmin hadisədən cəmi 24 saatdan az vaxt keçmiş, İslamabadda intiharçı hücum nəticəsində 12 nəfər öldürüldü. Pakistan bu hücuma görə Pakistan Talibanını (TTP) günahlandırdı, lakin Hindistan və Əfqanıstan bu hadisələrdə heç bir rollarının olmadığını qətiyyətlə inkar etdilər. Bu terror aktları regional gərginlik fonunda ciddi narahatlıq mənbəyidir.

Nüvə Silahlarının Gölqəsində Sülhün Zərurəti

Hazırkı vəziyyətdə Pakistan özünü coğrafi və siyasi cəhətdən Əfqanıstan və Hindistan arasında sıxılmış və ciddi təhdidlər altında hiss edir. Həm Hindistan, həm də Pakistan nüvə silahına sahib olan ölkələrdir. Əfqanıstan isə tarix boyu bir çox böyük hərbi güclərə qarşı müqavimət göstərmişdir. Bu şəraitdə regionda sülhün qorunması, bütün tərəflərin və beynəlxalq ictimaiyyətin ən böyük marağına cavab verir, çünki geosiyasi vəziyyət olduqca kövrək və partlayışa meyillidir.

24 saat