Asiyada Yeni Strateji Alyans Narahatlığı: Hindistan, Pakistan və Banqladeş Üçbucağı
Hindistan Müdafiə Qüvvələri Baş Qərargah rəisi Anil Çauhan iyulun 8-də Yeni Dehlidəki Müşahidəçi Tədqiqat Fondunda (Observer Research Foundation) sərt bir bəyanatla çıxış edərək, Çin, Pakistan və Banqladeş arasında strateji maraqların yaranan yaxınlaşması ilə bağlı narahatlıqları dilə gətirib. General, belə bir üçtərəfli yaxınlaşmanın, güclənəcəyi təqdirdə,
Hindistanın təhlükəsizliyi üçün ciddi nəticələrə səbəb ola biləcəyi və regional güc balansını poza biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.
Bu bəyanatlar Çinin Kunmin şəhərindən yayılan bir fotoşəkilin fonunda səsləndirilib. Fotoşəkildə üç ölkənin diplomatları regional iqtisadi forumlarla yanaşı keçirilən ilk üçtərəfli danışıqlar zamanı görüşürdülər. Görüş rəsmi olaraq diplomatik əlaqə kimi təqdim edilsə də, bu görüntü Hindistanın strateji ictimaiyyətində narahatlıq yaratmışdır.
Dəkkənin Xarici Siyasət Qaydaları
Banqladeş, yaranan həssaslığı nəzərə alaraq, narahatlığı azaltmaq üçün cəld addımlar atıb. Dəkkənin müvəqqəti hökumətinin xarici işlər müşaviri Touhid Hüseyn, ölkəsinin blok əsaslı və ya düşmən alyanslara qoşulmaq niyyətində olmadığını açıq şəkildə bildirib. Dəkkə,
Banqladeşin xarici siyasətinin qətiyyətlə qoşulmama prinsipinə sadiq qaldığını və suveren müstəqilliyə əsaslandığını təkrarladı.
Bu təminatlara baxmayaraq, Yeni Dehlinin strateji hesablamaları dəyişir. Yeni Dehlidə Məhəmməd Yunusun müvəqqəti rəhbərliyi altında
Banqladeşin xarici siyasətinin yenidən tənzimlənərək, keçmiş Baş Nazir Şeyx Hasina dövründə müşahidə edilən açıq yaxınlaşmadan uzaqlaşdığına dair artan bir qənaət var. Hasina dövründə Hindistan və Banqladeş dərin təhlükəsizlik əməkdaşlığı, sərhədlərarası əlaqə layihələri və ortaq regional məqsədlərlə xarakterizə olunan qeyri-adi isti əlaqələrə malik idilər. Dəkkə, Hindistan əleyhinə üsyançılara qarşı güclü tədbirlər görmüş, Hindistana Banqladeş ərazisindən tranzit yollarına giriş imkanı vermiş və ümumiyyətlə Yeni Dehlinin strateji prioritetləri ilə uyğunlaşmışdı ki, bu da
Hindistanın təhlükəsizliyi maraqlarına birbaşa xidmət edirdi. Həqiqi və ya qəbul edilmiş olsun, bu dəyişiklik Hindistanın regional mənzərəni necə oxuduğuna təsir edir.
Çinin Təsiri və Regional Narahatlıqlar
Çauhan daha geniş, narahatedici bir tendensiyaya da diqqət çəkib: Xarici güclər – əsasən Çin – Hind Okeanı regionunda iqtisadi zəifliklərdən istifadə edərək öz təsir dairələrini genişləndirirlər. Şri Lanka və Pakistan kimi ölkələrin Çin investisiya və yardımlarından getdikcə daha çox asılı olması ilə, Pekinin yumşaq güc tətbiqi ilə Hindistanı sistematik şəkildə əhatə etdiyi, bunun
Hindistanın təhlükəsizliyi üçün ciddi narahatlıqlar yaratdığı barədə narahatlıqlar artır.
Lakin Banqladeşin vəziyyəti bir qədər unikaldır. Ölkənin iqtisadiyyatı təzyiq altında olsa da, nisbətən dayanıqlıdır və Dəkkə ideoloji uyğunlaşma əvəzinə praqmatik, maraq yönümlü diplomatiyaya üstünlük verməyə davam edir ki, bu da
Banqladeşin xarici siyasətinin əsas xüsusiyyətidir. Kunmin görüşü, simvolik əhəmiyyət daşısa da, hələlik rəsmi bir strateji yenidənqurmanı təmsil etmir. Buna baxmayaraq, üçtərəfli çərçivənin formalaşması əhəmiyyətli bir inkişafdır. Əvvəlki ikitərəfli əlaqələrdən fərqli olaraq, bu format qeyri-müəyyən yollarla inkişaf edə biləcək yeni bir koordinasiya ölçüsü təqdim edir.
Tarixi Əks-Sədalar və Geosiyasi Çətinliklər
Tarixin əks-sədalarını görməməzlikdən gəlmək çətindir. 1960-cı illərdə Çin və Pakistan Şərqi Pakistanı – indiki Banqladeşi – tacit şəkildə əhatə edən sıx bir strateji oxu qoruyub saxlayırdı. Bu konfiqurasiya 1971-ci ildə Banqladeşin müstəqilliyi ilə dağıldı. Lakin bu gün, incə əlamətlər, həmin strateji üçlüyün elementlərinin yenidən üzə çıxa biləcəyini göstərir – bu dəfə daha mürəkkəb bir
geosiyasi məkanda.
Pekin üçün həm Pakistan, həm də Banqladeşlə əlaqələrin dərinləşdirilməsi Cənubi Asiya və Hind Okeanı regionunda təsirini gücləndirmək kimi daha geniş məqsədinə xidmət edir. İslamabad üçün bu, diplomatik təcrid və strateji təsir qatmanı təmin edir. Dəkkə üçün isə bu əlaqə daha taktiki xarakter daşıyır – bir zamanlar Yeni Dehli ilə sabit olan əlaqələrinin qeyri-müəyyən göründüyü bir vaxtda regional qeyri-sabitliyə qarşı müdafiə cəhdidir, həm də dolayısı ilə
Hindistanın təhlükəsizliyi üçün əhəmiyyətlidir.
Banqladeşin xarici siyasətindəki ehtiyatlı duruş ölkədaxili qeyri-sabit siyasətdən də formalaşır. İyul etirazları və müvəqqəti administrasiyanın qurulmasından bəri daxili birlik zəifləyib. Qütbləşmə yenidən güclənir və 2026-cı ilin əvvəlində yaxınlaşan milli seçkilər ilə hökumətin prioriteti strategiya deyil, sabitlikdir. Bu şəraitdə xarici siyasət reaktivdir – transformativ deyil.
Dəkkə hər hansı bir istiqamətə həddən artıq meyl etməyin risklərini anlayır. Pakistanla davam edən tarixi narazılıqlar siyasi cəhətdən həssas olaraq qalır, Çinə həddən artıq güvənmək isə Qərblə, xüsusən də ABŞ-la olan mühüm ticarət və diplomatik əlaqələri gərginləşdirə bilər, burada demokratik geriləmə və insan haqları ilə bağlı narahatlıqlar kəskinləşib. Bu kontekstdə, hər hansı açıq strateji uyğunlaşma lüzumsuz nəzarətə və əks-reaksiyaya səbəb ola bilər.
Gələcək Əməkdaşlıq və Regional Tarazlıq
Kunmin görüşü, simvolizminə baxmayaraq, əsasən iqtisadi yönümlü idi – ticarət, əlaqə, infrastruktur və mədəni əməkdaşlığı əhatə edirdi. Lakin Çin və Pakistan üçtərəfli əməkdaşlığı birgə işçi qrupu vasitəsilə institusionallaşdırmaq təklifini irəli sürəndə, Banqladeş bundan imtina etdi. Bu, qətiyyətsizlik deyildi. Bu,
Banqladeşin xarici siyasətində düşünülmüş, hesablanmış bir rədd idi. Dəkkənin xarici siyasəti uzun müddət "dolaşmadan əlaqə" prinsipi ilə müəyyən edilmişdir. Ölkə, blok siyasətinin tələlərindən qaçarkən, bütün əsas güclərlə açıq kanalları qoruyur. Bu prinsip,
Banqladeşin xarici siyasətinin əsas təməl daşıdır. Banqladeş dialoqu və iqtisadi əməkdaşlığı alqışlayır, lakin hərbi və ya strateji uyğunlaşmada qəti bir xətt çəkir.
Hindistan üçün Banqladeşin addımlarını şərh etmək incəlik tələb edir. Dəkkə beynəlxalq tərəfdaşlıqlarını genişləndirməyə davam etsə də,
Hindistanın təhlükəsizliyi hesablamalarında, xüsusən də şimal-şərq regionunda oynadığı kritik rolu tərk etməyib. Yeni Dehli üçün problem yalnız yaranan tərəfdaşlıqları izləmək deyil, həm də öz əlaqələrinin dəyərini gücləndirməkdir ki, bu da
Hindistanın təhlükəsizliyi maraqlarına cavab verir.
2000-ci illər və 2010-cu illər boyu, Hasina'nın Avami Liqası dövründə Yeni Dehli və Dəkkə arasında təhlükəsizlik əməkdaşlığı sərhəd bölgəsini sabitləşdirmədə həlledici rol oynadı. Banqladeşin militant qruplara qarşı qətiyyətli mübarizəsi, Hindistan kəşfiyyat və təhlükəsizlik agentlikləri ilə sıx koordinasiya ilə birlikdə,
Hindistanın təhlükəsizliyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən üsyançı təhdidlərin yatırılmasında mühüm rol oynadı. Bu gün, Hindistanın həm Çin, həm də Pakistanla əlaqələrinin ciddi gərginlik altında olduğu bir vaxtda, Dəkkənin mövqeyindəki hər hansı bir qəbul edilmiş dəyişiklik Yeni Dehlidə intensiv şəkildə araşdırılır. Pekin və İslamabadın Banqladeşdən asimmetrik təzyiq tətbiq etmək üçün strateji bir alət kimi istifadə edə biləcəyi qorxusu
Hindistanın təhlükəsizliyi düşüncəsində dərin köklər salıb.
Buna baxmayaraq, Banqladeşin təklif olunan üçtərəfli işçi qrupunu açıq şəkildə rədd etməsi bu həssaslıqları aydın şəkildə anladığını göstərir. Bu, Dəkkənin regional gərginliyi artıra biləcək hərəkətlərdən uzaq durmaq niyyətini vurğulayır. Bu inkişaf edən dinamika Hindistan üçün ikili bir çağırış yaradır: Bu, reaktiv müdafiədən kənara çıxan yenidən tənzimlənmiş bir cavab tələb edir. Yeni Dehli daha mürəkkəb, gələcəyə yönəlmiş bir strategiyanı – köhnə siyasi loyallıqları aşan və Cənubi Asiyanın dəyişən diplomatik konturlarına uyğunlaşan bir strategiyanı – mənimsəməlidir.
24 saat
