Elon Musk Yaponiyanın Ciddi Əhali Azalması Problemi İlə Üz-üzə Qaldığını Bildirib
Texnologiya dünyasının aparıcı simalarından olan Elon Musk Yaponiyada kəskin əhali azalması problemi ilə bağlı narahatlıq doğuran bir xəbərdarlıq edib. Musk, ölkənin bu il "təxminən bir milyon insanın itirilə biləcəyini" vurğulayıb.
Süni İntellekt: Yeganə Ümid?
Musk daha əvvəl də X platformasında Yaponiyanın aşağı doğum nisbəti səbəbindən "mövcudluğunu qoruya bilməmək" riski ilə üz-üzə qaldığını bildirmişdi. O, son paylaşımında ölkənin demoqrafik tənəzzülünün "yarım əsr əvvəl qaçılmaz olaraq işə düşdüyünü" qeyd edərək, süni intellektin bu vəziyyəti dəyişdirə biləcək "yeganə ümid" olduğunu iddia edib.
Yaponiyada Nələr Baş Verir?
Musk bu diqqətçəkən proqnozunu Dünya Statistikaları adlı hesabın “Yaponiyanın əhalisi 2024-cü ildə 900 min daha çox ölümlə azalır” paylaşımına istinadən verib. Yaponiya Səhiyyə Nazirliyinin rəsmi məlumatlarına görə, 2024-cü ildə 686 min 61 doğum və 1 milyon 605 min 298 ölüm qeydə alınıb. Bu, təxminən 919 min nəfərlik bir xalis əhali azalması deməkdir.
"Hər Qadına 2.1 Uşaq" Xəbərdarlığı
Ölkənin əhalisi aşağı doğum nisbəti və yaşlanan cəmiyyət səbəbindən sürətlə kiçilir. Yaponiyada mövcud doğum nisbəti 1.26 səviyyəsindədir. Bir X istifadəçisi Muskın süni intellekt köməkçisi Grokdan bu məlumatları təsdiqləməsini və "İnsanlığın sağ qalması üçün neçə uşaq dünyaya gətirməliyik?" sualını verib. Grok, "Əhali azalmasının qarşısını almaq üçün" Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qlobal əhalinin hər qadına orta hesabla 2.1 uşaq nisbətini qorumasını təklif etdiyini bildirib. Həmçinin, "Mövcud proqnozlar əksər regionlarda 2040-2050-ci illər arasında bu nisbətin altına düşüləcəyini göstərir. Süni intellekt, uzunömürlülük texnologiyaları və ya siyasətlər bu tendensiyanı dəyişdirməsə, çöküş riski var" cavabını verib. Qlobal Statistikalara görə, Yaponiyada demoqrafik göstəricilər son 14 ildir aşağı düşməkdədir.
Muskun Paylaşımı Süni İntellekt Reklamıdırmı?
Muskun paylaşımı sosial mediada həm istehzaya səbəb oldu, həm də qəzəb doğurdu. İstifadəçilər paylaşımın məqsədini sorğulayarkən, bəziləri Muskun bu paylaşımı "məhsul satmaq üçün" etdiyini irəli sürüblər. Musku tənqid edən bir istifadəçi, süni intellektin bu problemləri həll edə bilməyəcəyini qeyd edərək, "Siz sadəcə bir məhsul satmağa çalışırsınız. İnsanların yaşayış minimumunu təmin edən gəlirə ehtiyacı var. Əgər insanlar ev ala bilmirsə, uşaq sahibi olmurlar. İnsanlar haqq etdikləri yaşana bilən bir əməkhaqqına sahib olmalı, istismar edilməməli və sonra problemlərinə həll olaraq başqa bir məhsul təklif edilməməlidir" deyib.
Başqa bir istifadəçi isə Muska kəskin reaksiya verərək, "Sizin kimi milyarderlər, insanların uşaq sahibi olmaq istəməməsinin səbəbidir. Bütün sərvəti əlinizdə saxladığınız halda, insanlar onu qarşılaya bilməyəndə, bacara biləcəkləri bir həyat seçirlər" şərhini yazıb.
Oxucu Şərhləri
Ancaq, bu azalmanın miqyası və səbəbləri barədə dəqiqlik vacibdir. Muskun "itiriləcək" sözündən məqsədi nədir? Bu, təkcə təbii azalma deyil, miqrasiya və ya digər sosial-iqtisadi amillərlə əlaqəlidirmi? Digər inkişaf etmiş ölkələr də oxşar demoqrafik çağırışlarla üzləşir. Cənubi Koreya, İtaliya və bir sıra Avropa ölkələri də aşağı doğum nisbətləri və yaşlanan əhali ilə mübarizə aparır. Lakin Yaponiyanın bu məsələdə xüsusilə vurğulanması, onun qlobal miqyasda ən kəskin demoqrafik dəyişikliklərdən birini yaşaması ilə əlaqəli ola bilər.
Süni intellektin bu məsələdə bir "çara" olub-olmayacağı sualı isə daha mürəkkəbdir. Texnologiya, şübhəsiz ki, iqtisadiyyatda və sosial xidmətlərdə səmərəliliyi artıra bilər, lakin əhalinin artımı kimi fundamental bir məsələni həll etməkdə onun rolu nə qədər realdır? Sosial siyasətlər, ailə dəstəyi proqramları və mədəni dəyişikliklər olmadan, yalnız texnologiya bu demoqrafik təzyiqi aradan qaldıra bilərmi?
Bu tarixi parallelə baxdıqda, o dövrdə bu problemlərlə mübarizə aparmaq üçün dövlətlər müxtəlif sosial və iqtisadi siyasətlər, məsələn, ailələrə maliyyə dəstəyi, uşaq baxımı xidmətlərinin genişləndirilməsi və işgüzar şəraitin yaxşılaşdırılması kimi tədbirlər həyata keçirmişdilər. Bu tədbirlər nisbətən uğurlu olmuş və doğum nisbətlərinin artımına kömək etmişdi.
Lakin, Yaponiyanın hazırkı vəziyyətində bəzi fərqliliklər də mövcuddur. Əsrin əvvəllərindəki demoqrafik böhranların əsas səbəbləri müharibə və birbaşa iqtisadi problemlər idisə, Yaponiyanın bu günkü vəziyyətində sosial amillər, qadınların iş həyatına daha çox cəlb olunması, təhsil səviyyəsinin yüksəlməsi, şəhərləşmə və hətta dəyişən dəyərlər də əhali azalmasında rol oynayır. Həmçinin, Muskun qeyd etdiyi kimi, süni intellekt kimi yeni texnologiyaların bu problemə həll olub-olmayacağı sualı, keçmişdəki analoji vəziyyətlərdən fərqli bir məqamdır. Keçmişdəki uğurlu siyasətlər demoqrafik artımı dəstəkləyərkən, indi texnologiyanın bu sahədə hansı rolları oynayacağı hələ də tam aydın deyil.
Bu vəziyyətdən çıxarıla biləcək ən böyük dərs, demoqrafik dəyişikliklərin çoxşaxəli səbəblərə malik olmasıdır. Yalnız bir amilə (məsələn, texnologiya) fokuslanmaq, problemin tam həllinə gətirməyə bilər. Keçmiş təcrübələrdən dərs çıxarmaqla yanaşı, müasir cəmiyyətin özünəməxsus sosial və iqtisadi xüsusiyyətlərini nəzərə alan, çox istiqamətli siyasətlər tətbiq etmək vacibdir.
Bu kontekstdə, süni intellektin çarə olub-olmadığı məsələsinə gəldikdə, mən bu problemin həllində süni intellektin rolunu bir qədər fərqli bir aspektdə görmək istərdim. Süni intellektin yalnız yeni texnologiyaların tətbiqi ilə əhalinin artımına birbaşa təsir etməsi çətin məsələdir. Əksinə, süni intellektin daha çox ictimai və iqtisadi siyasətlərin hazırlanmasında və tətbiqində köməkçi vasitə kimi istifadə oluna biləcəyini düşünürəm. Məsələn, süni intellekt vasitəsilə demoqrafik tendensiyaların daha dəqiq proqnozlaşdırılması, əhalinin yaşlanması ilə bağlı yaranan xidmət və infrastruktur ehtiyaclarının müəyyən edilməsi, yaxud da sosial təbəqələr arasındakı fərqlilikləri nəzərə alaraq təhsil və ailə planlaması sahələrində effektiv siyasətlərin işlənib hazırlanması mümkündür. Bu cür analitik dəstək, hökumətlərə daha rasional və effektiv qərarlar qəbul etməkdə yardımçı ola bilər ki, bu da uzun müddətdə əhalinin stabilləşməsinə və ya azalma tempinin yavaşlamasına şərait yarada bilər. Yəni, süni intellektin birbaşa "əhalini artırma" funksiyası deyil, "daha yaxşı siyasətlər hazırlamağa kömək etmə" funksiyası daha real görünür.
Bu vəziyyəti digər ölkələrlə müqayisə etdikdə, Cənubi Koreya da oxşar problemlərlə qarşılaşır. Cənubi Koreyada doğum nisbəti 2022-ci ildə 0.78 kimi rekord aşağı səviyyəyə düşüb. Bu göstəricilər, yüksək həyat səviyyəsi, təhsilə artan önəm, karyera imkanları və sosial-iqtisadi amillərin ailə qurma qərarlarına təsir etdiyini göstərir.
Elon Musk'ın süni intellektin bu problem üçün bir həll olacağını iddia etməsi maraqlıdır. Lakin, əhalinin yenilənməsi və artımı, yalnız texnoloji həllərə deyil, eyni zamanda hökumətlərin sosial siyasətlərinə, ailə dəstəyi proqramlarına, uşaq baxım xidmətlərinin genişləndirilməsinə və gender bərabərliyinin təmin edilməsinə də bağlıdır. Yaponiyada əhalinin azalması bir çox sosial və iqtisadi amillərin kompleks təsirinin nəticəsidir.
Suallar: Bu cür qlobal problemlərin həllində texnologiyanın rolu nə qədər əhəmiyyətli ola bilər və sosial siyasətlərin bu texnoloji həllərə necə inteqrasiya olunması daha effektiv nəticələr verə bilər?
Bu keçmiş təcrübələrdən əsas dərs ondan ibarətdir ki, demoqrafik dəyişikliklər zamanla və müxtəlif amillərin təsiri altında baş verir. Yaponiyanın hazırkı vəziyyətinin fərqi ondan ibarətdir ki, bu azalma daha çox iqtisadiyyat, sosial mədəniyyət və texnologiyanın inkişafı ilə bağlıdır, təkcə müharibə və ya birbaşa iqtisadi böhranlarla deyil. Bəs, süni intellektin bu problemin həllində rolu nə qədər gerçəkçi ola bilər? Tarixdə texnoloji yeniliklərin sosial problemlərə təsiri həmişə mübahisəli olmuşdur.
Hazırkı Yaponiyada Muskun qeyd etdiyi vəziyyətlə keçmişdə Avropada müşahidə olunan demoqrafik çağırışlar arasında bəzi oxşarlıqlar olsa da, əsas fərqliliklərdən biri texnologiyanın, xüsusilə süni intellektin (AI) roludur. Əvvəlki dövrlərdə bu cür problemlərə həll yolu axtarılarkən AI hələ indiki səviyyədə inkişaf etməmişdi. Bu gün isə AI-nin istehsalatda, xidmət sektorunda və hətta sosial həyatda insan əməyinin əskikliyini tamamlama potensialı daha yüksəkdir. Sual yaranır: Yaponiya, AI-dən istifadə edərək demoqrafik enişin mənfi təsirlərini neçə effektiv şəkildə kompensasiya edə bilər və bu, sadəcə bir "əskiklik" deyil, həm də yeni bir "çözüm" modelinə yol aça bilərmi? Keçmişdəki analoji təcrübələr göstərir ki, bu cür böhranlar həm də sosial-iqtisadi yeniliklərə təkan verə bilər, lakin AI-nin bu yeniliklərdəki rolu misilsizdir.
Süni intellektin bu vəziyyəti düzəltmə potensialı müzakirə olunarkən, əsas diqqəti texnologiyanın özündən çox, onun tətbiq olunacağı sosial-iqtisadi mühitə yönəltmək lazımdır. Süni intellektin uşaqlara qulluq, yaşlıların qayğısına qalma, həmçinin əmək bazarında yaranan boşluqları doldurma kimi sahələrdə rolu ola bilər. Lakin, bu texnologiyaların insanlar tərəfindən qəbul edilməsi, sosial dəstək mexanizmlərinin genişləndirilməsi və ailə qurma, uşaq böyütmə mövzusunda cəmiyyətin ümumi münasibətlərinin dəyişməsi kimi amillər də eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir.
Əgər süni intellekt Yaponiyanın demografik böhranına texnoloji bir həll gətirə bilərsə, bu həllin tətbiqi zamanı insanların sosial və psixoloji ehtiyacları nə dərəcədə nəzərə alınacaq?
Bununla belə, Yaponiyanın hazırkı vəziyyəti bəzi əhəmiyyətli cəhətlərinə görə keçmişdəki Avropa təcrübələrindən fərqlənə bilər. Birincisi, texnologiyanın, xüsusilə də süni intellektin indiki inkişaf səviyyəsi o dövrdə mövcud deyildi. Musk-ın süni intellekti bir "çare" olaraq göstərməsi, bu sahənin demoqrafik problemlərin həllində yeni imkanlar təqdim edə biləcəyi ehtimalını gücləndirir. İkincisi, qlobal informasiya mübadiləsinin sürətlənməsi və beynəlxalq əməkdaşlığın artması Yaponiyaya digər ölkələrin uğurlu təcrübələrindən daha asan yararlanma imkanı verə bilər. Keçmişdəki Avropa təcrübəsindən əsas dərs, demoqrafik dəyişikliklərin müxtəlif sosial, iqtisadi və texnoloji amillərdən təsirləndiyi və bu problemlərə qarşı proaktiv və inteqrasiyalı yanaşmanın vacibliyidir. Yaponiyanın vəziyyətinin fərqli cəhəti isə, böhranın həlli üçün texnologiyanın (süni intellektin) rolunun daha ön planda olmasıdır ki, bu da yeni strategiyaların hazırlanmasını zəruri edir.
Şərh Yaz