İsrail Qətər hücumunu nə qədər əvvəldən planlamışdı

Çərşənbə axşamı günorta saatlarında İsrailin Dohaya hücumu beynəlxalq aləmdə demək olar ki, universal qınağa səbəb oldu. Analitiklərin fikrincə, bu hadisə əvvəlki bütün "qırmızı xətləri" keçdi.

Məlumata görə, hücum qrupun sürgündəki Qəzza lideri və əsas danışıqçısı Xəlil əl-Həyyəni hədəf alıb. Əl-Həyyə, İsrailin 2024-cü ildə Qəzzada Yəhya Sinvarı və Tehranda İsmayıl Həniyyəni qətlə yetirməsindən sonra yüksək vəzifələrə irəliləmişdi. Qətər rəsmilərinin bildirdiyinə görə, Birləşmiş Ştatların tələbi ilə 2012-ci ildən bəri Qətər Həmas liderlərinin siyasi ofisinə ev sahibliyi edir.

Hücum, regionda ABŞ-ın ən böyük hərbi bazasına ev sahibliyi edən Dohada İsrailin Qəzzaya qarşı müharibəsini dayandırmaq üçün davam edən atəşkəs danışıqları zamanı baş verdi. Oktyabr 2023-cü ildən bəri bu müharibədə 64,600-dən çox insan həlak olub və 163,000-dən çox insan yaralanıb.

Hadisədən dərhal sonra, xüsusilə ABŞ-ın hücumdan xəbərdar olub-olmaması ilə bağlı ziddiyyətli məlumatlar və fərziyyələr ortaya çıxdı.

Hücum necə planlaşdırıldı, kimlər bilirdi və nə üçün məhz indi baş verdi?

Nə bilirik?

İsrail hücumu demək olar ki, dərhal etiraf etdi.

"İsrail bunu başlatdı, İsrail bunu həyata keçirdi və İsrail tam məsuliyyəti öz üzərinə götürür," İsrailin Baş Naziri Binyamin Netanyahunun bəyanatında deyilirdi.

İsrail mediası əməliyyata 15 İsrail qırıcısının cəlb edildiyini və onların 10 bomba atdığını iddia etdi. Əməliyyatda dronlardan da istifadə olunub.

Hücum ABŞ prezidenti Donald Trampın atəşkəs təklifini müzakirə etmək üçün görüşən Həmas liderlərini hədəf almışdı, lakin onlar sağ qaldılar. Bununla birlikdə, aralarında Qətər təhlükəsizlik əməkdaşının da olduğu altı nəfər həlak oldu.

Qətərin Xarici İşlər naziri Şeyx Məhəmməd bin Əbdülrəhman bin Casim Əl Sani bu hücumu "dövlət terrorizmi" adlandırdı və "gözardı edilməməli" olan zərbələrə cavab veriləcəyini vəd etdi.

Nə qədər müddət idi ki, planlaşdırılırdı?

"Alov Zirvəsi" adlandırılan əməliyyatın "aylarca hazırlandığı" İsrail mediası tərəfindən iddia edilir.

İsrail rəsmiləri CNN-ə bildiriblər ki, Dohaya hücum qərarı bir müddət əvvəl qəbul olunub, planlaşdırma iki-üç ay davam edib və son həftələrdə sürətlənib.

Hücumun əsl icrası zamanı Netanyahu Şin Bet daxili kəşfiyyat qərargahında idi.

Əvvəllər Qətər Həmas və İsrail arasında danışıqlar üçün baza rolunu oynayırdı. Bu fakt və Dohada ABŞ hərbi bazasının olması səbəbindən bir çoxları bu ərazinin İsrail hücumları üçün qadağan olduğunu düşünürdü.

Lakin bu təhlükəsizlik pərdəsi İsrailin planının bir hissəsi ola bilərdi, deyə müdafiə analitiki Həmzə Attar bildirib.

Lüksemburqda yaşayan Attar Əl Cəzirəyə verdiyi açıqlamada, "İsrail Həmas liderlərinin toplaşması üçün Dohanı təhlükəsiz zona kimi inkişaf etdirirdi," dedi. "Bu, bir-iki gündə baş verən əməliyyat deyil. Bu, kiminsə ora gəlməyə davam etməsi və sonda gözləmədikləri şəkildə zərərsizləşdirilməsi üçün illərlə yaradılan bir şeydir."

İsrail Qətərə səyahət etmək üçün kimin hava məkanından istifadə etdi?

Bu, tamamilə aydın deyil.

İsrail ilin əvvəlində İrana hücum edərkən, təyyarələri Suriya və İraq hava məkanından istifadə etmişdi, çünki bu ölkələrin İsrail təyyarələrini vurmaq imkanı yoxdur.

Hava müdafiə sistemləri olan İordaniya, İsrailin hücum üçün onun hava məkanından istifadə etmədiyini iddia etdi.

Niyə İsrail məhz indi hücum etdi?

Əməliyyat aylardır planlaşdırılsa da, Netanyahu bunun bazar ertəsi işğal altındakı Şərqi Qüdsdə altı nəfərin ölümünə səbəb olan atışmaya cavab olduğunu bildirdi.

Lakin bəzi analitiklər Netanyahunun izahatına şübhə ilə yanaşırlar.

Hücumdan dərhal əvvəl, ABŞ prezidenti Donald Tramp atəşkəs çağırışlarını artırırdı. Lakin Netanyahu, görünür, razılaşmada maraqlı deyil.

"Məncə, əsas məsələ budur ki, İsrail açıq şəkildə hər hansı bir atəşkəs və ya atəşkəs danışıqlarında maraqlı deyil, Trampın təklifi, Həmasla danışıqlar, bu yenilənmiş təklif nə olursa olsun, hamısı bir hiylə və teatr idi və açıq şəkildə İsrail-ABŞ-ın Dohada koordinasiyalı hücumu idi," deyə Beynəlxalq Böhran Qrupunun İsrail üzrə baş analitiki Mairav Zonszein Əl Cəzirəyə bildirib.

Netanyahunun izahatına kölgə salan başqa nümunələr də ortaya çıxıb.

Aylardır, İsrailin baş naziri məhkəməyə çıxmaq tələbləri ilə üst-üstə düşən hərbi hücumlar həyata keçirir. Netanyahu hazırda korrupsiya ittihamları ilə mühakimə olunur.

Çərşənbə günü Netanyahu korrupsiya işi ilə bağlı ifadə vermək üçün məhkəməyə qayıtdı. Görüntülərdə Netanyahunun Tel-Əvivdə, bir aydan çox müddətdə ilk dəfə bərpa olunan məhkəmə prosesinin iclas zalına daxil olduğu əks olunub.

İsrailin Dohaya hücumu eyni zamanda İsrailin fələstinlilərdən Qəzza zolağında, yüz minlərlə insanın İsrailin Qəzzaya qarşı müharibəsindən sığınacaq tapdığı Qəzza şəhərini tərk etməsini tələb etdiyi bir vaxta təsadüf etdi. Bir çox fələstinli dəfələrlə didərgin düşüb və artıq evakuasiya etmək imkanında deyil. Bu isə alimlər və insan haqları qruplarının İsrailin Qəzzada fələstinlilərə qarşı soyqırımı adlandırdığı, aclığın elan edildiyi bir şəraitdə daha çox mülki itkilərə səbəb ola bilər.

ABŞ hücumdan xəbərdar idimi?

Ağ Ev, o cümlədən ABŞ prezidenti Donald Tramp özü, ABŞ hökumətinin hücumdan xəbərdar olduğunu bildirsə də, çox təfərrüat vermədi.

"Tramp administrasiyası Birləşmiş Ştatlar ordusu tərəfindən İsrailin, çox təəssüf ki, Qətərin paytaxtı Dohanın bir hissəsində yerləşən Həmasa hücum etdiyi barədə məlumatlandırıldı," deyə Ağ Ev sözçüsü Karolin Leavitt jurnalistlərə bildirib.

Leavitt bildirdi ki, Tramp ABŞ-ın Yaxın Şərq üzrə xüsusi elçisi Stiv Vitkoffa "Qətərliləri yaxınlaşan hücum barədə məlumatlandırmasını" tapşırmışdı.

Qətərdəki ABŞ-ın Əl Udeyd hava bazasını nəzərə alaraq, analitiklər hesab edirdilər ki, İsrailin belə bir hücumu amerikalılar tərəfindən aşkarlanmadan həyata keçirməsi çətin olardı.

Bununla belə, ilkin məlumata baxmayaraq, ABŞ İsrailin hərəkətlərindən narazılığını ifadə etdi.

ABŞ prezidenti Donald Tramp jurnalistlərlə müsahibəsində hücumdan "heç də məmnun olmadığını" bildirdi.

"Bu, [İsrail] Baş Naziri Netanyahunun qəbul etdiyi bir qərar idi, bu, mənim qəbul etdiyim bir qərar deyildi," deyə Tramp özünün Truth Social platformasında yazıb.

Bu fikir Leavitt tərəfindən dəstəkləndi. O, mətbuat konfransında jurnalistlərə dedi: "Qətərin, suveren dövlətin və Birləşmiş Ştatların sülhə vasitəçilik etmək üçün bizim Tərəfimizlə çox çalışdığı və cəsarətli risklər aldığı yaxın müttəfiqinin daxilində birtərəfli bombardman İsrailin və ya Amerikanın məqsədlərinə xidmət etmir. Lakin Qəzzada yaşayanların səfalətindən faydalanan Həması aradan qaldırmaq layiqli bir məqsəddir."

Qətər məlumatlandırılmışdımı?

Qətər rəsmiləri bildirdilər ki, onlara əvvəlcədən planlaşdırılan İsrailin Dohaya hücumu barədə məlumat verilən vaxt Dohada artıq partlayış səsləri eşidilirdi.

Baş nazir Məhəmməd bin Əbdülrəhman bin Casim Əl Sani bildirdi ki, ABŞ-dan gələn zəng hücum başladıqdan 10 dəqiqə sonra gəlib.

Bundan əlavə, Qətər Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Macid əl-Ənsari hökumətin "hücumdan əvvəlcədən məlumatlandırılması" ilə bağlı iddiaların "tamamilə yalan" olduğunu bildirdi.

"Amerika rəsmisindən alınan zəng Dohadakı İsrail hücumu nəticəsində yaranan partlayış səsləri zamanı gəldi," deyə əl-Ənsari X platformasında verdiyi açıqlamada yazıb.

24 saat