İngiltərə Bankı: Sİ Bazarında "Köpük" Təhlükəsi

Süni İntellekt Köpüyü Təhlükəsi

Böyük Britaniya Mərkəzi Bankı (<a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Böyük_Britaniya_Mərkəzi_Bankı" data-type="link" data-id="https://az.wikipedia.org/wiki/Böyük_Britaniya_Mərkəzi_Bankı">İngiltərə Bankı</a>) böyük texnologiya şirkətlərinin dəyərində "kəskin korreksiya" təhlükəsi barədə xəbərdarlıq edib. Bankın açıqlamasına görə, süni intellekt (Sİ) sahəsindəki artan narahatlıqlar süni intellekt köpüyü riskini gücləndirir. Bildirilir ki, Böyük Britaniyada səhm qiymətləri 2008-ci il qlobal finansal böhranından (<a href="https://az.wikipedia.org/wiki/2008_qlobal_finansal_böhranı" data-type="link" data-id="https://az.wikipedia.org/wiki/2008_qlobal_finansal_böhranı">2008-ci il böhranı</a>) bəri ən gərgin səviyyəyə yaxınlaşarkən, ABŞ-da səhm qiymətləndirmələri dotkom köpüyünün (<a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Dotkom_köpüyü" data-type="link" data-id="https://az.wikipedia.org/wiki/Dotkom_köpüyü">dotkom köpüyünün</a>) partlamasından əvvəlki dövrü xatırladır. Mərkəzi bankın finansal sabitlik hesabatında xüsusilə Sİ-yə fokuslanmış şirkətlərin dəyərləndirilmələrinin "çox şişirdilmiş" olduğu qeyd edilib.

Bank, hesabatında, həmçinin, kommersiya banklarının iqtisadi artımı təşviq etmək məqsədilə borc verməyi artırmaq üçün saxlamalı olduqları kapital məbləğini azaltmaq planlarını elan edib. Bu, 2008-ci il finansal böhranından bəri kredit verənlərin saxlamalı olduğu məbləğdə ilk azalmadır və işsizliyin iki dəfə artması, ev qiymətlərinin kəskin düşməsi və iqtisadiyyatın 5% daralması ssenarisində belə bankların böhrana davam gətirə biləcəyini göstərən gərginlik testlərindən sonra qəbul edilib.

Bank süni intellekt sektorunun növbəti beş ildə trilyonlarla dollar borc ilə inkişaf edəcəyini və şirkətlərin dəyərinin düşməsi halında finansal sabitlik risklərini artıracağını bildirib. Sənayedəki rəqəmlərə istinad edərək, süni intellekt infrastrukturuna xərclərin 5 trilyon dolları (3.8 trilyon funt-sterlinq) keçə biləcəyini və bunun yarıdan çoxunun borc şəklində xarici mənbələrdən gələcəyini qeyd edib. Bank "Sİ şirkətləri ilə kredit bazarları arasında dərin əlaqələr və bu şirkətlər arasında artan qarşılıqlı əlaqələr o deməkdir ki, aktiv qiymətlərində korreksiya baş verərsə, kreditləşmədəki itkilər finansal sabitlik risklərini artıra bilər," - deyə xəbərdarlıq edib.

Böyük Britaniya Mərkəzi Bankı, dotkom köpüyü kimi keçmiş hadisələrə bənzər bir potensial süni intellekt firmalarının dəyərində çöküş barədə həyəcan təbili çalan sonuncu qurumdur. ABŞ-ın JP Morgan bankının baş direktoru Jamie Dimon oktyabr ayında BBC-yə verdiyi müsahibədə yaxın illərdə ciddi bazar korreksiyası riski ilə bağlı "digərlərindən daha çox narahat" olduğunu bildirmişdi. Beynəlxalq Valyuta Fondu və İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı da qiymət korreksiyaları barədə xəbərdarlıq ediblər.

Dotkom köpüyü 1990-cı illərin sonlarında, o zaman yeni olan texnologiyaya dair optimizm dalğasında ilkin internet şirkətlərinin dəyərlərinin sürətlə artdığı, lakin 2000-ci ilin əvvəllərində köpüyün partlaması ilə bir çox səhm qiymətlərinin çökdüyü dövrə aiddir. Bu, bəzi şirkətlərin iflasına və iş yerlərinin itkisinə səbəb olmuşdu. Səhm qiymətlərindəki azalma insanların əmanətlərinin, o cümlədən pensiya fondlarının dəyərinə də zərər verə bilər. Süni intellekt köpüyü ilə bağlı bazar korreksiyası narahatlıqları, kansler Rachel Reevesin büdcəsində nağd İsa hesablarına yığıla biləcək məbləği azaltmaqla əmanətçiləri səhmlərə sərmayə qoymağa təşviq etdiyi bir vaxta təsadüf edir.

İngiltərə Bankının rəhbəri Andrew Bailey (<a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Andrew_Bailey" data-type="link" data-id="https://az.wikipedia.org/wiki/Andrew_Bailey">Andrew Bailey</a>) əvvəllər də potensial finansal çöküş barədə narahatlığını bildirmiş, iki ABŞ şirkətinin iflasından sonra "həyəcan zəngləri" çalındığı barədə xəbərdarlıq etmişdi. O, bu çərşənbə axşamı ABŞ-da Sİ sektorunun "çox cəmlənmiş" olduğunu və ölkənin səhm bazarının böyük bir hissəsini təşkil etdiyini qeyd edib. Lakin əlavə edib: "Dotkom vəziyyətindən fərqli olaraq, bu şirkətlərin müsbət pul axınları var, onlar ümid üzərində qurulmayıblar. Lakin gördüyümüz kimi, keçən həftə Google-un Nvidia-nın sahəsinə keçib-keçməməsi ilə bağlı müzakirələrdə də görüldü, bu o demək deyil ki, hər kəs qazanacaq, hər kəsin bərabər şəkildə qazanacağı da demək deyil. Sİ-nin iqtisadiyyatlarda məhsuldarlıq artımına səbəb olan növbəti ümumi təyinatlı texnologiya olması ilə ziddiyyət təşkil etmədiyini, əslində tamamilə uyğun olduğunu aydınlaşdırmaq vacibdir. Ümid edirəm ki, belədir, lakin görəcəyik."

Bankların Kapital Tələblərində Azalma

Mərkəzi bank, həmçinin, 2025-ci ildə finansal sabitlik risklərinin artdığını, buna geosiyasi gərginlikləri, qlobal ticarət müharibələrini və hökumətlər üçün artan borclanma xərclərini səbəb göstərib. Bildirilib ki, ölkələr arasında artan gərginlik xüsusilə kiberhücumlar və digər pozuntuların ehtimalını artırıb.

Bank, kommersiya banklarının böhran vəziyyətində necə öhdəsindən gələ biləcəyini qiymətləndirdikdən sonra, firmalar üçün Birinci Dərəcəli kapital tələblərinin həddini 2015-ci ildən bəri qüvvədə olan 14%-dən 13%-ə endirməyi təklif edib. Bu tələb, bankların riskli kreditlərdən yaranan hər hansı itkilər üçün saxlamalı olduqları buferə aiddir. Mərkəzi bank, bu azalmanın firmalara minimum tələblərinə qarşı 60 milyard funt-sterlinq bufer təmin edəcəyini, beləliklə, onların ev təsərrüfatlarına və şirkətlərə kredit verməyə davam edə biləcəklərini bildirib. Bankın Finans Siyasəti Komitəsi həddin azaldılmasının kredit verənlər üçün ev təsərrüfatlarına və müəssisələrə kredit təklif etməyi asanlaşdıracağını qeyd edib. Dəyişikliklərin 2027-ci ildə qüvvəyə minməsi gözlənilir.

Qlobal Risklər və İpoteka Ödənişləri

Finansal sabitlik hesabatının başqa bir hissəsində, Bank, növbəti iki ildə sabit faizli ipoteka (<a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0poteka" data-type="link" data-id="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0poteka">ipoteka</a>) müqavilələrindən çıxan ev sahiblərinin aylıq ödənişlərində 64 funt-sterlinq artım ilə qarşılaşacaqları barədə xəbərdarlıq edib. Mərkəzi bank, sabit faiz dərəcəsindən çıxan tipik ev sahibinin daha yüksək faiz dərəcələrinin təsiri davam etdiyi üçün ödənişlərində 8% artım görəcəyini bildirib. Ümumilikdə, 3.9 milyon insan, yəni ipoteka sahiblərinin 43%-i, 2028-ci ilə qədər daha yüksək faiz dərəcələri ilə yenidən maliyyələşməli olacaqları gözlənilir. Lakin, Bank əlavə edib ki, 2022-ci ildəki kəskin yüksəlişdən sonra faiz dərəcələrinin əhəmiyyətli dərəcədə düşməsi ilə bu dövrdə üçdə birinin aylıq ödənişləri azalacaq. Böyük Britaniya Mərkəzi Bankının baza dərəcəsi, fərdlər üçün borclanma xərclərinə, o cümlədən ipoteka kreditlərinə təsir edən faiz dərəcəsi 2024-cü ildəki 5.25%-dən hazırkı 4%-ə düşüb.

24 saat