Cərimələr və Yol Hərəkəti Qaydaları: Ödənişlərdəki Problemlər Davam Edir
Hindistanda yol hərəkəti qaydalarının pozulmasının qarşısını almaq məqsədilə tətbiq edilən elektron cərimələr sistemində problemlər yaşanmaqdadır. Qayda pozucularının şəxsiyyəti onlayn platformalarda paylaşılır, sürücülük vəsiqələri isə müvəqqəti dayandırılma və ya ləğv üçün nəqliyyat şöbəsinə göndərilir.
Ödənilməmiş Cərimələr Artır
Fəal fəaliyyəti ilə tanınan Anil Galqalinin açıqladığı məlumatlara görə, 2024-cü ilin yanvar ayının 1-dən 2025-ci ilin fevral ayının 28-dək yol hərəkəti qaydalarını pozan şəxslərə ümumilikdə 556 crore (təxminən 67 milyon ABŞ dolları) məbləğində cərimə tətbiq edilib. E-cərimə portalına bu müddət ərzində 1.8 lakh (180 min) onlayn şikayət daxil olub, lakin onlardan yalnız 1.07 lakh (107 min) nəzərə alınıb.
Ekspert Unnikrishnan bildirib ki, ödənilməmiş cərimələrin həcminin artması ilə əlaqədar yol hərəkəti qaydalarına riayət olunmasını təmin etmək üçün daha effektiv üsullara ehtiyac var. Onun sözlərinə görə, cərimələrin yığılması üçün innovativ metodlar və əlavə işçi qüvvəsi tələb olunur.
Cərimələrin Yığılması Prosesi
Bir yol hərəkəti qaydaları polisi əməkdaşı bildirib ki, böyük məbləğdə borcu olan şəxslərin evinə xüsusi geyimdə olan polislər göndərilir və qayda pozuntusuna dair sübutlar təqdim edilərək ödəniş tələb olunur. Bundan əlavə, nəqliyyat komissarının ofisinə çoxsaylı cərimələri olan sürücülərin məlumatları göndərilir ki, onlar nəqliyyat vasitələrinin mülkiyyətini dəyişdirmək, texniki baxışdan keçmək və ya digər xidmətlər üçün RTO-lara müraciət etdikdə cərimələr tutulsun.
Sələfi keçmiş Mumbai yol hərəkəti qaydaları üzrə birgə komissarı və təqaüdə çıxmış polis əməkdaşı olan Dr. BK Upadhyay xüsusi yol hərəkəti qaydaları məhkəmələrinin yaradılmasının vacibliyini vurğulayıb. O, bildirib ki, qayda pozan şəxs bir həftə ərzində cəriməni ödəməzsə, ona xatırlatma göndərilməlidir. Əgər yenə də əməl etməzsə, məsələ məhkəməyə göndərilməlidir. Xüsusi məhkəmələr çağırış vərəqələri və ya orderlər verməli və işə bir ay ərzində baxmalıdır. Yol hərəkəti qaydaları şöbəsinin güclü təqib qanadı olmalı və hökumət belə məhkəmələrin yaradılması barədə rəsmi bildiriş verməlidir.
Cərimələrin Ədalətli Tətbiqi
Upadhyay qeyd edib ki, halların 80%-dən çoxu əsaslıdır və hər bir e-cəriməyə pozuntuya dair ətraflı məlumat əlavə olunur. Səhvən yazılmış cərimələrlə bağlı şikayətlər baş polis idarəsinin (magistral yollar) saytına ünvanlana bilər. O əlavə edib ki, insanlar qaydalara əhəmiyyət vermədikləri üçün cərimələri ödəmir və cərimələrin yığılması prosedurları zəif olaraq qalır.
Polisdən vəkilə keçən YP Singh bildirib ki, böyük miqyasda cərimələrin yığılması əhəmiyyətli işçi qüvvəsi tələb edəcək. Cərimələrin əksəriyyəti iki təkərli nəqliyyat vasitələrinə, o cümlədən çatdırılma işçilərinə aiddir və onlar çox vaxt ödəməyə imkan tapmırlar. Onlardan cərimələrin yığılması məcburi tədbirlər tələb edəcək ki, bu da işçi qüvvəsinin çatışmazlığını nəzərə alaraq mümkün deyil. Əksər cərimələr fotoşəkil sübutları ilə dəstəklənsə də, bəziləri yol hərəkəti qaydaları üzrə polislərin səhvlərindən irəli gəlir. Singh, 1988-ci il Motorlu Nəqliyyat Vasitələri Qanununa cərimələrin yığılmasını asanlaşdırmaq üçün dəyişiklik edilməsini təklif edib. Hazırda cəriməyə etiraz etmək həm sürücülər, həm də şöbə üçün çətin olan metropoliten magistraturasına müraciət etməyi tələb edir.
Təqaüdə çıxmış regional nəqliyyat məmuru Sanjay Sasane bildirib ki, hər hansı real çəkindirici təsir üçün cərimələrin tətbiqi onların yığılması ilə dəstəklənməlidir. Onun fikrincə, yalnız pozucuların sayı az olduqda tətbiqetmə effektiv olacaq. Əvvəlcə maarifləndirməyə başlamaq, sonra tətbiq etməyə davam etmək və nəticələri ictimailəşdirmək lazımdır.
Oxucu Şərhləri
Məsələn, Sinqapur kimi bəzi ölkələrdə yol hərəkəti qaydalarının pozulmasına qarşı tətbiq olunan cərimələrin toplanması sistemi demək olar ki, tamamilə avtomatlaşdırılmışdır və bu, əməkdaşların fiziki iştirakını minimal səviyyəyə endirmişdir. Bu modellər, texnoloji infrastrukturla yanaşı, effektiv idarəetmə və xidməti tələblərə uyğun kadr potensialının formalaşdırılması ilə dəstəklənir. Hindistan nümunəsində isə, bəlkə də, infrastruktur və texnologiyaya sərmayə qoyulsa da, sistemin tətbiqi üçün tələb olunan insan resurslarının düzgün planlaşdırılmaması və ya onlara təlim verilməməsi kimi məqamlar problemin kökündə ola bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, cərimələrin toplanmasındakı ləngimələr, nəticədə dövlət büdcəsinə daxilolmalı gəlirlərdə azalmaya səbəb olur və bu da ümumilikdə infrastrukturun təkmilləşdirilməsi üçün ayrılan vəsaitləri məhdudlaşdıra bilər.
Belə bir şəraitdə, yol hərəkəti təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün mövcud qanunvericiliyin və tətbiq olunan mexanizmlərin effektivliyini artırmaqdan ötrü, yalnız cərimələrin toplanma prosesini sürətləndirmək deyil, həm də yol polisi strukturunun modernləşdirilməsi və kadr siyasətinin yenidən nəzərdən keçirilməsi zərurəti yaranırmı?
Bu paralel, hazırkı Hindistan nümunəsində də infrastrukturun, insan resurslarının və texniki təminatın tam olaraq formalaşmamış və ya lazımi səviyyədə işlək olmamış bir sistemin tətbiqinin çətinliklərini göstərir. Keçmiş təcrübələrdən çıxarılan əsas dərs, texnoloji yeniliklərin yalnız proqram təminatı və avadanlıq deyil, həm də bu sistemləri idarə edəcək peşəkar kadrların hazırlanması və mövcud inzibati mexanizmlərin uyğunlaşdırılması ilə paralel aparılmalı olmasıdır. Hindistanda yol polisi əməkdaşlarının çatışmazlığı, bu problemin texniki tərəfdən çox, təşkilati və idarəetmə tərəfinin yetərincə gücləndirilmədiyini göstərir.
Hindistanda hazırda yol polisi əməkdaşlarının çatışmazlığı səbəbindən sistemin ləngiməsi, keçmiş təcrübəmizlə paralellik təşkil edir. O dövrdə də, müasir texnologiyaların tətbiqi ilə bu "insan faktoru"nun aradan qaldırılması nəzərdə tutulurdu, lakin texniki infrastrukturun yetərsizliyi və işçi qüvvəsinin köhnə sistemə öyrəşmiş olması bu prosesi çətinləşdirirdi. Bu parallel bizə göstərir ki, hansısa bir sistemin uğurlu tətbiqi təkcə texnoloji yeniliklərdən deyil, həm də onun idarə olunması, infrastrukturun tamlığı və bu sistemdə çalışacaq insanların lazımi bilik və bacarıqlara malik olmasından asılıdır. Keçmiş təcrübədən çıxarılan dərslər göstərir ki, yeni sistemlər tətbiq edilərkən əvvəlcədən mövcud olan resurs çatışmazlıqları və lazımi hazırlıq səviyyəsi nəzərə alınmalıdır. Hindistanın hazırkı vəziyyəti isə, texnologiya mövcud olsa belə, onu effektiv şəkildə idarə edəcək insan resurslarının olmamasının fəsadlarını göstərir.
Məsələn, bəzi Avropa ölkələrində elektron cərimə sistemləri daha uğurlu tətbiq edilmişdir ki, bunun əsas səbəblərindən biri də bu sistemləri idarə edəcək dövlət qurumlarındakı peşəkar kadr potensialının daha yüksək olmasıdır. Onlar, cərimələrin toplanması, təhlili və qayda pozuntularının qarşısının alınması istiqamətindəki işləri koordinasiya etmək üçün müvafiq şöbələrə malikdir.
Hindistanda bu sistemin tam potensialından istifadə etmək üçün yalnız texnologiyanın gücləndirilməsi deyil, eyni zamanda yol polisi şöbələrində işçi sayının artırılması və ya mövcud işçilərin bu texnologiyalardan istifadə üzrə təlimləndirilməsi də vacibdir. Bəs, bu cür insidentlərin azalması üçün hansı tədbirlər daha əsaslı hesab oluna bilər: texnologiyanın sadələşdirilməsi, yoxsa insan resurslarının gücləndirilməsi?
Bu paralelliyə baxmayaraq, hazırkı Hindistan vəziyyətinin bəzi əsas fərqləri də var. Hindistanın, demək olar ki, onlayn platformalarda qayda pozucularının şəxsiyyətini paylaşması və sürücülük vəsiqələrinin müvəqqəti dayandırılması üçün nəqliyyat şöbəsinə göndərilməsi, Türkiyədə o dövrdə mövcud olmayan daha çevik və müasir bir yanaşmadır. Keçmiş təcrübədən çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri, texnoloji yeniliklərin həyata keçirilməsində insani resursların və infrastrukturun yetərli olmasıdır. Həmçinin, sistemin qəbulu və tətbiqi üçün ictimai maarifləndirmənin və hüquqi çərçivənin gücləndirilməsi də vacibdir. Beləliklə, Hindistanın hazırkı vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün keçmişin təcrübələrindən faydalanmaqla yanaşı, mövcud texnologiyanı daha səmərəli istifadə etmək və əməkdaşların çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün strateji həllər tapmaq önəmlidir.
Azərbaycanla müqayisədə, bizdə də e-cərimə sistemi mövcuddur və onun tətbiqi nisbətən uğurlu hesab oluna bilər. Lakin, qonşu ölkələrdə, məsələn, Estoniyada olduğu kimi, bütün inzibati proseslərin tamamilə rəqəmsallaşdırıldığı və effektiv idarə olunduğu hallarla müqayisədə hələ də təkmilləşdirməyə ehtiyacımız olduğu görünür. Orada, səmərəli texnoloji infrastruktur və yaxşı təlim keçmiş kadrlar sayəsində belə məsələlərin minimuma endirildiyini müşahidə edirik.
Hindistandakı bu vəziyyətə əsaslanaraq düşünürəm ki, yalnız texnologiyanın tətbiqi problemi həll etmir. Əslində, sistemin tam və ya natamam şəkildə tətbiq edilməsi, yaxud da tətbiq olunarkən yaranan bürokratik maneələr, uzunmüddətli dövrdə cəmiyyətin hüquqa münasibətini də mənfi təsir edə bilər. Belə bir vəziyyətdə, cərimə ödəməyənlər arasında "sistemdəki qüsurlardan yararlanma" düşüncəsi də yarana bilər.
Əslində, yol hərəkəti qaydalarına əməl edilməsinin təmin olunması, texnoloji avtomatizmdən daha çox, vətəndaşların məsuliyyət hissinin gücləndirilməsi ilə necə daha effektiv şəkildə təşviq oluna bilər?
Qonşu ölkələrə, məsələn, Sinqapur kimi yüksək texnologiyalı və yaxşı idarə olunan sistemlərə sahib ölkələrlə müqayisə etsək, orada da oxşar mexanizmlərin tətbiqində müəyyən çətinliklərin yaşandığını görə bilərik, lakin ümumilikdə effektivlik nisbəti daha yüksəkdir. Bu, demək olar ki, sistemin həm texniki təchizatı, həm də onu idarə edən kadr potensialının birgə gücü ilə bağlıdır. Hindistanda bu məsələnin daha çox əməkdaş çatışmazlığı ilə əlaqələndirilməsi, bəlkə də sistemin daha çox insan əli ilə aparılan idarəçiliyə həssas olduğunu göstərir.
Bu cür vəziyyət, sadəcə yol hərəkəti qanunlarının pozulması ilə mübarizə aparmaqdan əlavə, dövlət idarələrinin ümumi səmərəliliyi və vətəndaşlara xidmət göstərmə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi zərurətini də ortaya qoyur. Belə bir sistemin tam potensialına çatması üçün inzibati islahatlar, texnoloji investisiyalar və ya hər ikisinin birgə tətbiqi zəruridirmi?
O dövrdəki problemlər əsasən iki istiqamətdə cəmləşmişdi: texniki infrastrukturun yetərli olmaması və insan resurslarının bu yeni texnologiyalara uyğunlaşdırılmasındakı çətinliklər. Məlumatların toplanması, emalı və cərimələrin ünvanlanması üçün xüsusi şöbələr yaradılmalı, bu işlərin görülməsi üçün təlim keçmiş əməkdaşlar cəlb olunmalı idi. Hindistanın hazırkı vəziyyətində də yol polisi əməkdaşlarının çatışmazlığı, sistemin tam potensialından istifadə edilməsinə mane olur. Bu, bir növ keçmişdə yaşanan texniki və inzibati çətinliklərin modern texnologiyalarla birlikdə təkrarlanması kimi görünür.
Bu paralelə baxdıqda, keçmiş təcrübələrdən ən əsas dərslərdən biri, yeni texnoloji sistemlərin tətbiqinə yalnız texniki avadanlıqların alınması və quraşdırılması ilə yanaşmamağın vacibliyidir. Bununla yanaşı, bu sistemləri idarə edəcək və lazımi şəkildə işlədəcək insan resurslarının hazırlanması, təlimi və bu sahəyə ayrılan büdcənin artırılması da bərabər dərəcədə əhəmiyyətlidir. Hindistanın bu məsələdə, müvəffəqiyyət qazanmış digər ölkələrin təcrübələrindən faydalanması və ilk mərhələdə etibarlı bir insan resursları strategiyası formalaşdırması, elektron cərimə sisteminin effektivliyini təmin edə bilər. Bu, yalnız inzibati bir məsələ deyil, həm də yol hərəkəti təhlükəsizliyinin artırılması baxımından da strateji bir addımdır.
Şərh Yaz