Hesablama Palatası: Açıqlanan rəqəmlər faktları ortaya qoyur

Pensiya Sistemində Ciddi Risklər Haqqında Hesablama Palatasının Xəbərdarlığı

Ölkənin ali audit qurumu olan Hesablama Palatasının 2026-cı il dövlət büdcəsinə dair rəyi, Azərbaycanın pensiya sisteminin ciddi risk altında olduğunu ortaya qoyub. Bu xəbərdarlıq, neft-qaz gəlirlərinin kəskin azalması halında pensiyaların maliyyələşdirilməsində əhəmiyyətli problemlərin yarana biləcəyinə işarə edir.

Asılılıq Əmsalı: Göstəricinin Mahiyyəti və İdeal Səviyyə

Palatanın diqqət çəkdiyi əsas göstərici "asılılıq əmsalı" adlanır. Bu əmsal, faktiki pensiya alanların sayının hazırda işləyən və sosial sığorta ödəyən əhaliyə nisbətini ifadə edir. Qlobal miqyasda bu göstəricinin ideal səviyyəsi 1 pensiyaçıya 3-4 sığorta ödəyicisinin düşməsi hesab olunur ki, bu da asılılıq əmsalının təxminən 25-35% intervalında olması deməkdir. Pensiya sisteminin davamlılığı üçün bu nisbət böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycanda Cari Vəziyyət və Rəqəmlərin Təhlili

Hesablama Palatasının məlumatına görə, Azərbaycanda 2024-cü ilin sonunda asılılıq əmsalı 51,7% təşkil edib. Bu göstərici, hər 1 pensiyaçıya hətta 2 nəfər sığorta ödəyicisinin belə düşmədiyini və dünya standartlarından ən azı iki dəfə aşağı olduğunu göstərir. Palata, ilin əvvəlində 54,2% olan əmsalın ilin sonunda 51,7%-ə düşdüyünü qeyd edərək müəyyən təsəlli verməyə çalışıb.

Rəsmi statistika 2024-cü il ərzində pensiyaçıların sayının təxminən 1,1 milyon nəfər ətrafında sabit qaldığını göstərir. Bu halda, asılılıq əmsalının azalması yalnız sosial sığorta ödəyicilərinin sayının artması ilə mümkün ola bilər. Hesablamalar il ərzində rəsmi işləyib sosial sığorta ödəyənlərin sayının 100 min nəfər artaraq 2 milyondan 2,1 milyon nəfərə çatdığını bildirir. Lakin keçmiş dövrə aid araşdırmalar (2015-2020-ci illər) sosial sığorta ödəyicilərinin sayının dövri olaraq dəyişdiyini və əvvəlki illərdə də 2,1 milyon nəfərə yaxın olduğunu göstərir. İqtisadiyyat nazirinin əmək bazarının şəffaflaşması və müqavilələrin artması ilə bağlı açıqlamalarına baxmayaraq, sosial sığorta ödəyicilərinin faktiki sayı reallığı daha dəqiq əks etdirir və manipulyasiyaya imkan vermir.

Pensiya Yaşının Artırılmasının Təsiri

Son 10-15 ildə hökumət, rəsmi işləyənlərin sayını əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilmədiyi üçün, pensiya yaşını sürətlə qaldırmaqla pensiya alanların sayının kəskin azalmasına nail olub. Bu yanaşma ilə asılılıq əmsalı müəyyən qədər aşağı düşüb. Məsələn, son 15 ildə yaşlı əhali iki dəfədən çox artaraq 700 min nəfərdən 1,4 milyon nəfərə çatdığı halda, həmin dövrdə pensiya alanların sayı 200 min nəfər azalaraq 1,1 milyon nəfərə enib. Bu, pensiya sistemi üzərindəki yükü müəyyən qədər azaldıb.

Regional Müqayisə və Gələcək Çağırışlar

Azərbaycanın pensiya sistemi digər qonşu ölkələrlə müqayisədə asılılıq əmsalı və ya aktiv-passiv nisbətinə görə xeyli geri qalır. Məsələn, Qazaxıstanda pensiyaçı–işləyən nisbəti 1:3,5, Ermənistanda isə 1:2,3-dür. Üstəlik, Azərbaycan həm qadınlar, həm də kişilər üçün 65 yaşla əhalinin pensiya yaşının ən yüksək olduğu ölkələrdən biridir.

Qazaxıstanda kişilər 63, qadınlar 61 yaşında, Ermənistanda isə hər iki cins 63 yaşında pensiyaya çıxır ki, bu da Azərbaycandakından daha aşağı göstəricilərdir. Türkiyədə asılılıq əmsalı Azərbaycanın göstəricisinə yaxın olsa da, pensiya yaşı xeyli aşağıdır: qadınlar 58, kişilər 60 yaşında pensiya hüququ qazanır. Bu müqayisələr, Azərbaycanın pensiya sisteminin dayanıqlığı ilə bağlı daha ciddi tədbirlərə ehtiyac olduğunu bir daha təsdiqləyir.

24 saat