Qəzza Sağlamlıq Nazirliyinin açıqlamasına görə, İsrailin mühasirəsi nəticəsində 127 nəfər aclıq və ya qidalanma çatışmazlığından həyatını itirib ki, onların 85-i uşaqdır. İsrailin Baş Naziri Binyamin Netanyahu 2025-ci ilin martında Qəzzaya bütün humanitar yardımın qarşısını alıb. O, bunun Həması atəşkəs razılaşmasını qəbul etməyə məcbur etmək məqsədi daşıdığını iddia etsə də, İsrail həmin ay birtərəfli qaydada atəşkəsi pozub. Bu həftə İsrail hökuməti yaranmış vəziyyətə görə Birləşmiş Millətlər Təşkilatını (BMT) günahlandıraraq, hətta onun yardım agentliyini Həmasla əməkdaşlıqda və ərzaqın insanlara çatmasını məhdudlaşdırmaqda ittiham edib. Bu, İsrailin Qəzzaya yardımın qarşısını ilk dəfə alması deyil; 2024-cü ilin martında da BMT-nin yardım karvanlarının şimali Qəzzaya çatmasına mane olaraq, bölgə əhalisini aclıqla köçməyə məcbur etməyə cəhd edib. Həmin ilin sentyabrında 15 beynəlxalq yardım təşkilatı İsrailin Qəzzaya daxil olan yardımın 83 faizini əngəllədiyini bəyan edib. Hər iki halda İsrail yardımı blokladığını inkar edərək, vəziyyətə görə ya BMT-nin səmərəsizliyini, ya da müharibənin əksər hissəsində nəzarət etdiyini iddia etdiyi ərazilərdə humanitar yardımın çatmamasına görə Həması günahlandırıb.
Qəzzada mövcud humanitar yardım sistemi
Mühasirənin Qəzzada aclıq təhlükəsini artırması ilə bağlı kəskin tənqidlərə məruz qalan İsrail, ABŞ müttəfiqi ilə birlikdə, 2025-ci ilin mayında GHF (Gaza Humanitarian Foundation) adlı təşkilatın yaradılmasına dəstək verib. GHF, Qəzza boyunca təxminən 400 yardım paylama məntəqəsi ilə fəaliyyət göstərən BMT və beynəlxalq yardım agentliklərini əvəz etmək məqsədi daşıyırdı. Yeni təşkilat isə Qəzzanın mərkəzində və cənubunda cəmi dörd qeyri-sabit şəkildə fəaliyyət göstərən paylama məntəqəsi ilə işləyir. May ayından bəri, İsrail hərbçiləri və amerikalı olduğu başa düşülən özəl podratçılar GHF paylama məntəqələrində ərzaq əldə etməyə çalışan 1000-dən çox insanı öldürüblər. Hələ də məhdud sayda BMT yardım əməliyyatları mövcuddur, lakin onların fəaliyyəti o qədər məhdudlaşdırılıb ki, təsiri hiss olunmur.
İsrail Qəzzada aclığın mövcudluğunu qəbul edirmi?
Xeyr, qəbul etmir. Cümə günü İsrailin Qəzzaya yardımın koordinasiyasına cavabdeh olan Hökumət Fəaliyyətlərinin Koordinasiyası (COGAT) idarəsi, saysız-hesabsız yardım agentliklərinin iddialarına zidd olaraq, "Qəzza zolağında aclıq yoxdur" deyib. Lakin, COGAT Qəzza boyunca əhalinin "ərzaq əldə etməkdə problemləri" olan "kiçik bölgələr"in olduğunu etiraf edib.
İsrail yetərincə humanitar yardım paylandığını iddia edirmi?
Əsasən yox. İsrail iddia edir ki, çatışmazlıqlar ona görə baş verir ki, yardımın böyük hissəsi "günəş altında çürüyür", çünki BMT onu paylamayıb. İsrailin hərbi radiosu "Kan" bu yaxınlarda xəbər verib ki, İsrail ordusu xarab olmuş və ya istifadə müddəti bitmiş 1000 yük maşını həcmində yardımı yandırıb və ya basdırıb. Baş Nazir Netanyahunun ofisinin sözçüsü David Menser cümə günü BBC-yə bildirib ki, Qəzzadakı BMT "milyard dollarlıq bir reketdir" və BMT-ni Həmasla birlikdə "öz xalqına yardımı məhdudlaşdırmaqda" günahlandırıb. Menser BMT-nin bunu niyə edə biləcəyinə dair heç bir əsaslandırma və ya iddiasını dəstəkləyən hər hansı bir dəlil təqdim etməyib.
BMT Həmas ilə əməkdaşlıq edirmi?
BMT-nin özünün bildirdiyinə görə, xeyr. Çərşənbə günü BMT Təhlükəsizlik Şurasına müraciət edən İsrailin səfiri Danny Danon, BMT-nin yardım rəhbəri Tom Fletçeri, eləcə də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Humanitar Məsələlərin Koordinasiyası Ofisini Həmasla əlaqədə olmaqda ittiham edib. Danon heç bir dəlil təqdim etməyib. Ertəsi gün yazılı cavabında Fletçer deyib: "İsrail səlahiyyətlilərinin bu cür iddiaları etməsinə səbəb olan hər hansı bir dəlili dərhal bölüşməsini gözləyirəm." 2024-cü ilin yanvarında İsrail başqa bir BMT yardım qurumu olan BMT-nin Fələstinli Qaçqınlara Yardım və İşlər Agentliyini (UNRWA) Həmasla əməkdaşlıqda günahlandırıb. İsrailin iddiaları ilə bağlı aparılan müstəqil araşdırma 2024-cü ilin aprelində heç bir dəlil tapılmadığı qənaətinə gəlib.
Həmas humanitar yardımı oğurlayırmı?
İsrail hərbçilərinə və onun əsas müttəfiqi ABŞ-a görə, xeyr. "The New York Times" qəzeti şənbə günü İsrail hərbçilərinə istinadən bildirib ki, BMT-nin yardım əməliyyatı nisbətən etibarlıdır və digərlərinə nisbətən müdaxilələrə daha az həssasdır, əlavə edib ki, Həmasın mütəmadi olaraq BMT-dən oğurluq etdiyinə dair heç bir dəlil yoxdur. ABŞ-ın inkişaf agentliyi USAID-in iyun ayının sonlarında apardığı daxili araşdırma da Həmas tərəfindən ABŞ-dan verilən yardımın sistematik şəkildə talan edilməsinə dair heç bir dəlil tapılmadığı qənaətinə gəlib. İndiyə qədər yardımların sistematik şəkildə talan edilməsinə dair yeganə dəlil, hazırda İsrail və GHF ilə əməkdaşlıq edən cinayətkar dəstələrə işarə edir.
Bəs, humanitar yardım niyə Qəzza əhalisinə çatmır?
BMT-nin bildirdiyinə görə, İsrailin aylarla davam edən mühasirəsi Qəzza cəmiyyətinin təsirli şəkildə dağılmasına səbəb olub, bu da aclıq çəkən, ümidsiz kütlələrin ərzaq karvanlarını alt-üst etmə riskini yaradır. Yardımın ehtiyac duyulan yerlərə çatdırılması üçün BMT-yə İsrail hərbçilərinin dəstəyi lazımdır. Çərşənbə günü BMT sözçüsü Stefan Düjarrik bildirib ki, İsrail hərbçilərinə təqdim olunan 16 ərzaq paylama tələbinin yarısı rədd edilib. Düjarrik jurnalistlərə deyib ki, "İsrail səlahiyyətliləri tərəfindən tətbiq olunan bürokratik və digər əməliyyat maneələri; Qəzza daxilində davam edən hərbi əməliyyatlar və giriş məhdudiyyətləri; habelə cinayətkar talan hadisələri və yardım karvanları marşrutları boyunca yardım ləvazimatlarını boşaltmaq üçün toplaşan insanları öldürən və yaralayan atışma hadisələri" yardımın çatdırılması səylərini məhdudlaşdırır.
Bunun nəticəsi nədir?
Aclıq. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Qəzzada 127 nəfər, onların əksəriyyəti uşaqlar, aclıqdan həyatını itirib. Aclıqdan ölüm üç mərhələdə baş verir. Birinci mərhələ, bir yeməyin belə buraxılmasından sonra başlayır; ikincisi, bədən enerjisi üçün toplanmış yağlara güvəndiyi hər hansı uzun müddətli orucluqla gəlir. Üçüncü və çox vaxt ölümcül olan mərhələ, bütün toplanmış yağların tükənməsi və bədənin sümük və əzələləri enerji mənbəyi kimi istifadə etməyə başlamasıdır. Britaniyalı-misirli pediatr və nevroloq, Qəzzada könüllü işləyən Dr. Ömər Abdel-Mənnanın sözlərinə görə, bu, "çox qəddar, yavaş bir ölümdür".
Niyə uşaqlar böyüklərdən daha çox ölür?
Çünki onların bədənləri daha az enerji sərf edərək daha çox iş görür. Uşaqlar, xüsusilə körpələr və azyaşlılar, aclıq zamanı istifadə edə biləcəkləri daha az əzələ və yağa sahibdirlər, eyni zamanda böyüdükləri üçün əsas maddələr mübadiləsi daha çox işləyir. Nəticə etibarı ilə, qida qəbulu dayandıqda onların bufer zonası xeyli azalır.
İsrailin mühasirəsinin sona çatma ehtimalları?
Heç kim bilmir. Netanyahunun sağçı koalisiyası indiyə qədər Qəzzaya qarşı müharibəsi ilə bağlı beynəlxalq etirazlara və daxili narazılıqlara immunitet göstərir. O, insanlığa qarşı cinayətlər törətmək və beynəlxalq hüquqa məhəl qoymamaq ittihamlarını "anti-semit" və "qan böhtanı" adlandıraraq rədd edir. Əksər analitiklərin fikrincə, İsraili Qəzzada və regionda cilovlaya biləcək yeganə güc ABŞ prezidenti Donald Trampdır. Lakin, məşhur qeyri-sabit ABŞ prezidentinin necə davranacağını proqnozlaşdırmaq, ümumiyyətlə, əksər analitiklərin qabiliyyətindən kənar bir iş hesab olunur.
Oxucu Şərhləri
İsrailin blokadası Qəzzanın iqtisadi imkanlarını məhdudlaşdırır, ixrac və idxalı çətinləşdirir və əhalinin işsizlik və yoxsulluğu artırır. Bu, yalnız humanitar ehtiyacları artırmaqla qalmayıb, eyni zamanda gələcək nəsillərin iqtisadi və sosial rifahına da mənfi təsir göstərir. İsrailin atəşkəs müqabilində humanitar yardımı alıqoymasının daha geniş bir iqtisadi və siyasi kontekstdə araşdırılması, bu əlaqənin tam dərinliyini ortaya qoyacaqdır.
Atəşkəsə nail olmaq üçün belə sərt tədbirlərin tətbiqinin uzunmüddətli iqtisadi və sosial nəticələri, qısamüddətli strateji faydaları ilə necə müqayisə edilir?
Beləliklə, problemi həll etmək üçün İsrail və Həmas arasında beynəlxalq bir vasitəçiliklə, neytral təşkilatların nəzarəti altında, şəffaf bir humanitar yardım mexanizminin qurulması daha konstruktiv bir yanaşma ola bilər. Bu mexanizm, yardımların həqiqətən ehtiyacı olanlara çatmasını təmin edərək, hər iki tərəfin narahatlıqlarını minimum səviyyəyə endirməyə çalışmalıdır. Bu mexanizmin yaradılması üçün beynəlxalq təzyiq və diplomatik səylər gücləndirilməlidir. Eyni zamanda, Qəzzada iqtisadi inkişafa və davamlı inkişafa yönəlmiş uzunmüddətli bir planın hazırlanması da zəruridir, çünki yalnız humanitar yardım, əsas problemin həlli deyil, ancaq müvəqqəti bir həll ola bilər.
İsrailin atəşkəs razılaşmasını təmin etmək üçün humanitar yardımı silah kimi istifadə etmə cəhdi, beynəlxalq hüquq baxımından ciddi suallar doğurur. Bu yanaşma uzunmüddətli nəticələrdə daha çox böhran yaradacaq və siyasi həll yolundan uzaqlaşdıracaq, yoxsa əksinə, məqsədə çatmaq üçün daha effektiv strategiya ola bilərmi?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: İsrailin Qəzzaya qarşı apardığı hərəkətlərinin əsas səbəblərindən biri də Həmasın davamlı terror təhdididir. İsrail hökuməti humanitar yardımı maneə törətməklə deyil, hədəf alındığını hiss etdiyi terrorist qrupların əlinə keçməsinin qarşısını almaqla narahatlıqlarını ifadə edir. Bu, başqa bir tərəfdən, İsrailin müdafiə ehtiyacları ilə humanitar ehtiyaclar arasındakı çətin balanslaşdırma aktıdır. Yardımın Həmasa çatmaması, əlbəttə ki, məsuliyyətsizdir, lakin İsrailin hərəkətlərini anlamaq üçün onların təhlükəsizlik narahatlıqlarını da nəzərə almaq lazımdır. Beləliklə, məsələnin həm humanitar, həm də təhlükəsizlik aspektləri tam şəkildə araşdırılmadan bu məsələyə dair ədalətli bir qiymətləndirmə vermək çətindir. Qəzzada aclıq yaşayanların əzabını yüngülləşdirmək üçün daha mürəkkəb və çoxsaylı yanaşmaları araşdırmaq vacibdir.
Lakin, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq. İsrailin Həmasla mübarizədə hədəflədiyi siyasi məqsədlərinin də müəyyən dərəcədə əhəmiyyət daşıdığını qəbul etmək lazımdır. Əgər Həmas atəşkəs razılaşmasına əməl etmədikdə və davamlı olaraq silahlı hücumlar təşkil etdikdə, İsrailin bu cür qərarlara əl atmasının səbəbləri ola bilər. Əlbəttə ki, bu, insanların aclıqdan ölməsini haqlı çıxarmır, amma məsələnin yalnız İsrailin hərəkətlərinə yönəlməməli, həm də Həmasın rolunu və atəşkəs danışıqlarına yanaşmasını da nəzərə almalıdır. Bu böhranda tərəflərin hər ikisinin fəaliyyətlərinin daha hərtərəfli təhlil edilməsinə ehtiyac var. Başqa sözlə, yalnız İsrailin hərəkətlərini qınamaq deyil, həm də böhranın kökünə getmək və bütün tərəflərin cavabdehliyini müəyyən etmək lazımdır.
Şərh Yaz