ABŞ Zərbələri Fonunda İranın Nüvə Təhlükəsi: Yeni Ssenarilər və Qeyri-müəyyənlik
CNN — ABŞ Prezidenti Donald Tramp İranın nüvə obyektlərinə endirilən zərbələri dərhal "müəzzəm hərbi uğur" kimi elan edərək, İslam Respublikasının nüvə qurğularının "tamamilə məhv edildiyini" vurğuladı. Lakin Qərb hərbi mənbələri CNN-ə bildiriblər ki, onlarla "bunker buster" bombasının, eləcə də bir sıra "Tomahawk" qanadlı raketlərinin İranın əsas nüvə obyektlərinə endirdiyi zərbələrin dəqiq zərərlərini tam şəkildə qiymətləndirmək hələ tezdir.
Hətta Trampın bu qiymətləndirməsi dəqiq çıxsa belə, İranın nüvə imkanlarının dağıdılması İranın nüvə təhlükəsinin sonu demək deyil. Əksinə, bu vəziyyət, ölkənin nüvə ambisiyalarını yenidən alovlandıraraq regional gərginliyi daha da artıra biləcək yeni və daha çətin ssenarilərə yol aça bilər.
Nüvə Proqramı: Məqsəd və Gələcək Niyyətlər
İllərdir ki, İslam Respublikasının daxilindəki sərt xətt tərəfdarları məhz bu cür dağıdıcı hücumlara qarşı bir çəkindirici amil kimi nüvə silahına sahib olmağın vacibliyini vurğulayırlar. İran nüvə proqramının sırf dinc məqsədlər daşıdığını israr etsə də, bu son zərbələr həmin çağırışları qaçılmaz olaraq gücləndirəcək və nüvə sahəsində sərt xətt tərəfdarları nəhayət istəklərinə nail ola bilərlər.
Qorxulu bir işarə olaraq, İran rəsmiləri artıq açıq şəkildə əsas beynəlxalq müqavilədən – nüvə silahlarının yayılmasının qarşısını almaq və monitorinq etmək üçün nəzərdə tutulmuş Nüvə Yayılmasının Qarşısının Alınması Müqaviləsindən (NYQAM) çıxmağa işarə edirlər. İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçi İstanbulda keçirilən bir konfransda qeyd edib ki, "NYQAM bizi qoruya bilmir, bəs niyə İran kimi bir ölkə, yaxud dinc nüvə enerjisi ilə maraqlanan digər ölkələr NYQAM-a güvənməlidir?"
Digər İran qanunvericiləri İslam Respublikasının müqavilədən rəsmi olaraq çıxması üçün çağırışlar ediblər ki, bu da böyük ehtimalla İranın nüvə silahı yaratmaq niyyətinin virtual təsdiqi kimi şərh olunacaq. Əlbəttə, niyyət imkandan fərqlidir.
Zərbələrin Təsiri və Nüvə Materialının Taleyi
Nüvə potensialı ABŞ zərbələrindən dərhal sonra əsas müzakirə mövzusu olacaq. Ən son peyk görüntüləri təsdiq edir ki, onlarla "bunker buster" bombasının zərbəsinə məruz qalmaq İranın nüvə proqramını ciddi şəkildə ləngidib, hətta dağıdıb.
Ancaq siyasi iradə mövcud olarsa, nüvə zənginləşdirmə obyektləri sonda təmir edilə və ya yenidən qurula bilər. Üstəlik, İsrailin çoxsaylı İran nüvə alimlərini hədəf almasına baxmayaraq, İranın texniki biliyi sağ qalır. Eyni zamanda, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarəti qurumu olan Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) rəsmiləri İranın artıq istehsal etdiyi nüvə materiallarının, o cümlədən silah dərəcəsinə çox yaxın olan 60% zənginləşdirilmiş böyük miqdarda uran-235-in harada olduğu barədə qeyri-müəyyəndirlər.
İran dövlət mediası ABŞ tərəfindən vurulan üç nüvə obyektinin – Fordov, Natanz və İsfahanın zərbələrdən əvvəl "təxliyə edildiyini" bildirir. Bu, həmin materialın bir hissəsinin və ya hamısının nüvə inspektorlarına məlum olmayan, bəlkə də gizli bir obyektdə saxlanıldığı ehtimalını artırır.
Regional Gərginlik və Sülhə Çağırışlar
Bu genişlənən nüvə qeyri-müəyyənliyinin heç biri Trampın gözlədiyi nəticə deyil. ABŞ zərbələrindən sonra o, "Yaxın Şərqin zorakısı İran indi sülh yaratmalıdır" deyə bəyan etmişdi. Lakin bütün region İsrailə, ABŞ hərbi bazalarına və ya Hormuz boğazı kimi əsas dəniz yollarına qarşı daha çox İran cavab zərbələrinə hazırlaşarkən, sülhün əldə olunması son dərəcə uzaq görünür.
Bir Avropalı diplomat CNN-ə bildirib ki, "İranla danışıqlarımız əsl fürsət pəncərəsi idi" deyə, cümə günü Avropa və İran rəsmiləri arasında Cenevrədə keçirilən qısa görüşlərə istinad edib. Diplomat əlavə edib: "Lakin amerikalılar indi bu pəncərəni bağladılar." Bu vəziyyət, İranın nüvə proqramının gələcəyi və regional sabitlik üçün ciddi narahatlıqlar yaradır, belə ki, indiki şəraitdə həll yolları tapmaq daha da çətinləşə bilər.
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz