Fövqəladə hava plastik çirklənməni yayır və təhlükəsini gücləndirir

İqlim Dəyişikliyi Mikroplastikləri Daha Təhlükəli Edir

Artan mikroplastiklər dalğası artıq ətraf mühit və sağlamlıq üçün ciddi təhdiddir. Lakin dünya istiləşdikcə və daha ekstremal hava şəraiti yarandıqca, yeni bir araşdırmaya görə, mikroplastiklər "daha mobil, dayanıqlı və təhlükəli çirkləndiricilərə" çevrilir ki, bu da təcili tədbirlər görülməsini tələb edir. Plastik çirklənmə və iqlim dəyişikliyi arasındakı əlaqə adətən plastikin böhranın bir hissəsi olmasına yönəlir: onun 98%-dən çoxu fosil yanacaqlardan istifadə edilərək istehsal olunur və həyat dövrünün hər mərhələsində, istehsaldan utilizasiyaya qədər, iqlim çirklənməsi yaranır. Lakin daha az işıqlandırılan bir məqam, iqlim dəyişikliyinin özünün daha tez-tez və intensiv isti dalğaları, yanğınlar və daşqınlara səbəb olaraq plastik çirklənməni artırması, daha geniş yayması və hətta daha təhlükəli etməsidir.

Yeni Tədqiqatın Aşkarları

Alimlərdən ibarət bir qrup yüzlərlə tədqiqatı gözdən keçirərək, iqlim dəyişikliyinin su, torpaq, atmosfer və vəhşi təbiətimizdə plastik çirklənməni pisləşdirdiyinə dair "bol sübutlar" tapıb. Bu analiz "Frontiers in Science" jurnalında dərc olunub. İmperial Kollec Londonun İctimai Sağlamlıq Məktəbinin professoru, baş müəllif Frank Kelli bildirib ki, "plastik çirklənməsi və iqlim bir-birini gücləndirən ortaq böhranlardır." Əlaqələr çoxsaylı və mürəkkəbdir. Artan temperatur, rütubət və günəş işığı plastiki parçalayaraq onu kövrək edir və kiçik hissələrə ayrılmasını sürətləndirir. Tədqiqatda qeyd edildiyi kimi, ekstremal isti dalğası zamanı temperaturun 10 dərəcə Selsi (18 Farenheit) yüksəlməsi plastikin parçalanma sürətini ikiqat artıra bilər.

Ekstremal Hava Şəraiti və Plastik

Güclü fırtınalar, daşqınlar və külək də plastikin parçalanmasını sürətləndirir, onu hərəkətə gətirir və daha geniş əraziyə yayır. Məsələn, Honkonqda baş verən tayfunlar çimərlik çöküntülərində mikroplastiklərin konsentrasiyasını təxminən 40 dəfə artırıb. Maraqlı bir məqam da odur ki, daşqınlar qayalar və plastikin kimyəvi bağ yaradaraq birləşməsi nəticəsində "plastik qayaların" əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər ki, bunlar da mikroplastik yaranması üçün isti nöqtələrə çevrilir. Yüksək temperatur və quraqlığın yaratdığı meşə yanğınları evləri, ofisləri və nəqliyyat vasitələrini yandıraraq atmosferə mikroplastiklər və yüksək zəhərli birləşmələr buraxır. Mövcud olan mikroplastiklər də dəniz buzlarında toplanır. Qlobal temperaturlar yüksəldikcə və dəniz buzları əridikcə, bu buzlar plastik çirklənməsinin əsas mənbəyinə çevrilə bilər.

Daha Zərərli Təsirlər

Təhlilə görə, iqlim dəyişikliyi plastiki daha zərərli edə bilər. Mikroplastiklər pestisidlər və PFAS kimi "əbədi kimyəvi maddələr" kimi maddələri daşıyan "Troya atı" rolunu oynayır. Yüksək temperaturlar plastikin bu zərərli çirkləndiriciləri daha asan udmasına və buraxmasına kömək edir, eləcə də plastikin özündə olan zərərli kimyəvi maddələrin sızma qabiliyyətini artırır. Plastik çirklənməsi və iqlim dəyişikliyinin ikili böhranı toqquşduqca, heyvanlara, xüsusən də dəniz canlılarına təsirlər əhəmiyyətli ola bilər. Mərcanlar, dəniz ilbizləri, dəniz kirpiləri, midyələr və balıqlar üzərində aparılan araşdırmalar göstərib ki, mikroplastik çirklənməsi onların okean temperaturlarının artması və okeanın turşulaşması ilə mübarizə aparma qabiliyyətini azaldır. Bəzi filtrasiya yolu ilə qidalanan heyvanlar, məsələn, midyələr mikroplastiklərlə dolaraq onları yırtıcılarına ötürür və çirklənməni qida zəncirində yuxarıya daşıyır. İmperial Kollec Londonun Ekologiya Məktəbinin professoru, həmmüəllif Qay Vudvordun sözlərinə görə, "orkalar kimi zirvə yırtıcıları kömür mədənindəki kanareyalar ola bilər, çünki onlar xüsusilə həssasdırlar."

Həll Yolları və Təcili Çağırışlar

Tədqiqat böhran üçün bir neçə həll yolu təklif edir, o cümlədən plastikdən istifadənin azaldılması, təkrar istifadə və təkrar emal, həmçinin məhsulların yenidən dizayn edilməsi və lazımsız təkistifadəlik plastiklərin aradan qaldırılması. Hesabatda qeyd olunur ki, uğur üçün "ən böyük ümid" çirklənməyə son qoymağı hədəfləyən hüquqi cəhətdən bağlayıcı bir qlobal plastik müqaviləsi olardı. Lakin illərdir davam edən danışıqlar heç bir razılıqla nəticələnməyib, çünki ölkələr, xüsusən də plastik istehsalına məhdudiyyətlər qoyulub-qoyulmaması barədə kəskin şəkildə bölünürlər. Bir çox ekoloji ekspert bunun böhranı cilovlamaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb etdiyini deyir. Hesabat müəllifləri qeyd edirlər ki, vəziyyət pisləşməyə doğru getdiyindən həll yollarının tapılması getdikcə təcilidir. Qlobal illik plastik istehsalı 1950-ci ildən 2023-cü ilə qədər 200 dəfə artıb və dünya təmiz enerjiyə keçdikcə, neft şirkətləri investisiyalarını plastikə yönəltdikcə artmağa davam edəcəyi proqnozlaşdırılır. İmperial Kollec Londonun İctimai Sağlamlıq Məktəbinin dosenti Stefani Rayt vurğulayıb: "İndidən hərəkətə keçməliyik, çünki bu gün atılan plastik gələcək qlobal miqyasda ekosistemlərə təhlükə yaradır." Tədqiqatda iştirak etməyən Ekseter Universitetinin ekotoksikologiya üzrə professoru Tamara Qallovey, analizin əhəmiyyətli olduğunu, xüsusilə də insanların dünyanı isitməyə davam edəcəyi təqdirdə gələcəkdə nələrin baş verə biləcəyini anlamağa çalışdığını bildirib. O qeyd edib: "Bu iki qlobal sağlamlıq problemini birlikdə nəzərdən keçirən tədqiqatların çatışmazlığı açıq şəkildə hiss olunur. Hər ikisinin əsasında həm iqlim dəyişikliyini, həm də plastik çirklənməsini gücləndirən həddindən artıq istehlak nümunələrini azaltmaq ehtiyacı dayanır."

24 saat