Fosil yanacaq ziddiyyəti COP30 iqlim danışıqlarını dalana dirədi

COP30-da Çıxılmaz İqlim Danışıqları

Gecə boyu davam edən iqlim danışıqları yekunlaşma vaxtını aşaraq çıxılmaz vəziyyətə düşüb. COP30-da əsas müzakirə mövzusu olan fosil yanacaqlardan tədricən imtina və iqlim maliyyəsi məsələləri ölkələr arasında gərgin çəkişmələrə səbəb olub. Cümə günü yerli vaxtla saat 18:00-da (GMT ilə 21:00) bitməli olan görüşlərdən bir çox nümayəndə artıq ayrıldığı üçün razılığa gəlmək üçün vaxt getdikcə azalır. Ev sahibi Braziliya, ölkələrin qalıq yanacaqlardan uzaqlaşma yollarını müəyyənləşdirəcək bir razılaşmaya gəlməsini arzulayırdı. Lakin cümə səhəri dərc olunan layihə sənədində kömür, neft və qazın adı belə çəkilməyib. Bu yanacaq növlərinin emissiyaları iqlim böhranının əsas səbəbkarıdır. Böyük Britaniya da daxil olmaqla bir sıra ölkələr bu vəziyyəti qəbuledilməz hesab edib, daha kasıb dövlətlər isə artan temperaturlara uyğunlaşmaq üçün pul vəsaitlərinə dair daha güclü öhdəliklər tələb edirlər. Yekun iclas yerli vaxtla saat 11:00-a (GMT ilə 14:00) planlaşdırılıb. Bu illik beynəlxalq iqlim konfransında razılaşmanın təsdiqi üçün bütün iştirakçı ölkələrin razılığı lazımdır. Müxtəlif dövlətlərin enerji mənbələrindən asılılıqları, iqtisadi vəziyyətləri və iqlim təsirlərinə qarşı həssaslıqları kimi fərqli prioritetləri olduğundan, bu, çətin bir prosesdir. Nəticədə, konfrans adətən planlaşdırılan vaxtdan kənara çıxır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qaydalarına əsasən, qərarların qəbul edilməsi üçün BMT-nin iqlim konvensiyasına qoşulmuş ölkələrin üçdə ikisi hazır olmalıdır. Nümayəndələrin çoxu yaxın saatlarda ayrılmağa hazırlaşdığı üçün razılığa gəlmək üçün vaxt sürətlə tükənir.

Fosil Yanacaqlara Keçid və Maliyyə Çəkişmələri

Braziliya prezidenti Luiz İnasiu Lula da Silva görüşlərdə kömür, neft və qazdan uzaqlaşmaq üçün daha aydın addımların müəyyənləşdirilməsini arzulayırdı. O, danışıqlar ərəfəsində "Dünya qalıq yanacaqlardan asılılığa son qoymaq üçün aydın bir yol xəritəsinə ehtiyac duyur" demişdi. Bu, iki il əvvəl Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində keçirilən COP28-də ölkələrin "enerji sistemlərində qalıq yanacaqlardan keçid" etməyin zəruriliyi barədə razılaşmasını irəli aparacaqdı. "Yol xəritəsi" ideyası Böyük Britaniya da daxil olmaqla onlarla ölkə tərəfindən dəstəklənsə də, neft hasil edən dövlətlər tərəfindən kəskin şəkildə qarşılanıb. Bəzi neft istehsalçıları keçmişdə digər ölkələrin etdiyi kimi, öz enerji ehtiyatlarından istifadə etmək hüquqları olduğunu iddia edirlər. Onlar çox vaxt diqqətin qalıq yanacaqların özlərinə deyil, karbon tutma kimi texnologiyalar vasitəsilə emissiyaların azaldılmasına yönəldilməsini tələb edirlər. Bir çox alim bu yanaşmanı problemin mənbəyini həll etməməsi səbəbilə tənqid edir. Bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələr isə qalıq yanacaqlarla bağlı razılaşmanı dəstəkləməyiblər, çünki onlar zəngin dövlətlərdən iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə uyğunlaşmalarına kömək etmək üçün pul vəsaitlərinin çatdırılmasını tələb edirlər. Zəngin ölkələr bu vədləri tarixi olaraq yetərincə yerinə yetirməyiblər. Kasıb ölkələr iqlim böhranının ən pis təsirləri ilə üzləşmələrinə baxmayaraq, artan temperaturlara görə nisbətən az məsuliyyət daşıdıqlarını iddia edərək dəfələrlə daha böyük dəstək tələb ediblər. Cümə səhəri yayımlanan razılaşmanın ən son versiyasında qalıq yanacaqlardan heç bir bəhs edilməməsi bir çox ölkə tərəfindən qəbuledilməz sayılıb. Cümə günü Böyük Britaniyanın Enerji Təhlükəsizliyi və Xalis Sıfır Katibi Ed Miliband fosil yanacaqlardan uzaqlaşma yol xəritəsi planını "bir şəkildə" "canlı saxlamaqda" qərarlı olduğunu bildirib. Layihə sənədi, ölkələrə iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşmağa kömək etmək üçün 2030-cu ilə qədər mövcud maliyyəni üç dəfə artırmaq çağırışını ehtiva edirdi. Lakin bunun zəngin ölkələrin hökumətlərindən, yoxsa özəl sektor kimi digər mənbələrdən gəlməli olduğu qeyd edilməmişdi.

Braziliyanın Tərəddüdlü Mövqeyi

Braziliya daha iddialı bir qalıq yanacaq razılaşması istəsə də, öz planlarına görə tənqidlərlə üzləşib. "Global Witness" kampaniya qrupu tərəfindən BBC ilə paylaşılan təhlilə görə, ölkənin dəniz neft və qaz hasilatı 2030-cu illərin əvvəllərinə qədər artmağa davam edəcək. Bu proqnoz, hörmətli analitik Rystad Energy-nin məlumatlarına əsaslanır. Bununla belə, prezident Lula neft gəlirlərinin Braziliyada daha təmiz enerjiyə keçidi maliyyələşdirə biləcəyini iddia edərək, neft və qazın inkişafını dəfələrlə müdafiə edib. O, həmçinin Amazon meşələrinin qırılması sürətini azaltmaqdakı uğurlarına diqqət çəkib. Danışıqlar ərəfəsində prezident Lula dünya üzrə tropik meşələrin itkisinin qarşısını almaq üçün bir fond yaratmışdı. Lakin ölkələrin bu fonda vəsait ayırmasını təmin etmək çətinliklərlə üzləşib.

24 saat