Həmasın silahsızlaşdırılması tələbi iddiası: Türkiyə XİN-dən təkzib

BMT Konfransında Fələstin Məsələsi və Türkiyənin Mövqeyi

Xarici İşlər Nazirliyinin mənbələrindən verilən açıqlamaya görə, 28-30 iyul tarixlərində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Baş Assambleyasında Səudiyyə Ərəbistanı Xarici İşlər Naziri Şahzadə Feysəl bin Ferhan Əl Səud və Fransa Xarici İşlər Naziri Jan-Noel Barrotun həmsədrlik etdiyi “Fələstin Məsələsinin Sülh Yolu ilə Həlli və İki Dövlətli Həllin Tətbiqi Üçün Yüksək Səviyyəli Beynəlxalq Konfrans” keçirilib.

İki Dövlətli Həll Üçün Yol Xəritəsi

Konfransın məqsədi, iki dövlətli həllin həyata keçirilməsini təmin etmək üçün konkret və qrafikə bağlı addımları əhatə edən bir yol xəritəsinin hazırlanması olaraq qeyd edilib. Tədbirə Fələstin Baş Naziri Məhəmməd Mustafa, Fələstin Xarici İşlər Naziri Varsen Ağabekyan, BMT-yə üzv 122 ölkə və 6 beynəlxalq təşkilatın nümayəndəsi qatılıb. Konfransda ümumilikdə 32 ölkənin Xarici İşlər Naziri, 21 ölkənin Nazir Müavini, 2 ölkənin Xüsusi Nümayəndə səviyyəsində, digər ölkələrin isə müxtəlif səviyyələrdə təmsil olunduğu vurğulanıb. BMT Baş Katibi Antonio Quterreş və BMT Baş Assambleyasının sədri Filemon Yanqın da çıxış etdiyi konfransda Türkiyəni Xarici İşlər Nazirinin müavini Nuh Yılmaz təmsil edib. Türkiyənin konfrans çərçivəsində qurulan 8 işçi qrupundan birinə (İki Dövlətli Həllin Qorunması İşçi Qrupu) həmsədrlik etməsi səbəbindən tədbirin əsas aktorlarından biri olduğu xüsusi qeyd edilib.

Konfransda Türkiyənin Mesajları

Verilən açıqlamaya görə, Xarici İşlər Nazirinin müavini Nuh Yılmaz Dəyirmi Masa Ümumi Sessiyasında Türkiyənin İrlandiya ilə birlikdə sədrlik etdiyi İki Dövlətli Həllin Mühafizəsi İşçi Qrupunun nəticələri və qiymətləndirmələri ilə bağlı çıxış edərək, İsrailin Fələstinlilərə qarşı həyata keçirdiyi bütün qanunsuz hərəkətlərə qarşı təcili hərəkətə keçilməsinin, hesabatlılığın təmin edilməsinin və iki dövlətli vizyonun qorunmasının vacibliyini vurğulayıb.

Bütün natiqlərin çıxış etdiyi konfransın əsas sessiyasında Türkiyə adından milli bəyanat verən Xarici İşlər Nazirinin müavini Yılmaz, Qəzzada soyqırımın dayandırılması naminə təcili olaraq daimi atəşkəsə və fasiləsiz humanitar yardım axınına ehtiyac duyulduğunu, Qəzzanın gələcəyinin Fələstin xalqının iradəsi ilə formalaşması lazım olduğunu, Türkiyənin Qəzzanın yenidən qurulmasını dəstəkləməyə hazır olduğunu qeyd edib. O, ölkəmizin regionda daimi sülh, sabitlik və təhlükəsizliyin açarı olan iki dövlətli həllin həyata keçirilməsinə yönəlmiş bütün təşəbbüsləri dəstəkləməyə davam edəcəyini, habelə, Fələstin məsələsinin ədalətli, daimi və hərtərəfli bir həllə çatmasının yalnız 1967-ci il sərhədləri əsasında, paytaxtı Şərqi Qüds olan müstəqil və suveren bir Fələstin Dövlətinin həyata keçirilməsi ilə mümkün olacağını vurğulayıb. Yılmaz, Qəzzada yaşanan humanitar fəlakətə, xüsusilə son dövrlərdə humanitar yardımların paylanmasında yaşanan insanlıq və hüquqazidd İsrail hərəkətlərinə və Qəzza xalqının aclıqla sınaqdan keçirilməsinə diqqət çəkib, problemin qaynağının İsrail işğalı olduğunu ifadə edərək, İsrailin Qəzzanın bütün ərazisindən çıxarılmasına dair gözləntimizi bir daha vurğulayıb.

Beynəlxalq Əməkdaşlığın Əhəmiyyəti Vurğulandı

Yılmazın Nyu Yorkda konfrans çərçivəsində Fransanın ev sahibliyi ilə 29 iyulda təşkil olunan "Qəzzanın Gələcəyi" başlıqlı iclasa qatıldığı xatırladılıb. Yılmaz iclasda, İsrailin Qəzzada törətdiyi soyqırım cinayətinin dayandırılması və daimi atəşkəsin, Qəzzaya fasiləsiz humanitar yardım girişinin və hesabatlılığın təmin edilməsi üçün beynəlxalq əməkdaşlığın əhəmiyyətini vurğulayıb.

28 iyulda Kolumbiya və Cənubi Afrika Respublikasının həmsədrlik etdiyi Lahey Qrupunun iclasına da qatılan Yılmaz, Türkiyənin Fələstinə dəstək üçün atdığı addımları ümumiləşdirib. Həmçinin, Lahey Qrupunun 15-16 iyulda Boqotada keçirilən iclasında ölkələrin iştirakına açılan Boqota Birgə Bəyanatına, qurumlararası araşdırma prosesindən sonra 25 iyulda Türkiyənin zəruri qeyd-şərtlərlə qatılmaq qərarı verdiyini bildirib.

Konfransdan Çıxan Nəticələr

Konfrans çərçivəsində "Fələstin Məsələsinin Sülh Yolu ilə Həlli və İki Dövlətli Həllin Tətbiqinə dair Nyu York Bəyanatı" Türkiyə də daxil olmaqla 19 həmsədr adından dərc edilib, 5 sentyabr 2025-ci il tarixinə qədər bütün üzv dövlətlərin təsdiqinə açılıb. Konfransın yekun sənədi xarakterində olan Nyu York Bəyanatı ilə yanaşı, üzv dövlətlərin təkliflərinin xülasəsi mahiyyətində, məcburi olmayan şəkildə formalaşdırılmış Bəyanat Əlavəsi də hazırlanıb.

Nazirlik mənbələrindən verilən açıqlamada, "Konfransın əhəmiyyətli nəticələrindən biri, ABŞ və İsrailin sıx təzyiqlərinə baxmayaraq Fələstin Dövlətini hələ tanımayan ölkələr arasında tanıma məsələsinə təkan vermiş olmasıdır. Bu çərçivədə konfransdan əvvəl Fransa Prezidenti Emmanuel Makron, ölkəsinin Fələstini BMT Baş Assambleyasının 80-ci yüksək səviyyəli həftəsi zamanı (sentyabr ayında) tanıyacağını açıqlayıb, bu şəkildə Fransa bu qərarı verən ilk G7 və üçüncü BMT Təhlükəsizlik Şurasının Daimi Üzvü olub.

Konfrans davam edərkən (29 iyulda) Andorra, Avstraliya, Kanada, Finlandiya, Fransa, İslandiya, İrlandiya, Lüksemburq, Malta, Yeni Zelandiya, Norveç, Portuqaliya, San Marino, Sloveniya və İspaniya Xarici İşlər Nazirləri birgə çağırış edərək, BMT Baş Assambleyasının 80-ci yüksək səviyyəli həftəsi zamanı Fələstini tanımağı arzuladıqlarını və ya bunu müsbət qiymətləndirdiklərini qeyd ediblər. Böyük Britaniya Xarici İşlər Naziri Devid Lemmi, konfrans çərçivəsində ölkəsi adından etdiyi bəyanatda 'İsrail hökuməti Qəzzadakı dəhşətli vəziyyəti sona çatdırmaq üçün hərəkətə keçmədiyi, hərbi əməliyyatlarını dayandırmadığı və iki dövlətli həllə əsaslanan uzunmüddətli və davamlı bir sülhə bağlılıq bildirmədiyi təqdirdə İngiltərə hökumətinin BMT Baş Assambleyasının 80-ci yüksək səviyyəli həftəsi zamanı Fələstin dövlətini tanımağı planlaşdırdığını' bildirib" ifadələri istifadə olunub.

Girovların Azad Edilməsi İddiası

Xarici İşlər Nazirliyinin mənbələrindən verilən açıqlamada, həmçinin Türkiyənin "Həmasın girovları azad etməsini istədiyi" iddiasının doğru olmadığı bildirilib. Açıqlamada, "8-ci maddədə Həmasın girovları azad etməsi lazım olduğu ifadə edilərkən, bu addım eyni paraqrafda atəşkəs razılaşması ilə birlikdə qeyd olunur.

Misir, Qətər və ABŞ-ın tərəfləri münaqişələrə daimi şəkildə son qoyacaq, bütün girovların azad ediləcəyi, fələstinli məhbusların bunun qarşılığında dəyişdiriləcəyi, bütün cəsədlərin təhvil veriləcəyi, İsrail qüvvələrinin Qəzzadan tamamilə çıxarılacağı atəşkəs razılaşmasının bütün mərhələlərinin tətbiqinə yönəlmiş səylərinə dəstək ifadə edilməkdə və bu çərçivədə Həmasın bütün girovları azad etməsi lazım olduğu bildirilir. Bu gözlənti, mövcud müzakirələrin də parçasıdır" ifadələrinə yer verilib.

Həmasın Silahsızlandırılmasına Dair İddia

Açıqlamada, Türkiyənin "Həmasın silahsızlandırılmasını istədiyi" iddiasının da doğru olmadığı vurğulanıb. Açıqlamada, "11-ci maddədə Həmasın Qəzzada idarəçiliyinə son qoyması və silahlarını beynəlxalq öhdəlik və dəstəklə, suveren və müstəqil Fələstin Dövləti hədəfinə uyğun olaraq Fələstin Rəhbərliyinə təhvil verməsi istənilir. Ölkəmizin təşəbbüsü ilə daha əvvəl silahsızlanma (disarm) ifadəsi də yer almasına baxmayaraq, bu ifadə həm bəyanat mətnindən, həm də əlavədən çıxarılıb, həmçinin Həmasın silahları təhvil verməsi suveren və müstəqil bir Fələstin Dövlətinin qurulması hədəfi ilə əlaqələndirilib. Bu mövzuyla bağlı fikirlərimiz, etdiyimiz bəyanatla ayrıca qeydə də keçirilmişdir: 'Türkiyə uzun illərə dayanan İsrailin əməliyyatları əsasında, fələstinli silahlı qrupların silahlarını təhvil vermələrinin, 1967-ci il sərhədlərində paytaxtı Şərqi Qüds olan müstəqil, suveren və fasiləsiz bir Fələstin dövlətinin qurulmasına, yaxud barışıq prosesi çərçivəsində fələstinli qruplar arasında əldə olunacaq razılaşmaya sıx şəkildə bağlı olması gərəkdiyi fikrindədir. Lakin beynəlxalq ictimaiyyətin birliyini qorumaq məqsədilə bir daha sükutu pozmadıq. Narahatlığımızın üzv dövlətlər tərəfindən münasibətlərində və gələcək proseslərdə nəzərə alınacağını ümid edirik'" ifadələrinə yer verilib.

Proses Necə İşləyəcək?

2025-ci ilin sentyabr ayında BMT Baş Assambleyasının 80-ci sessiyası zamanı eyni mövzuda Dövlət Başçısı səviyyəsində bir toplantı keçirilməsi və bəzi ölkələrin Fələstini tanıdıqlarını elan etmələri gözlənilir.

24 saat