Hizbullahın tərksilahı tələbləri: Lübnan-İranın həssas diplomatiyası

İranın yüksək səviyyəli siyasətçisi, Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əli Laricaninin bu həftə Livana səfəri, Tehranın Hizbullahın silahsızlanması ilə bağlı ritorikasının yaratdığı narazılıqları aradan qaldırmaq cəhdi kimi qiymətləndirilir. Avqustun əvvəlində, ABŞ-ın təzyiqi altında Livan hökuməti, Tehranın əsas müttəfiqi hesab edilən Hizbullahı ilin sonuna qədər silahsızlandırmağa çalışacağını bəyan etdi. Cümə günü qrupun baş katibi Naim Qassem silahsızlanma çağırışına qəzəblə reaksiya verdi və Livan hökumətinin "müqavimətin qanuniliyini şübhə altına almaq hüququ olmadığını" bildirdi. İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçi keçən həftə verdiyi müsahibədə "Biz qrupun verəcəyi hər hansı qərarı dəstəkləyirik, lakin müdaxilə etmirik" dedi. O əlavə etdi: "Bu, Hizbullahı silahlarından məhrum etməyə ilk cəhd deyil. Səbəb aydındır: müqavimət gücü sahədə özünü sübut edib." Onun şərhləri Beyrutda qəzəblə qarşılandı. Hizbullah əleyhinə sağçı Livan Qüvvələri partiyasından olan xarici işlər naziri Yusif Racci Araqçinin bəyanatının "qəti şəkildə rədd edildiyini və pisləndiyini" söylədi. Racci bildirdi ki, "bu cür bəyanatlar Livanın suverenliyini, birliyini və sabitliyini pozur və onun daxili işlərinə, suveren qərarlarına qəbuledilməz müdaxilə təşkil edir." Hizbullah və İran noyabr və iyun aylarında İsraillə ayrı-ayrı münaqişələrdən zərər görmüşdülər. Analitiklərin fikrincə, indi Beyrutun Hizbullaha silahsızlanma təlimatı kritik bir vaxtda qrupun əhəmiyyətini daha da zəiflətmək riski daşıyır.

Kim qərar verir?

Bir çox analitik hesab edir ki, Hizbullahın silahlarını saxlayıb-saxlamaması qərarı yalnız özünə aid olmaya bilər. Kral Birləşmiş Xidmətlər İnstitutundan HA Hellyer "Əl-Cəzirə"yə verdiyi müsahibədə qrupun İranla sıx əlaqələrinə toxunaraq, "Hizbullahın bu məsələdə tam fəaliyyət azadlığı yoxdur" dedi. O, İsrailin 2023-cü ilin oktyabrında Qəzzaya müharibəyə başlamasından və sonradan Livan və Suriyaya hücumlarından bəri regional qarışıqlıqları nəzərə alaraq bildirdi ki, "lakin o, sadəcə Tehranın bir nümayəndəsi kimi fəaliyyət göstərmir və varlığının olduqca çətin bir dövrünü yaşayır, xüsusilə də regionun ətrafındakı geosiyasəti nəzərə alsaq." Bu hücumlar Livanda, xüsusilə Hizbullahın dəstək bazasının yerləşdiyi cənubi Beyrut ətrafı qəsəbələrdə və cənubi Livanda ciddi zərər vurdu. Livan İsrail müharibəsindən əvvəl də iqtisadi böhranda idi və Dünya Bankı may ayında ölkənin yenidən qurulması üçün 11 milyard dollara ehtiyac duyacağını təxmin etdi. Mərkəzi hökumət bu pulları paylamaqla Hizbullah üzərində müəyyən təsirə malik olacaq. Hellyer qeyd etdi: "Tehran Hizbullahın silahsızlanmasına çox qarşı çıxacaq. Lakin əgər Hizbullah siyasi mövqeyini qorumaq üçün buna ehtiyac duyduğunu qərar verərsə, Tehran buna veto qoya bilməz." O, həmçinin Tehranın İraqdakı bəzi müttəfiq qrupları, Laricaninin Beyruta səfərindən əvvəl ziyarət etdiyi yerləri indi daha əlverişli görə biləcəyini, xüsusilə də Suriyada Bəşər Əsədin dekabrda süqut etməsi ilə Livanla quru təchizat yollarının kəsilməsindən sonra irəli sürdü. Hellyer dedi: "Hizbullah, əlbəttə, İran üçün çox vacibdir, lakin düşünürəm ki, İraq milis qrupları, xüsusilə də Əsədin itkisindən sonra daha da əhəmiyyət kəsb edir."

Təhdid və təxribat

Hizbullah uzun müddətdir Yaxın Şərqin ən güclü qeyri-dövlət silahlı aktoru, İran üçün dəyərli bir müttəfiq və İsrail üçün düşmən hesab olunur. Atlantik Şurasının qeyri-rezident baş elmi işçisi və Hizbullah üzrə səlahiyyətli şəxs Nikolas Blanford dedi: "Hizbullah harada durduğunuzdan asılı olaraq həmişə həm təhdid, həm də təxribat olub." O əlavə etdi ki, qrupun İsrailin hücumlarından və oktyabr-noyabr aylarında Livan üzərindəki müharibəsi zamanı rəhbərliyinin qətlə yetirilməsindən aldığı zərəri nəzərə alsaq, "bu hələ də həm təhdid, həm də təxribatdır, lakin daha az dərəcədə." "Aydındır ki, İran Hizbullahın indiki kimi qalmasını istəyir və bildiyimiz qədər, onun sıralarını yenidən təşkil etməsinə kömək edir." "Onların bəyanatlarından da aydındır ki, Hizbullah silahlarından əl çəkmək niyyətində deyil. Hətta qrup daxilində nisbətən mülayim fiqurlar belə bunu intihara bənzədirlər." Cümə günü çıxışında Qassemin rədd cavabı birmənalı idi: "Təcavüz davam etdiyi və işğal mövcud olduğu müddətdə müqavimət silahsızlanmayacaq." O dedi: "Əgər lazım gələrsə, bu İsrail-Amerika layihəsi ilə mübarizə aparmaq üçün Kərbəla döyüşü aparacağıq, nəyin bahasına olursa olsun, və əminik ki, qalib gələcəyik," bu sözləri Şiə müsəlmanları tərəfindən zülm və təzyiqə qarşı təməl döyüş kimi qəbul edilən Kərbəla döyüşünə istinad edərək söylədi. Qassem Livan ordusunu öz qəzəbindən kənarda saxlayaraq hökumətə xəbərdarlıq etdi: "Milli ordunu bu münaqişəyə cəlb etməyin. ... Onun ləkəsiz bir keçmişi var və bunu istəmir."

Çadırın içində

Laricaninin çərşənbə günü baş tutan səfəri Beyrut üçün regionun ən əhəmiyyətli aktorlarından biri olan Tehranla yeni əlaqə xətləri açmaq və İranın Hizbullahın gələcək silahsızlanması müqabilində nəyi nəzərdən keçirə biləcəyini müəyyən etmək üçün potensial bir fürsət kimi qiymətləndirildi. Karnegi Yaxın Şərq Mərkəzindən Maykl Yanq dedi: "Livanın Şiə icması ilə İran arasındakı əlaqələri kəsməsi, Sünni icması ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı əlaqələri kəsə bilməyəcəyi qədər mümkün deyil." O, Livanın böyük Şiə icması haqqında danışarkən dedi: "İran böyük bir regional aktordur. Onun ölkənin ən böyük icmalarından biri ilə güclü əlaqəsi var." "Əlaqələri kəsmək olmaz. Məntiqsizdir. İranlıları çölə deyil, çadırın içərisində istəyirsən." Livanın ABŞ dəstəyi ilə regional müttəfiqliklər arasında balanslaşdırılmış həssas mövqeyini nəzərə alaraq, Yanq, Livan qanunvericilərinin, Beyrutda bəzilərinin İranla heç bir danışığa razı olmaya biləcəyini qəbul edərək, yenə də hansısa bir orta mövqe təmin etmək üçün bir fürsət axtarmasını təklif etdi. Yanq sözlərini davam etdirərək dedi: "Livanlılar üçün İran mövqeyində açılışların olub-olmadığını görmək vacibdir," Laricaninin səfərini Livan hökuməti üçün İranın Hizbullahın gələcəyi ilə bağlı mövqeyinə təsir etmək üçün potensial bir fürsət kimi qiymətləndirdi. O, əlavə etdi: "Laricaninin səfəri, əgər yaxşı istifadə edilərsə, bunu təmin edə bilər. Livanlılar üçün İranlıların gələcəkdə hər hansı bir təklif irəli sürüb-sürməyəcəyini və ya Hizbullah adından güzəştə getməyə hazır olub-olmayacaqlarını görmək vacibdir."

24 saat