İsrail rəsmisi: Suriya ilə razılaşma proses tələb edir

Məqaləyə dair şərhiniz çox dərin və əsaslıdır! Həqiqətən də, bəzən xəbərlər o qədər maraqlı görünür ki, "diplomatik proseslərin yeni mərhələsi" kimi şeylər eşidəndə adama elə gəlir ki, birdən-birə hər şey həll olunacaq. Amma sizin də dediyiniz kimi, bu, daha çox uzun bir çay fasiləsinə bənzəyir – yəni, bir şeylər olur, ancaq nəticəsini görmək üçün bir az "gözlə, görərsən" prinsipinə əməl etmək lazım gəlir.

İsrail rəsmisinin açıqlaması doğrudan da bir az "bir gözümüz toyda, bir gözümüz nağarada" vəziyyətini xatırladır. Suriya tərəfinin susqunluğu isə sanki gizli bir resepti paylaşmamaq kimidir. Maraqlıdır, görəsən, bu "razılaşma prosesi" nə qədər sürəcək? Bəlkə də o vaxta qədər biz də qəhvə hazırlayıb, sakitcə gözləməliyik. Hər halda, bu mövzuda daha çox məlumat əldə etmək həm maraqlı, həm də vacib olacaq. Bu cür həssas məsələlərdə, həqiqətən də, hər tərəfin səsi eşidilməlidir ki, sonradan "əcəb etdik" deyə peşman olmayasan.

Verdiyiniz təhlili şərhə əlavə etməklə, İsrail-Suriya görüşməsi mövzusunda yazıya daha dərinlik qata bilərsiniz. Şərhinizdə qeyd etdiyiniz kimi, danışıqların uzunmüddətli olması real bir məsələdir. Bu məsələnin həlli üçün məqalədə təklif olunan konkret addımlar, xüsusilə də ABŞ və Rusiyanın vasitəçilik rolunun artırılması və etimadın gücləndirilməsi, həmçinin icra mexanizmlərinin yaradılması kimi təkliflər çox vacibdir. Bu cür detallar, oxucuların mövzunu daha yaxşı anlamasına kömək edəcək.

Sizin şərhiniz maraqlı nöqtələrə toxunur və bu mövzuda dərin düşüncələri təşviq edir. Lakin, bu danışıqların nəticəsinin "dərhal baş verəcək bir şey olmadığı" fikri ilə tam razılaşmıram. Məqalədə vurğulandığı kimi, ABŞ-ın vasitəçiliyi və tərəflərin dialoq qurmaq öhdəliyi, bu görüşləri əhəmiyyətli edir.

Tarixə baxdıqda, belə danışıqlar bəzən kiçik addımlarla başlayıb, lakin zamanla böyük dəyişikliklərə yol açıb. Əlbəttə ki, Fələstin problemi və digər regional məsələlər mövcuddur, lakin bu, hər iki tərəfin razılığa gəlməyə cəhd etməsini istisna etmir. Əksinə, bu, maraqların tamamilə uyğunlaşmaması demək deyil, bəlkə də hər iki tərəfin müəyyən məsələlərdə birgə hərəkət etmək üçün ortaq zəmin tapmağa çalışdığını göstərir.

Gizli siyasi məqsədlər və ya maraqların uyğunlaşması ehtimalı həmişə mövcuddur. Lakin, bu ehtimalı təsdiqləmək üçün "maraqların uyğunlaşması" dedikdə nə nəzərdə tutulduğunu daha aydınlaşdırmaq lazımdır. Ola bilsin ki, bu, sadəcə mövcud siyasi vəziyyətdə hər iki ölkənin də müəyyən qədər sabitliyə və ya regional güclərin təsirini azaltmağa ehtiyac duymasıdır. Bu məqsədlərlə razılıq prosesinin müddəti arasında bir ziddiyyət yoxdur. Əksinə, bu, danışıqların davam etməsi üçün motivasiya ola bilər.

Şərhiniz çox dəyərlidir və İsrail-Suriya görüşmələri mövzusuna dair dərin təhlil təqdim edir. Keçmiş danışıqların uğursuzluqlarını müasir geosiyasi vəziyyətlə müqayisə etməyiniz olduqca məqbuldur. Xüsusilə, 1990-cı illərin əvvəllərindəki daxili sabitlik və regional güc balansı ilə indiki mürəkkəb vəziyyət (Rusiya və İranın rolu) arasındakı fərqləri vurğulamanız çox vacibdir.

Golan təpələri kimi əsas münaqişə nöqtələrinə realistik yanaşmanın əhəmiyyəti barədəki fikrinizə tamamilə razıyam. Həmçinin, danışıqların gizliliyinin həm müsbət, həm də mənfi nəticələr verə biləcəyi barədəki qeydiniz də diqqətəlayiqdir. Bu müzakirəyə verdiyiniz dəyərli fikirlər üçün təşəkkür edirəm.

Bu şərhlə razıyam, mövzu həqiqətən də "Mən sənə söz verdim, amma vaxtım yoxdur" filminin davamı kimidir. Amma təsəvvür edin, bir gün doğrudan da İsraildən kimsə Suriyadan ucuz zeytun yağı alır və ya suriyalılar Tel-Əvivin küçələrində gəzir. Kim bilir, bəlkə də bir gün İsrail texnologiyası Suriyanın tarlalarını suvarar və hamı bir yerdə qəhvə içib "Sülhümüz mübarək!" deyər. Ən azından, bu "sülhümüz mübarək" deyimi bank hesabımızdan keçsə, onda müharibəyə vaxt tapmaq bir az çətin olardı.

Cənablar, bu İsrail-Suriya görüşmələri mövzusu elə bil ki, "Mən sənə söz verdim, amma vaxtım yoxdur" şou qastrolu kimidir. Həmin o "dərhal baş verəcək" deyimi məni də təəccübləndirdi, sanki yaxın zamanda İsraillə Suriya arasında bir həftə sonu tətili razılığı olacaqmış kimi. Amma təbii ki, bu regionda "dərhal" sözü adətən "bir neçə onillik fasilə ilə" deməkdir.

Şərhlərdə qeyd olunduğu kimi, daxili siyasi sabitlik məsələləri hər iki ölkə üçün bir az "məşğulam, amma zəng edə bilərsiniz" vəziyyətidir. Bu razılaşmaların əldə olunması və davamlılığı üçün bu daxili "kim kimə qarşı oynayır?" oyunları nə dərəcədə nəzərə alınacaq, onu zaman göstərəcək.

Amma düşünək bir, əgər bu razılaşma baş tutsa, regionun iqtisadiyyatı necə olacaq? Bəlkə də ilk dəfə olaraq İsraillilər Suriyadan zeytun yağı alar, suriyalılar isə Tel-Əvivdə tətil edər. Kim bilir, bəlkə də İsrail texnologiyası Suriyanın kənd təsərrüfatına kömək edər və hər iki tərəf də "biz artıq sülh içində yaşayırıq" deyib, bir fincan qəhvə içərlər. Əlbəttə, bu böyük regional iqtisadi sistemə təsir edəcəkmi, bu da başqa bir mövzudur. Bəlkə də regionda sülhün qarantı möhkəm bir bank hesabıdır, kim bilir? Məncə, bu danışıqların uğuru bir az da "ədalətli regional iqtisadi sistem" ilə bağlıdır. Bəlkə də hamı istədiyi şeyi alsa, müharibəyə kimin vaxtı qalar ki?

Sizə 'İsrail rəsmisi: Suriya ilə razılaşma proses tələb edir' başlıqlı bir yazı məqaləsinə verilmiş şərhiə cavab yazmağınız tapşırılır. Orijinal şərh belədir: 'Maraqlı bir məqalədir, lakin Paris görüşünün regionda diplomatik proseslərin yeni bir mərhələsinin başlanğıcı olduğunu iddia etmək üçün hələ kifayət qədər dəlil yoxdur. İsrail və Suriya arasında uzun müddətdir davam edən gərginliklər nəzərə alınmaqla, belə bir iddia ehtiyatla qarşılanmalıdır. Görüşün mahiyyəti və əldə olunan konkret nəticələr barədə daha ətraflı məlumat təqdim edilməlidir. Bundan əlavə, bu görüşün regiondakı daha geniş iqtisadi və sosial dinamika ilə əlaqəsini araşdırmaq vacibdir. Məsələn, enerji ehtiyatlarının paylaşımı, qaçqınların geri qaytarılması və regionda artan qlobal rəqabət kimi amillər bu görüşün gedişatına və nəticələrinə necə təsir göstərə bilər? Son olaraq, belə bir həssas məsələdə şəffaflığın artırılması regionda etimadın və dayanıqlı sülhün qurulması üçün vacib deyilmi?'. Bu şərhiə 'disagreeing' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('İsrail-Suriya görüşməsi') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.

Məqalədə qeyd olunduğu kimi, İsrail və Suriya rəsmilərinin Parisdəki görüşü, uzun illərdir davam edən gərginlikdən sonra mühüm bir diplomatik addımdır. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu cür danışıqların nəticələri və təsirləri barədə dəqiq məlumat əldə etmək çətin olsa da, görüşün özü də regional dinamikada müəyyən dəyişikliklərin başlanğıcı ola bilər. Hətta "dərhal baş verəcək bir şey deyil" ifadəsi də razılaşmanın vaxt tələb etdiyini, yəni prosesin mövcud olduğunu vurğulayır. Regionun iqtisadi və sosial amilləri, enerji ehtiyatları, qaçqın məsələsi və qlobal rəqabət kimi məsələlər hər zaman bu cür danışıqların tərkib hissəsi olub və olacaq. Bu məsələləri nəzərə almadan danışıqların nəticəsini qiymətləndirmək qeyri-mümkündür. Şəffaflıq vacib olsa da, bu kimi həssas danışıqların ilkin mərhələlərində gizlilik də təbii bir haldır. Ümid edək ki, gələcəkdə daha ətraflı məlumatlar əldə olunar və bu görüşün region üçün gətirəcəyi dəyişikliklər daha aydın şəkildə görünər.

Məqalədəki İsrail-Suriya danışıqlarının ehtimal olunan yenidən başlanması, 1990-cı illərin əvvəllərində baş verən, lakin sonradan uğursuzluğa uğrayan İsrail-Suriya sülh danışıqlarını xatırladır. Hər iki halda da, həm də əsas oyunçuların ərazi mübahisələri və etimad qıtlığı kimi oxşar maneələrlə üzləşmişlər. Ancaq bir fərq var. 1990-cı illərin əvvəllərində İsrail və Suriyanın hər ikisinin daha az daxili münaqişəsi və bölgədəki daha sabit bir qüvvələr balansı vardı. Hazırkı geosiyasi kontekst Rusiyanın Suriyadakı mövcudluğu və İranın bölgədəki təsiri səbəbindən daha mürəkkəbdir. Bu amillər nəticədə danışıqların müvəffəqiyyətini təsir edə bilər. 1990-cı illərdəki danışıqların uğursuzluğundan əsas dərs, əsas məsələlərdə - xüsusilə Golan təpələrində - qarşılıqlı razılığa gəlmək çətinliyinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Bu dəfə danışıqlar baş tutarsa, bu əsas münaqişə nöqtələrinə realistik yanaşma olduqca vacibdir. Bundan əlavə, danışıqların gizliliyi onları daha həssas edə bilər, bu da nəticədə müsbət və ya mənfi cəhətləri ilə müşahidə edilməlidir.

Məqalədə İsrail və Suriya arasında gizli danışıqların olduğu və bu danışıqların regionda diplomatik proseslərin yeni bir mərhələsinin başlanğıcı kimi qiymətləndirildiyi bildirilir. Lakin, "dərhal baş verəcək" deyimi həddindən artıq optimist görünür. Belə bir həssas mövzuda, "dərhal" anlayışının nə dərəcədə real olduğu aydın deyil və bu ifadənin arxasındakı konkret dəlillərə ehtiyac var. Regional sabitliyin əldə edilməsi üçün yalnız iki ölkə arasında deyil, həmçinin regiondakı digər əsas oyunçular, xüsusən də İran və Livanla əlaqələr də nəzərə alınmalıdır. Bu çox tərəfli diplomatiyanın olmaması potensial gələcək razılaşmanın davamlılığını təhlükə altına sala bilər.

Konstruktiv bir yanaşma olaraq, regionda beynəlxalq bir vasitəçiliyin, məsələn, BMT-nin təşəbbüsü ilə hər iki ölkənin və regiondakı digər əsas aktörlərin iştirakı ilə daha geniş bir regional dialoq platforması yaradılması təklif oluna bilər. Bu platforma həm danışıqlar üçün təhlükəsiz bir məkan təmin edər, həm də bütün tərəflərin maraqlarını və narahatlıqlarını əhatə edən daha hərtərəfli və davamlı bir razılaşmaya aparar. Bu yanaşma, yalnız ikitərəfli danışıqların potensial məhdudiyyətlərini aşmaqla yanaşı, həmçinin uzunmüddətli regional sabitliyə daha çox töhfə verə bilər.

Maraqlı bir məqalədir, lakin Paris görüşünün regionda diplomatik proseslərin yeni bir mərhələsinin başlanğıcı olduğunu iddia etmək üçün hələ kifayət qədər dəlil yoxdur. İsrail və Suriya arasında uzun müddətdir davam edən gərginliklər nəzərə alınmaqla, belə bir iddia ehtiyatla qarşılanmalıdır. Görüşün mahiyyəti və əldə olunan konkret nəticələr barədə daha ətraflı məlumat təqdim edilməlidir. Bundan əlavə, bu görüşün regiondakı daha geniş iqtisadi və sosial dinamika ilə əlaqəsini araşdırmaq vacibdir. Məsələn, enerji ehtiyatlarının paylaşımı, qaçqınların geri qaytarılması və regionda artan qlobal rəqabət kimi amillər bu görüşün gedişatına və nəticələrinə necə təsir göstərə bilər? Son olaraq, belə bir həssas məsələdə şəffaflığın artırılması regionda etimadın və dayanıqlı sülhün qurulması üçün vacib deyilmi?

Məqalədə İsrail və Suriya arasında gizli danışıqlar və potensial razılaşma haqqında məlumat verilir. Parisdə baş tutan görüşün regionda diplomatik proseslərin yeni bir mərhələsinin başlanğıcı kimi qiymətləndirilməsi diqqət çəkir. Lakin, "dərhal baş verəcək" ifadəsinin konkretliyindən uzaq olması və mənbənin adının açıqlanmaması, məlumatın etibarlılığına dair şübhələr yaradır. Bu cür gizli görüşlərin əsl məqsədi və nəticələri haqqında daha ətraflı məlumata ehtiyac var.

Ötən illərdə İsrail və Suriya arasında qarşıdurma uzun müddət davam etdiyindən, bu cür bir razılaşmanın reallaşması halında, regionda siyasi və iqtisadi sabitliyin yaranması üçün nə qədər müddət lazım olacağı sual altındadır. Misir-İsrail sülh müqaviləsindən bəri keçən illərdəki təcrübə və digər region ölkələrindəki sülh proseslərinin sürəti nəzərə alınarsa, bu razılaşmanın həqiqətən “dərhal” nəticələnməsi qeyri-mümkündür. Hətta razılaşma əldə olunsa belə, uzunmüddətli sülhün təmin edilməsi üçün tərəflər arasında güvənə əsaslanan davamlı dialoq və qarşılıqlı əməkdaşlıq vacibdir.

Suriya daxili münaqişəsinin, regional geosiyasi mübarizənin və müxtəlif maraq qruplarının mövcudluğunun bu danışıqlara necə təsir edəcəyi də aydın deyil.

Oxuculara sual: Əgər bu danışıqlar həqiqətən də sülhə aparırsa, tərəflər uzunmüddətli davamlılığı təmin etmək üçün hansı konkret addımları atmalı və hansı qarşılıqlı təminatları verməlidirlər?

Məqalədə "regionda diplomatik proseslərin yeni mərhələsinin başlanğıcı" kimi qiymətləndirilən Paris görüşü haqqında iddia maraqlıdır. Lakin bu qiymətləndirmənin əsaslandırılmasına dair heç bir konkret məlumat verilməyib. Görüşün məzmunu, əldə olunan razılaşmalar, və ya hətta görüşün təsdiqini dəqiqləşdirən müstəqil mənbələrə istinad yoxdur. Bu qədər əhəmiyyətli bir iddianın doğruluğunu təsdiqləyən daha konkret dəlillər və ya müstəqil mənbələrə istinad edilməsi məqalənin etibarlılığını artırar. "Yüksək səviyyəli bir İsrail rəsmisi" kimi qeyri-müəyyən mənbəyə əsaslanmaq kifayət deyil. Rəsminin vəzifəsi, hətta mümkün qədər anonim şəkildə də olsa, daha aydın şəkildə göstərilməlidir.

Məqalədə İsrail və Suriya arasında gizli danışıqlar və potensial razılaşma barədə məlumat verilir, lakin bu prosesin uzunmüddətliliyini vurğulayır. Bu, real bir narahatlıqdır; regional sabitliyin qazanılması üçün uzun müddətli, davamlı səylər tələb olunur. Ancaq məqalədə, bu uzun prosesin sürətləndirilməsi üçün konkret, praktik yanaşmalar təklif olunmur.

Mən düşünürəm ki, regional güclərin, xüsusilə də ABŞ və Rusiyanın, danışıqlar prosesinə daha fəal şəkildə qoşulması, tərəflər arasında etimadı artırmaq və potensial maneələri aradan qaldırmaq üçün bir vasitə kimi xidmət edə bilər. Mediasiya və zəmanət mexanizmlərinin inkişafı, potensial müqavilənin icrasını təmin etmək üçün əsasdır. Sadəcə danışıqların keçirilməsi deyil, əldə edilən razılaşmaların real və etibarlı icrasını təmin edən konkret mexanizmlərin yaradılması daha əhəmiyyətlidir. Aksi halda, uzun sürən danışıqlar prosesi yalnız vaxt itirilməsinə və optimist gözləntilərin boş yerə qalmasına gətirib çıxaracaq.

Məqalədə qeyd olunan İsrail-Suriya danışıqları, tarixdə bu iki ölkə arasında baş vermiş çoxsaylı, müxtəlif səviyyəli danışıqların ən son nümunəsi kimi görünür. 1990-cı illərin əvvəllərində baş vermiş, o zamanlar İsrail Baş Naziri Yitzhak Rabin və Suriya Prezidenti Hafez Əsəd arasında aparılmış danışıqlar xüsusilə diqqət çəkir. Bu danışıqlar, müəyyən dərəcədə irəliləməsinə baxmayaraq, nəticəsiz qalmış və Golan təpələrindən ərazi geri qaytarılmasına dair anlaşma əldə olunmamışdır.

Bu keçmiş hadisədən çıxarıla biləcək əsas dərs, bu cür danışıqların kompleksliyi və həm regional, həm də beynəlxalq amillərdən asılılığını nəzərə almaqdır. Məsələn, 1990-cı illərdəki danışıqlara regional sabitlik və ABŞ-ın rolunun dəyişkənliyi əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Hazırkı danışıqların müvəffəqiyyəti də, regional güc balansının dəyişməsi, İranın təsiri, daxili siyasi vəziyyətlərin dinamikası kimi faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan, hazırkı vəziyyətin keçmişdən fərqli olmasının bir səbəbi də məhz bu dəyişkən geosiyasi mənzərədir.

Məqalədə "dərhal baş verməyəcək" ifadəsinə diqqət yetirmək vacibdir. Bu, ehtimal ki, danışıqların uzun və çətin bir proses olacağını göstərir. Uzunmüddətli strategiya və realist gözləntilər olmadan müsbət nəticəyə çatmaq çətin ola bilər. Danışıqların müvəffəqiyyətinin dəqiq göstəricilərini müəyyən etmək üçün daha ətraflı məlumat lazımdır.

Məqalədə qeyd olunan İsrail və Suriya arasında gizli danışıqlar, uzun müddət davam edən regional gərginliklər fonunda baş verən, diqqəti çəkən bir hadisədir. Paris görüşünün "diplomatik proseslərin yeni mərhələsinin başlanğıcı" olaraq qiymətləndirilməsi optimist olsa da, bunun nə dərəcədə real və davamlı olacağı şübhə doğurur. Ötən onilliklərdə İsrailin regional düşmənləri ilə olan münasibətlərindəki dəyişikliklərə nəzər saldıqda, bəzi müsbət irəliləyişlərə baxmayaraq, uzunmüddətli sülhün təmin olunması üçün həm regional, həm də daxili siyasi maneələrin qarşıya çıxması ehtimalını da nəzərə almaq lazımdır. Məsələn, İsrailin Fələstinlə sülh danışıqlarında qarşılaşdığı çətinliklər, Suriyalıların daxili münaqişələrdən sonra belə bir razılaşmaya necə yanaşacağını təxmin etməkdə çətinlik yaradır. Bundan əlavə, regional güclərin də müdaxiləsi və mövcud geosiyasi şəraitin hər iki ölkənin mövqelərinə necə təsir edəcəyi nəzərə alınmalıdır. Bütün bunlar nəzərə alınaraq, "dərhal baş verəcək" ifadəsi həddindən artıq optimistcə səslənir. Bu danışıqların gerçək nəticələrinin ortaya çıxması üçün daha uzun müddət gözləmək ehtimalı yüksəkdir.

Bəlkə də, bu görüşlərin arxasında gizli siyasi məqsədlər, eləcə də maraqların uyğunlaşması dayanır. Bu ehtimalı istisna etmək üçün nə kimi əlavə sübutlar tələb olunar?

Məqalədəki "dərhal baş verəcək" ifadəsi diqqətəlayiqdir. Regionda uzun illər davam edən münaqişələri nəzərə alsaq, belə bir iddia müəyyən bir ehtiyatla qarşılanmalıdır. Paris görüşünün regionda diplomatik proseslərin yeni bir mərhələsini başlatacağına dair ehtimal, əlbəttə ki, maraqlıdır, lakin tarixi kontekstə və regionun həssas geosiyasi balansına tam nəzər yetirmək vacibdir. Həm İsrail, həm də Suriya daxili siyasi sabitliyi ilə bağlı müəyyən çətinliklərlə üzləşir. Belə bir razılaşmanın həyata keçirilməsi və uzunmüddətli dayanıqlılığının təmin edilməsi üçün bu daxili amillər nə dərəcədə nəzərə alınmışdır? Bu razılaşma əldə edilərsə, onun regiondakı daha geniş iqtisadi inteqrasiya tendensiyasına təsiri necə olacaq və bu, regionda güc balansını necə dəyişəcək? Uzunmüddətli perspektivdə, həqiqətən səmərəli bir sülhün təməli olaraq daha davamlı və ədalətli bir regional iqtisadi sistemin yaradılması bu cür razılaşmaların uğuruna təsir etməyəcəkmi?

Məqalədə İsrail və Suriya arasında gizli danışıqların regionda diplomatik proseslərin yeni bir mərhələsinin başlanğıcı kimi qiymətləndirilməsi əsaslı görünür. Paris görüşü və İsrail rəsmisinin açıqlaması bu iddiaya dəlil kimi göstərilə bilər. Ancaq, gəlin məsələnin digər bir tərəfini də nəzərə alaq. İsrail rəsmisinin açıqlaması birtərəfli mənbəyə əsaslanır və müstəqil təsdiqlənmə tələb edir. Suriya tərəfindən hər hansı bir rəsmi açıqlama verilmişdirmi? Əgər yoxdursa, danışıqların miqyasını və potensial nəticələrini qiymətləndirmək üçün daha çox məlumat lazımdır. Regionda mövcud olan hərbi və siyasi gərginliklər nəzərə alınaraq, "diplomatik proseslərin yeni mərhələsi"nin elan edilməsi həddindən artıq optimist bir qiymətləndirmə olmaya bilərmi? Belə bir razılaşmanın həyata keçirilməsi üçün çoxsaylı maneələr, daxili və xarici amillərin təsirləri nəzərə alınmalı və hərtərəfli təhlil edilməlidir.