İqlim Böhranı: Meşə Yanğınları Qaçılmazdır, Nəzarət Öyrənilir

Bu yay Şimal yarımkürəsində yay mövsümünün ortalarına çatdığımız bir vaxtda, yenə də şiddətli meşə yanğınları mövsümünün şahidi oluruq. May ayında Rusiyanın Uzaq Şərqində yanğınlar geniş əraziləri əhatə etdi. Keçən ay isə Türkiyə, Yunanıstan, Kipr və Bolqarıstanda da yanğınlar baş verdi. Portuqaliya, Fransa və İspaniyada yanğınlar davam edir. Kanadada isə odlar aprel ayından bəri səngimək bilmir. Peyk məlumatları göstərir ki, hər il orta hesabla 4 milyon kvadrat kilometr (1.5 milyon kvadrat mil) planet səthi, o cümlədən meşələr yanır. Əsrin sonuna qədər meşə yanğınlarının sayının 50 faiz artacağı gözlənilir. Meşə yanğınlarının artmasının iki əsas səbəbi var.

Artan Meşə Yanğınlarının Səbəbləri

Birincisi, dəyişən iqlim dəyişikliyi uzunmüddətli və tez-tez təkrarlanan isti dalğalara və quraqlıqlara səbəb olur ki, bu da meşələri qurudaraq yanğınlar üçün ani bir yanacaq mənbəyi yaradır. Özünü davam etdirən bir dövrədə, meşə yanğınları özləri atmosferə karbon qazı buraxaraq iqlim dəyişikliyinə daha da töhfə verir. 2024-cü ildə yanğınlar qlobal miqyasda təxminən 6,199 meqaton karbon qazı buraxıb. İkincisi, bugünkü yaşayış tərzimiz və torpaqdan istifadə üsulumuz meşələrə həddindən artıq yaxınlaşmağımıza və yanğın riskini artırmağımıza gətirib çıxarır. Bu yanğınların bir çoxu müxtəlif səbəblərdən – məsələn, səhlənkarlıq və kənd təsərrüfatı və yaşayış məntəqələri üçün torpaq təmizlənməsi səbəbindən insanlar tərəfindən törədilir. Şəhər infrastrukturu da təbiətə yaxınlaşdıqca, yanğının insan həyatı üçün yaratdığı təhlükə artır. Heç şübhəsiz ki, meşə yanğınlarının insanlar və planet üçün xərcləri olduqca böyükdür. Meşə yanğınları əmlakı, məhsulları, müəssisələri və yaşayış mənbələrini məhv edir və inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün xüsusilə dağıdıcı ola bilər.

Odun Eko-Sistemdə Rolu və İdarəçiliyi

Lakin bütün yanğınlar pis deyil. Yanğınlar yüz milyonlarla ildir Yer kürəsinin ekosisteminin bir hissəsi olub, Antarktida istisna olmaqla hər qitədə təbii olaraq baş verir. Onlar ekosistemlərin bərpasına kömək edə və onu stimullaşdıra bilər. Meşə dibindəki qurumuş qatları təmizləyə və torpağa qida maddələri əlavə edərək, quşlar və heyvanlar üçün yemək təmin edən yeni cücərtilərin böyüməsinə imkan verə bilər. Bəzi bitki növlərinin toxumları hətta cücərmək üçün yanğınlardan asılıdır. Nəzarətli yanğınların (tez-tez sərin aylarda) aparılması, dağıdıcı meşə yanğınlarının başlamazdan əvvəl qarşısını almaq üçün insanlar üçün həyati bir yoldur. Bir çox yerli xalqlar üçün nəzarətli yandırma min illərdir torpaq idarəçiliyinin ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Bu üsul təhlükəli yanğınları cilovlamağa, ekoloji müxtəlifliyi təşviq etməyə və yeni bitkilərin böyüməsini və otlayan vəhşi heyvanları cəlb etməklə qida təmin etməyə kömək edir. Avstraliyanın Kimberley bölgəsində yerli xalqların yanğın yandırma praktikasının geri qaytarılmasına dair aparılan son bir araşdırma göstərdi ki, bölgədəki illik böyük yanğınlar bu praktika tətbiq edildikdən sonra on ildə bir dəfə baş verən hadisələrə çevrilib. Torpaqdan davamlı idarəetmə üçün oddan istifadə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) kimi təşkilatların tövsiyə etdiyi inteqrə olunmuş yanğın idarəetmə yanaşmasının bir hissəsidir.

Meşə Yanğınlarına Qarşı Profilaktik Tədbirlər

Digər profilaktik tədbirlərə də ehtiyac var və icma ilə əlaqə əsas strategiyadır. İcmalarda mövcud olan praktik təcrübə və biliklər inteqrə olunmuş yanğın idarəetmə strategiyalarını və siyasətlərini aşağıdan yuxarıya doğru formalaşdırmalıdır. Bu, vacibdir. İcmaları qərar qəbul etmə prosesinə fəal şəkildə cəlb etmək, yerli bilik və təcrübələrdən istifadə etmək, yanğının qarşısının alınması, hazırlıq və nəzarət üçün potensialı artırmaq yanğın risklərini azalda və uzunmüddətli dayanıqlığı artıra bilər. Müdafiənin başqa bir qatı yanğının erkən xəbərdarlıq sistemləridir. Quraqlıq indekslərini, hava və iqlim təsirləri barədə yerli ənənəvi bilikləri özündə birləşdirən bu cür sistemlər yanğın təhlükəsi şəraitini proqnozlaşdırır və yanğın mövsümündən xeyli əvvəl planlaşdırmaya kömək edir. Bəzi yanğınlar sadəcə qaçılmazdır, lakin yanğınları təhlükəli hala gəlmədən əvvəl məhdudlaşdırmaq üçün daha yaxşı monitorinq mexanizmlərinə və müvafiq yanğınsöndürmə potensialına sahib olmaq zəruridir. Bu yolla, yanğınlar nəzarətdən çıxmazdan əvvəl söndürmə tədbirləri görülə bilər. Bəzi ölkələr artıq yanğın monitorinqi işində əla nəticələr göstərir, lakin bu təcrübə digərlərində hələ standart halına gəlməyib. Biomüxtəlifliyin və müxtəlif landşaftların qorunması – yeknəsək, yanğına həssas, insan tərəfindən yaradılmış landşaftlar əvəzinə – yanğının yayılma riskini və zərər və itkilərin yaranmasını da azalda bilər. İnsanlar təbiətlə ahəngdar yaşamağı öyrənməlidirlər, sadəcə onu öz istəklərinə tabe etdirməməlidirlər. Bu o deməkdir ki, yanğına həssas ekosistemlərdə yersiz inkişafın qarşısı alınmalıdır, çünki vəhşi ərazilərə bitişik yeni infrastrukturun tikintisi meşə yanğınlarının yaranmasında mərkəzi rol oynaya bilər. Bu strategiyalar çətin görünə bilər, lakin onlar nəzarətsiz yanğınlarla mübarizə aparmaqdan daha az resurs və əlbəttə ki, daha az insan həyatı tələb edir. Düzgün tədbirlərlə insanlar odla birgə yaşaya bilərlər.

24 saat