Hər gün minnətdar olacağımız 10 elmi möcüzə

Hər bir insanın varlığını və azadlığını dəyərləndirməsi, mövcud olan yaxşı şeylərə minntətdarlıq bildirməsi vacibdir. Bütün bəşəriyyəti birləşdirən ən böyük amil – hamımızın eyni dünyada və eyni Kainatda yaşamasıdır. Təbiət qanunları Kainatın tarixində saysız-hesabsız məqamlarda elə bir şəkildə formalaşıb ki, bu gün 13.8 milyard il sonra bizlərə var olmaq və minntətdarlıq hissi ilə geriyə baxmaq imkanı verir. Aşağıda varlığımızı mümkün edən on fenomen və on minntətdarlıq səbəbi təqdim olunur.

1. Böyük Partlayışa görə minntətdarlıq

Kainatımızın indiki mövcudatında "dünsiz bir gün" var idi; genişlənən, soyuyan, maddə və radiasiya ilə dolu Böyük Partlayışdan əvvəlki vəziyyət (böyük ehtimalla kosmik inflyasiya) indiki halında yox idi. Bu prosesin sonu hissəciklər, antihissəciklər, radiasiya və varlığımız üçün zəruri olan bütün elementlərlə dolu bir Kainatın yaranmasına səbəb oldu. Böyük Partlayış olmasaydı, heç birimiz mövcud olmazdıq.

2. Asimmetrik Kainata görə minntətdarlıq

Bütün əhəmiyyətli simmetriyalara baxmayaraq, əgər hər şey tamamilə simmetrik olsaydı, maddə və antimaddə bərabər miqdarda olacaqdı. Kainat soyuyub genişləndikcə, onlar demək olar ki, tamamilə məhv olacaq, bu günkü Kainatın sıxlığının milyardda birindən az hissəsini təşkil edən seyrək hissəciklər buraxacaqdı. Lakin bunun əvəzinə, biz antimaddə deyil, maddə ilə dolu bir Kainatda yaşayırıq və bu, hər şeyi dəyişir. Bu asimmetriyanın necə yarandığı hələ də sirr olaraq qalır, lakin Kainatın asimmetrik olması, varlığımızı mümkün edən bir həqiqətdir.

3. Atomlara görə minntətdarlıq

Varlığımız üçün müxtəlif, sabit konfiqurasiyalarda mövcud olan ağır nüvələrə sahib olmaq mütləq zəruridir. Bundan əlavə, dünyamızdakı hər şeyin təməl daşlarını formalaşdırmaq üçün yüngül, sabit və əks yüklü hissəciklərə (elektronlara) ehtiyacımız var. Kainatımızdakı hissəciklər soyuduqda, sıxlaşaraq birləşir, atomları əmələ gətirir. Bu atomlar isə birləşərək bu gün gördüyümüz Kainatın strukturunu yaradır.

4. Kütləvi maddə yığınlarını bir araya gətirən qravitasiya qüvvələrinə görə minntətdarlıq

Böyük miqyasda qravitasiya qalaktikaları, klasterləri və böyük kosmik şəbəkəni yaradır; daha kiçik miqyasda isə qaz buludlarını, ulduzları və hətta planetləri formalaşdırır. Bütün qüvvələr arasında ən uzun mənzilli və ən universal olan qravitasiya qüvvəsi, evimiz və ona həyat verən hər şeyin yaranmasını təmin edib. Qravitasiya olmasaydı, dünyamız heç vaxt mövcud ola bilməzdi.

5. Ulduzların nüvələrində baş verən nüvə sintezinə görə minntətdarlıq

Nüvə sintezi Kainatı yüksək enerjili radiasiya ilə dolduraraq işıqlandırmaqla yanaşı, dövri cədvəldəki bütün elementləri yaratmağımıza imkan verir. Qravitasiya tərəfindən bir araya gətirilən molekulyar qaz buludlarında yaranan ən kütləvi ulduzlar hidrogeni heliuma, heliumu karbona çevirir, sonra isə oksigen, neon, maqnezium, kükürd, silisium və hətta dəmir, kobalt, nikel kimi ağır elementləri nüvələrində yaradır. Kainatdakı ağır elementlərin, xüsusən də oksigen və karbonun əksəriyyəti məhz bu yolla yaranır.

6. Kosmik kataklizmlərə: supernovalara və neytron ulduzu birləşmələrinə görə minntətdarlıq

Kainatın ən kütləvi ulduzlarının bu son ölüm sancıları dövri cədvəlin ən son elementlərini belə yaradır. Ən kütləvi ulduzlar cəmi bir neçə milyon ildən sonra daxilə çökür və nəticədə baş verən nəzarətsiz nüvə sintezi reaksiyası ulduzu məhv edərək ağır elementlərlə dolu xarici təbəqələrini ulduzlararası fəzaya yayır. Bu zaman yaranan neytron ulduzları birləşərək dövri cədvəlimizdəki ən ağır stabil elementlərin əksəriyyətini istehsal edir. Əgər bir qalaktika bu materialı saxlamağa kifayət qədər kütləli olarsa – yenidən qravitasiyaya minntətdarlıq bildirməliyik – bu ağır elementlər gələcək ulduzlar və ulduz sistemlərinə daxil olur.

7. Kosmik təkrar emala görə minntətdarlıq

Ulduzların ömrü bitdikdən sonra qravitasiyanın onları yenidən molekulyar buludlara çəkməsi, qalaktikamızda qalıb zaman-zaman yeni ulduzlar formalaşdırması üçün kifayət qədər vaxtın və ulduzlar nəslinin olması üçün minntətdarlıq hiss etməliyik. İlkin elementlərin və ulduzların qalıqlarının qarışığı ilə dolu bu ulduzəmələgətirən dumanlıqlar təkcə ulduzları deyil, həm də yaxşı tanıdığımız qaz nəhənglərini və qaya planetlərini formalaşdıran protoplanetar diskləri yaradır. Əgər bu material kiçik qalaktikalarda və ya hətta qaranlıq maddəmiz olmasaydı Süd Yolumuzda belə kənara atılsaydı, qaya planetləri olan günəş sistemləri mövcud olmazdı.

8. Yer kürəsini mümkün edən kosmik təsadüfə görə minntətdarlıq

Böyük Partlayışdan 9.2 milyard il sonra, həyat üçün uyğun tərkibə malik bir qaya dünyası gənc, yeni yaranmış bir ulduz ətrafında formalaşdı. Bu tərkibə təkcə karbon, oksigen, azot və hidrogen deyil, həm də mürəkkəb üzvi molekullar və böyük miqdarda maye su daxil idi. Günəş sistemimiz əvvəlcə dörd potensial yaşayışa uyğun dünyadan – Venera, Yer kürəsi, Theia və Marsdan – ibarət idi. İndi Theia yoxdur, Yer kürəsi ilə toqquşaraq bir hissəsi olub. Venera atmosferinin nəzarətsiz istixana effekti səbəbindən cəhənnəmə dönüb, Mars isə atmosferini demək olar ki, tamamilə itirərək donub. Yalnız Yer kürəsi nəm, canlı bir dünya olaraq qalır.

9. Dünyamızın keçdiyi unikal təkamül yoluna görə minntətdarlıq

Bu günə çatmaq üçün dünyamızın uğurlu inkişaf yollarını nəzərdən keçirməliyik. Təkamülə görə minntətdarlıq hiss edin; həyatın dayanıqlığına və dünyamızı bürümüş bütün potensial yox olma hadisələrindən xilas olmasına minntətdarlıq edin. Bitkilərə, heyvanlara və göbələklərə, habelə dünyamızdakı həyatın indiki yoluna gətirib çıxaran təsadüfi qarşılıqlı təsirlərə görə minntətdarlıq edin. DNT-nizin və nəsillərinizin bütün tarixinə minntətdarlıq edin; onlar olmasaydı, var olmaq şansınız olmazdı.

10. Bu günə görə minntətdarlıq

Hamımızın bu Kainatda qısa, sonlu bir zamanı var, lakin bu qısa fəza və zaman dilimi bizə aiddir və ondan istədiyimizi edə bilərik. Sizi yaradan atomlara və molekullara minntətdarlıq edin. Bu an üçün minntətdarlıq edin. Və sabah dünyanın hələ də burada, sizinlə birlikdə olacağına olan əminliyinizə görə minntətdarlıq edin. Sizi yaradan Kainata minntətdarlıq edin; bu, hamımızın ortaq hekayəsidir və bizi həqiqətən kosmik şəkildə birləşdirir. Heç kim bunu bizdən ala bilməz, nə olursa olsun.

24 saat