Fransa, Almaniya və Britaniya İrana niyə sanksiyaları bərpa etmək istəyir

Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı öhdəliklərini pozması səbəbindən İrana qarşı beynəlxalq sanksiyaların yenidən tətbiq olunmasını istəyir. Bu addım, 2015-ci il nüvə sazişi olan Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (BHFP) iflasa uğraması fonunda yaranan gərginliyi daha da artırır. Avropa dövlətləri Tehranın ballistik raket proqramı və regional fəaliyyətləri ilə yanaşı, nüvə məhdudiyyətlərinə əməl etməməsindən ciddi şəkildə narahatdır.

Avropa dövlətlərini narahat edən əsas səbəblər

ABŞ-ın 2018-ci ildə BHFP-dən çıxmasından sonra İran sazişin bəzi şərtlərini tədricən pozmağa başladı. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin hesabatları İranın uran zənginləşdirmə səviyyəsini artırdığını və nüvə obyektlərində monitorinqə məhdudiyyətlər qoyduğunu təsdiqlədi. Bu cür fəaliyyətlər regionda təhlükəsizlik üçün ciddi təhdid hesab olunur. Fransa, Almaniya və Böyük Britaniya hesab edir ki, bu davranış İranın nüvə silahı əldə etmə potensialını artırır və bu da genişmiqyaslı regional qarşıdurmaya yol aça bilər.

İranın nüvə proqramı beynəlxalq diqqətin mərkəzindədir.

Sanksiyaların yenidən tətbiqi və "geri qaytarma" mexanizmi

BMT Təhlükəsizlik Şurasının 2231 saylı qətnaməsinə əsasən, 2025-ci ilin oktyabrında İrana qarşı raket məhdudiyyətləri və silah embarqosu da daxil olmaqla bir sıra qadağaların müddəti başa çatacaq. Avropa ölkələri bu məhdudiyyətlərin qüvvədə qalmasını təmin etmək üçün "geri qaytarma" ("snapback") mexanizmini işə salmağa hazırlaşır. Bu mexanizm BHFP-nin iştirakçılarına icazə verir ki, əgər İran sazişin şərtlərini pozarsa, BMT-nin bütün əvvəlki sanksiyaları avtomatik olaraq bərpa edilsin. Bu cəzalar İranın iqtisadiyyatına, xüsusilə də neft ixracına və maliyyə sektoruna ciddi təsir göstərəcək.

Diplomatik çıxılmaz vəziyyət və gələcək perspektivlər

ABŞ-ın 2018-ci ildə BHFP-dən çıxması və sonrakı maksimum təzyiq kampaniyası Tehranı razılaşmanın şərtlərindən uzaqlaşdırdı. Avropalı müttəfiqlər ABŞ-ın yenidən sazişə qayıtması üçün diplomatik səyləri dəstəkləsələr də, danışıqlar hazırda çıxılmaz vəziyyətdədir. Regionda artan gərginlik, İranın müxtəlif regional silahlı qruplara dəstəyi və Qırmızı dənizdəki hücumlar vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Avropa dövlətləri yeni sanksiyaların tətbiqini İranı masaya qaytarmaq və onun nüvə fəaliyyətlərini dayandırmaq üçün son vasitə hesab edir. Bu addım beynəlxalq münasibətlərdə yeni bir gərginlik dövrünə səbəb ola bilər.

24 saat