Homs qətliamları Suriya hökuməti üçün dönüş nöqtəsi

Suriya’nın üçüncü ən böyük şəhəri Homsun cənubunda bir bədəvi cütlüyün öldürülməsi bu həftə ölkədə yeni bir məzhəb zorakılığı dalğasını alovlandırmaq təhlükəsi yaratdı. Bazar günü ölü tapılan cütlük nüfuzlu sünni Bəni Xalid qəbiləsindən idi. Cəsədlərinin yanında divarlara qatillərinin məzhəb xarakterli şüarları yazılmışdı. Müxtəlif dini tərkibi ilə tanınan Homs şəhəri gərgin idi. Qəbilə üzvləri səfərbər oldu və ələvi əksəriyyətli məhəllələrdə evlərə atəş açmağa başladı. Çərşənbə axşamı isə bir ələvi din xadiminin çağırışı ilə dini azlığın ənənəvi əsaslarında, Latakiya və Tartusda böyük etirazlar keçirildi. Lakin keçmiş prezident Bəşər Əsədin süqutundan təxminən bir il sonra, martda sahil ərazilərində və iyulda Suveydada olduğu kimi, Suriya indiyə qədər yeni bir məzhəb zorakılığı ocağının yayılmasından qaçmağı bacarmışdı. Daxili İşlər və Müdafiə Nazirliklərinin təhlükəsizlik qüvvələri bölgəyə yerləşdirildi və bəzi qəbilə başçıları ilə birlikdə vəziyyəti sakitləşdirdi. Suriya rəsmiləri tərəfindən komendant saatı tətbiq edildi.

Suriya hökumətinin hadisələrə reaksiyası necə oldu?

Suriya hökuməti, xüsusilə Homsun ələvi məhəllələrində bəzi qəbilə üzvlərindən gələn zorakı reaksiyadan sonra gərginliyi azaltmaq üçün sürətlə hərəkət etdi. Rəsmi olaraq heç bir ölüm halı bildirməsə də, monitorinq qrupları onlarla insanın yaralandığını qeyd etdi. Hökumətin təhlükəsizlik qüvvələri, qəbilə başçıları ilə əməkdaşlıq edərək gərginliyi yatırtdı və zorakılıqlarda iştirak edən 120 nəfəri həbs etdi. Sahədən gələn məlumatlar, təhlükəsizlik qüvvələrinin yerləşdirilməsinin, bu ilin əvvəlində Suriya sahillərində və Suveydada baş verən hadisələrdən fərqli olaraq, zorakı toqquşmaların qarşısının alınmasında müsbət təsir göstərdiyini göstərir. Əvvəlki hadisələrdə hökumətə bağlı olduğu bildirilən qruplar və ya qəbilələr səfərbər olmuş və azlıq qruplarından olan silahlı döyüşçülərlə birlikdə genişmiqyaslı zorakılıqlara töhfə vermişdi. Yeni Suriya hökuməti, araşdırmalar elan etsə də, əvvəlki hücumları dayandıra bilmədiyi üçün beynəlxalq səviyyədə tənqidlərlə üzləşmişdi. Suriya prezidenti Əhməd əl-Şaraanın əsas prioritetlərindən biri beynəlxalq legitimlik olduğu üçün hökumət, yeni bir toqquşma dalğasının baş verməməsini təmin etmək üçün sürətlə hərəkət etdi. Liderliyi ölkənin sünni müsəlman əksəriyyətindən ibarət olan Suriya hökuməti, bədəvi cütlüyün qətlində məzhəbçiliyin motivasiyaedici amil olub-olmadığına dair şübhələr yaratmağa da çalışdı. Daxili İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nur əd-Din əl-Baba, cəsədlərin yanında tapılan məzhəb mesajlarının "müstəntiqləri yanıltmaq və çəkişmələri qızışdırmaq" üçün qəsdən qoyulduğunu bildirdi. Homs Daxili Təhlükəsizlik Komandanı, briqada generalı Mərhəf ən-Naasan, Facebook-da verdiyi açıqlamada, hökumətin "bu iyrənc cinayəti qətiyyətlə pislədiyini və məqsədinin açıq şəkildə məzhəb nitqini alovlandırmaq və cəmiyyətimizdə nifaq salmaq olduğunu" vurğuladı.

Homsdakı vəziyyət necədir?

Məzhəb gərginliyi tamamilə yox olmasa da, komendant saatı çərşənbə axşamı səhər qaldırıldı. Nəticədə Əsəd rejimini devirən Suriya üsyanı zamanı Homs bəzi fəallar tərəfindən inqilabın ürəyi kimi təsvir edilirdi. Şəhərin sünni müsəlman icması, xüsusilə ələvi rəhbərliyində olan Əsəd rejiminin zülmündən uzun müddət şikayətlənmişdi. Homs hələ də sünni, ələvi və xristian icmaları ilə çoxkonfessiyalı və çoxmillətli bir şəhərdir. 2024-cü ilin dekabrında Əsədin devrilməsindən bəri Homsdakı ələvilər ayrı-seçkilik, zorakılıq və evlərindən çıxarılma halları ilə bağlı məlumatlar veriblər. Mart ayında sahil zonalarında baş verən zorakılıqlardan sonra bəzi ələvilər Suriyanı tərk edərək Livanın Akkar bölgəsindəki kəndlərə sığınmışdılar.

Homsdakı zorakılıqdan sonra Suriyanın digər bölgələrində nə baş verdi?

Homsdakı vəziyyət, xüsusilə böyük ələvi icmaları ilə tanınan sahilboyu bölgələrdə, Latakiyada yüzlərlə insanın toplaşdığı etirazlara səbəb oldu. Etirazlar Latakiyanın Kənd Təsərrüfatı Meydanında, Əl-Əzhəri Meydanında və Əl-Həmmam Meydanında baş tutdu. Suriyanın yerli media orqanı Enab Baladiyə görə, Baniyas şəhərindəki Əl-Qusur məhəlləsində də oturaq aksiyalar keçirildi. Cəblə, Qardaha, Səfita, Dureykish, Şeyx Bədr şəhərlərində – hamısı Latakiya və ya Tartus bölgələrində – "təhlükəsiz və ləyaqətli yaşamaq hüququ" və "ələvilərin öldürülməsinə" qarşı oturaq aksiyalar keçirildi. Məlumatlara görə, bəzi etirazçılar Suriya xalqının birliyini vurğulayan şüarlar səsləndirərkən, digərləri federalizm çağırışları ediblər. Həmçinin yeni hökumət tərəfindən həbs edilmiş ələvi məhbusların azad edilməsi tələbləri də səsləndi. Etirazlar bazar ertəsi Ali Ələvi İslam Şurasının rəhbəri Qəzal Qəzal tərəfindən çağırılmışdı. Qəzal öz icmasını dinc şəkildə etiraz etməyə çağırmışdı. Cəblə və Baniasda da hökumət tərəfdarı əks-etiraz aksiyası təşkil olundu. Reuters agentliyi təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən iki rəqib nümayişi dağıtmaq üçün açılan atəş barədə məlumat verdi. Hökumət Reuters-ə "naməlum şəxslərin də mülki şəxslərə və təhlükəsizlik qüvvələrinə atəş açdığını" bildirdi.

Bu, Suriya hökuməti üçün bir dönüş nöqtəsidirmi?

Hökumətin yeni bir məzhəb zorakılığı dalğasının qarşısını tamamilə alıb-almadığını demək hələ tezdir, lakin Homsdakı vəziyyətin günlərlə davam edən genişmiqyaslı zorakılıqlara çevrilməməsi ölkə daxilində bir çox insanın etimadını yenidən qazanmaq üçün mühüm bir addımdır. "Hökumət tərəfindən kommunikasiya yaxşı idi," Suriyalı tədqiqatçı və insan haqları mütəxəssisi Lina Qoutuk Əl Cəzirəyə bildirdi. "Bu zorakılığın, aqressiyanın və ya məzhəbçiliyin tamamilə qəbuledilməz olduğu aydın idi." Lakin Qoutuk, qəbilələri silahsızlaşdırmaq və onları dövlət təhlükəsizlik qüvvələrinin səlahiyyətləri altına gətirmək üçün daha çox irəliləyişə ehtiyac olduğunu söylədi. "Problem ondadır ki, kök səbəb nəzarət altında deyil," o dedi. "Nəzarətsiz silahlar sərbəst şəkildə gəzəndə [bu cür hadisələr] yenidən baş verə bilər."

24 saat