Etiyopiya vulkanı 12 min il sonra püskürdü: Nələr baş verir

Efiopiyanın şimalında uzun müddət fəaliyyətsiz qalmış bir vulkan gözlənilmədən püskürüb. Bazar günü baş verən bu püskürmə nəticəsində ətrafa vulkan külü və toz buludları yayılıb. Həmin buludlar qısa müddətdə qitələrə yayılaraq Hindistan və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində uçuşlara ciddi təsir göstərib.

Püskürmə nəticəsində Efiopiyada heç bir insan tələfatı qeydə alınmayıb. Lakin yerli hökumət rəsmiləri jurnalistlərə verdikləri açıqlamada vulkanın yerləşdiyi Afar bölgəsindəki icmalar və onların mal-qarası üçün yaranan fəsadlardan narahatlıqlarını ifadə ediblər.

Smitson İnstitutunun məlumatına görə, Efiopiyada 50 məlum vulkan var və onların bir neçəsi min illərdir ki, yatmış vəziyyətdədir.

Vulkanların çoxunun yerləşdiyi Efiopiya Rift Vadisi Afardan cənuba doğru qonşu ölkələrə qədər uzanır. Bu vadi tektonik plitələrin hərəkəti nəticəsində, Afrika və Ərəbistan quru parçalarının ayrılması ilə yaranıb və dünyanın ən əhəmiyyətli geoloji ərazilərindən biridir.

Bazar günü baş verən vulkan püskürməsi və onun yerli, eləcə də beynəlxalq təsirləri haqqında bildiklərimiz:

Nə baş verdi?

Efiopiyanın şimalındakı Afar bölgəsindəki Erta Ale vulkan silsiləsinin bir hissəsi olan Hayli Qubbi vulkanı, Fransanın Tuluza Vulkan Külü Məsləhət Mərkəzi (VAAC) tərəfindən verilən məlumata görə, təxminən yerli vaxtla saat 11:30-da (08:30 GMT) püskürüb.

Püskürmədən sonra sakinlər jurnalistlərə verdikləri açıqlamalarda vulkandan üç gün əvvəl zəif tüstü müşahidə etdiklərini bildiriblər. Lakin püskürmə ilə bağlı heç bir elmi proqnoz verilməyib.

Smitson İnstitutunun Qlobal Vulkanizm Proqramına görə, vulkan son 12 min ildə, yəni Buz dövrünün sonunda başlayan hazırkı Holosen dövründə püskürməyib.

Sosial media kanallarında paylaşılan peyk görüntüləri püskürmənin kosmosdan görünüşünü əks etdirir; qalxan böyük kül kütləsi şərqə, Qırmızı dənizə doğru yayılır. Yerüstü görüntülər də dağ silsiləsinin üzərində səmaya qalxan nəhəng kül dağlarını, üfüqü örtərək qaranlığa bürüyən mənzərələri göstərib.

VAAC-ın məlumatına görə, püskürmə zamanı yayılmış nəhəng vulkan külü buludları təxminən 45 min metr (148 min fut) hündürlüyə qalxıb və əsasən şimal-qərb istiqamətində hərəkət edib.

Hayli Gubbi volcano in Ethiopia has erupted for the first time in thousands of years🌋

Satellite images from @CopernicusEU Sentinel-5P (left) and @eumetsat's Meteosat-12 (right) captured the ash plume spreading across the region. pic.twitter.com/ynG1zVAV3v

— ESA Earth Observation (@ESA_EO) November 24, 2025

Yerli icmalar necə təsirləndi?

Efiopiyada yerli media kül buludlarının vulkan ətrafındakı əraziləri, o cümlədən məşhur turizm məkanları olan təpəlik kəndləri bürüdüyünü bildirib. Qonşu Afdera kəndində bir sakin Associated Press agentliyinə püskürmə zamanı güclü səs eşitdiyini deyib.

“Sanki birdən bomba atılmışdı, tüstü və kül hər yeri bürümüşdü”, – Əhməd Abdela AP-ə bildirib. O əlavə edib ki, bazar ertəsi kənd hələ də küllə örtülü idi və yaxınlıqdakı Danakil səhrasına gedən turistlər və bələdçilər yolda qalıblar.

Afar TV xəbər verib ki, vibrasiyalar və orta güclü təkanlar Efiopiyanın şimalındakı Tiqray bölgəsinin Wollo ərazisində, hətta qonşu Cibuti ölkəsində də hiss edilib.

Püskürmənin dərhal ardından ağ kül əvəzinə qara tüstü ərazini bürüyərək, sakinlərin dediyinə görə, ətrafı demək olar ki, qaranlığa qərq edib.

Yaxınlıqdakı kəndlərdə havanın keyfiyyətinə püskürmənin təsiri ilə bağlı narahatlıqlar var.

Yerli idarəçi Məhəmməd Seyid həmçinin AP-ə bildirib ki, püskürmə yerli icma üçün iqtisadi təsirlərə səbəb ola bilər. Burada əhalinin əksəriyyəti heyvandar və mal-qaraları üçün yemə, otlaqlara bağlıdır. İndi isə bunların çoxu qalın toz qatı ilə örtülüb. O deyib: “İndiyə qədər heç bir insan və ya mal-qara tələfatı olmasa da, bir çox kənd küllə örtülüb və nəticədə heyvanlarının yeyəcəyi az qalıb”.

Hayli Qubbi vulkanı haqqında nə bilirik?

Hayli Qubbi, qalxan vulkan (aşağı profilli olması və yuxarıdan baxıldıqda qalxana bənzəməsi səbəbilə bu cür adlandırılır), Efiopiyanın paytaxtı Əddis-Əbəbədən təxminən 800 km (500 mil) şimal-şərqdə yerləşir.

500 metr (1,640 fut) hündürlüyə çatan Hayli Qubbi, Afar bölgəsindəki alçaq qalxan vulkanlar zənciri olan Erta Ale silsiləsinin ən cənub vulkanıdır. Onun 12 min ildir ki, heç bir məlum püskürməsi olmayıb.

Efiopiyanın ən aktiv vulkanlarından biri olan Erta Ale vulkanı da bu silsilə daxilində, özü də Rift Vadisində yerləşir. Smitson İnstitutunun Qlobal Vulkanizm Proqramına görə, "Afar" dilində "tüstülənən dağ" mənasına gələn Erta Ale ən son 2023-cü ilin yanvarında lava ilə dolub-daşıb.

Kül hara yayılıb və uçuşlara necə təsir edib?

Flightradar24 monitorinq saytının məlumatına görə, kül buludları Qırmızı dənizi keçərək əvvəlcə Yəmən və Oman üzərindən, sonra isə Pakistan və Hindistana doğru yayılıb.

Vulkan külü buludları təyyarə mühərriklərinə daxil olaraq zərər verə bilən, aerodromları çirkləndirən və görmə qabiliyyətini azaldan aşındırıcı hissəciklər ehtiva edir ki, bu da uçuşu təhlükəli edir.

Current (black) and forecasted (green +6hr , yellow +12, red +18) ash cloud observations from today’s eruption of Hayli Gubbi volcano in northern Ethiopia. pic.twitter.com/96vtwvLD20

— Flightradar24 (@flightradar24) November 23, 2025

Buna görə də, püskürmə qonşu ölkələrdə və qitələrdə geniş miqyaslı səyahət pozğunluqlarına səbəb olub. Baxmayaraq ki, Afrikanın ən böyük uçuş mərkəzlərindən biri olan Efiopiyada hələlik uçuş gecikmələri barədə məlumat yoxdur.

Hindistan

Yerli "The Hindu" qəzetinin yazdığına görə, Hindistanda kül bazar ertəsi axşam Qərbi Racastan bölgəsinə çatıb və sonra şimal-şərqə doğru hərəkət edib.

Kül bir neçə aviaşirkəti, o cümlədən milli daşıyıcı Air India, IndiGo və Akasa, eləcə də Hollandiyanın KLM şirkətini ehtiyat tədbiri olaraq uçuşlarını ləğv etməyə vadar edib. Reuters xəbər agentliyinin məlumatına görə, Air India bazar ertəsi və çərşənbə axşamı 11 uçuşu ləğv edib, Akasa isə eyni günə Ciddə, Küveyt və Əbu-Dabiyə nəzərdə tutulmuş uçuşlarını təxirə salıb.

"The Hindu"ya əsasən, ölkənin Mülki Aviasiya Baş İdarəsi (DGCA) bazar ertəsi aviaşirkətləri təsirlənmiş hündürlüklərdən və bölgələrdən qaçmağa çağıran xəbərdarlıqlar edib və vulkan külünün təyyarə mühərriklərinə zərər verə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.

Agentlik həmçinin aviaşirkətlərə artıq təsirlənmiş marşrutlar üzrə uçuşlar həyata keçirmiş təyyarələrdə ehtiyat yoxlamaları aparmağı, mühərrik işində külün hər hansı təsiri, yaxud salonda tüstü və ya qoxular barədə məlumat verməyi tövsiyə edib. Hava limanlarına da uçuş-eniş zolaqlarını çirklənməyə qarşı yoxlamaq tapşırılıb.

Buludların Racastan, Maharaştra, Dehli, Haryana və Pəncab ştatlarına yayıldığı bildirilir. Hindistan Meteorologiya Departamenti (IMD) bu gün çərşənbə axşamı saat 14:00 GMT-ə qədər kül buludu Çinə doğru hərəkət etdiyi üçün səmanın təmiz olacağını gözləyir.

Pakistan

Yerli "Dawn" qəzetinin məlumatına görə, Pakistanda ölkənin meteorologiya xidməti bazar ertəsi günü kül buludunun Quvədar liman şəhərindən 60 dəniz mili (111 km) cənubda görüldüyünü bildirib.

Körfəz

Air Arabia çərşənbə axşamı BƏƏ-nin Şarja şəhərindən bir neçə uçuşunu ləğv edib.

Oman Ekologiya İdarəsi kül buludlarını izləmək üçün fövqəladə vəziyyət reaksiyasını aktivləşdirib, lakin "Times of Oman"a görə, havanın keyfiyyətinə dərhal heç bir təsir qeydə alınmayıb.

Vulkan püskürmələri əvvəllər nə vaxt səyahət xaosu yaradıb?

Bu cür genişmiqyaslı pozğunluqlara səbəb olan ciddi vulkan külü püskürmələri nadir hallarda baş verir.

Sonuncu belə hadisə 2010-cu ildə İslandiyada Eyyafyallayokull vulkanı martdan iyuna qədər davamlı olaraq püskürəndə baş verib. Bu püskürmə Skandinaviya, Böyük Britaniya və digər Avropa ölkələri üzərində vulkan külü buludları göndərib. Püskürmə nəticəsində kül atmosferə 11 km (yeddi mil) hündürlüyə qalxıb. Həmin kül buzlaq altında baş verdiyi üçün tərkibində kiçik, iti buzlaq qalıqları var idi.

Həmin ilin aprelində Böyük Britaniya altı gün müddətinə bütün hava məkanını bağlamaq məcburiyyətində qalıb ki, bu müddət ərzində təxminən 95 min uçuş ləğv edilib. İqtisadiyyat və Biznes Tədqiqatları Mərkəzinin məlumatına görə, uzun sürən bağlanma dövründə Böyük Britaniya aviaşirkətləri sənayesi 1,45 milyard dollar itirib. İspaniya, Portuqaliya, İtaliya, Avstriya və Almaniya da may ayında hava məkanlarını bağlamaq məcburiyyətində qalıblar.

Bu dövrdə Avropada hava hərəkəti ciddi şəkildə məhdudlaşdırılıb, çünki bir çox ölkə hava məkanlarını fasilələrlə bağlamağa davam edirdi. İkinci Dünya Müharibəsindən bəri ən böyük hava hərəkətinin dayandırılması zamanı hər gün təxminən 1,2 milyon sərnişin yolda qalıb.

24 saat