İsrailin Beyruta zərbələri sonrası Livan yeni müharibə təhdidi altında

Burj əl-Bərəcnə düşərgəsindəki gərginlik

Beyrut, Livan – Fələstinli qaçqınların məskunlaşdığı Burj əl-Bərəcnə düşərgəsində iki kişi balkonlarda dayanıb İsrailin son hücumunu müzakirə edirdilər. Bu hücum nəticəsində onlardan cəmi bir kilometrdən bir qədər artıq məsafədə yüksək rütbəli Hizbullah rəsmisi həlak olmuşdu. Bir il əvvəl, Beyrutun cənub ətraflarında yerləşən düşərgə ətrafındakı ərazilər İsrail hücumları nəticəsində böyük dağıntılara məruz qalmışdı. Düşərgə birbaşa hədəf olmasa da, yaxınlıqda partlayan bunkerbuster bombalarından binalar o qədər güclü silkələnmişdi ki, çoxları yıxılacaqları qorxusu ilə qaçmışdı.

Hizbullah və İsrail arasında bir illik münaqişədən sonra, keçən noyabr ayında əldə olunan atəşkəs buradakı bir çox insan üçün müvəqqəti sakitlik gətirmişdi, baxmayaraq ki, İsrailin ölkənin cənubunda və şərqindəki Bəqa vadisinin bəzi hissələrində hücumları davam edirdi. Lakin bazar günü baş verən son hücum ölkədə bir çoxunu narahat edir ki, vəziyyət yenidən kəskinləşə bilər.

Balkonda duran 30 yaşlarında bir kişi qonşusunu səslədi: "Sizcə, daha genişmiqyaslı bir müharibə başlayacaq?"

Digəri, saçları ağarmış, iri bədənli bir adam qeyri-müəyyənliklə çiyinlərini çəkdi. "Allah bizi qorusun," dedi, sonra dönüb mənzilinə daxil oldu.

Cavab zərbəsi intihar olardı

Keçən ilki müharibə Livanda dərin izlər qoydu. Döyüşlər zamanı cənubdakı bir çox kənd yerlə bir edildi, digərləri isə atəşkəs dövründə İsrailin dağıdıcı hücumlarından ağır zərbə aldı. 2023-cü ilin oktyabr ayından bəri Livanda 4000-dən çox insan həlak oldu, onların əksəriyyəti keçən ilin sentyabr-noyabr aylarında baş verənlərin qurbanı idi. 1,2 milyondan çox insan məcburi köçkünə çevrildi və bir il sonra belə, bir çoxları hələ də evlərinə qayıda bilməyib. Dünya Bankının hesablamalarına görə, İsrail Livanda təxminən 11 milyard dollarlıq yenidənqurma və bərpa ehtiyacları yaratdı.

Müharibə həmçinin Hizbullah, Livan siyasi və hərbi qruplaşmasını ciddi şəkildə zəiflətdi. Avqust ayında, ABŞ və İsrailin təzyiqi ilə Livan hökuməti Hizbullahı silahsızlaşdırmaq üçün Livan Silahlı Qüvvələrinə (LAF) həvalə edilmiş bir planı təsdiqlədi. Lakin qruplaşma İsrailin atəşkəs öhdəliyini yerinə yetirmədiyi əsası ilə silahsızlaşdırma çağırışlarını rədd etdi. İsrail cənubi Livanda işğal etdiyi ən azı beş nöqtədən geri çəkilməyib, həmçinin ölkə ərazisinə demək olar ki, hər gün hücumlarını dayandırmayıb və keçən ilki atəşkəsdən bəri 120-dən çox mülki vətəndaşı öldürüb.

Bu son hücum İsrail rəsmilərinin xəbərdarlıqları və ölkə mediasında Livanda hərbi gərginliyin artması barədə məlumatlar fonunda baş verib. İsrail rəsmiləri Hizbullahın yenidən qruplaşdığını iddia edir və Livan hökumətini və LAF-ı qruplaşmanı silahsızlaşdırmaq üçün kifayət qədər sürətlə hərəkət etməməkdə günahlandırırlar.

Hizbullahın yüksək rütbəli rəsmisi Mahmud Qomati, son zərbənin "qırmızı xətti" keçdiyini və partiyanın rəhbərliyinin cavab tədbirini nəzərdən keçirdiyini bildirdi.

Lakin analitiklər deyirlər ki, qruplaşma hazırda İsrailə hücum etmək vəziyyətində deyil. Təşkilat olaraq itkilərindən əlavə, Livanın şiə müsəlman əhalisi, yəni Hizbullahın dəstəyinin əksəriyyətini aldığı təriqət də İsrailin fərq qoymayan hücumlarından zərər çəkmişdi və bir çoxları müharibənin qayıtmasından qorxur.

"Hizbullah tərəfindən cavab zərbəsi hərbi və ya siyasi dəyəri olmayan intihar olardı," deyə livanlı analitik və yazıçı Maykl Yanq Əl-Cəzirəyə bildirib. Yanq qeyd edib ki, israillilər Hizbullahın yenidən qruplaşması "təhlükəsini şişirdə" bilər, beləcə özlərinə Hizbullaha qarşı istədiklərini etmək üçün imkan yaradarlar.

"Biz buna öyrəşmişik"

Keçən cümə günü Prezident Cozef Aun bildirmişdi ki, Livan İsraillə beynəlxalq himayəli danışıqlarda oturmağa hazırdır. Lakin bu, İsrailin keçən bazar günü baş verən hücumunu dayandırmağa kifayət etmədi.

Yaranmış vəziyyət Livanda bir çox insanı İsrailin daha bir şiddətli hücum dalğasından dərin qorxu içində qoyub.

"Vəziyyət çox pisdir, təəssüf ki," deyə keçən il çoxsaylı İsrail hücumlarına məruz qalan Beyrutun Basta məhəlləsində yaşayan suriyalı Xalid Muhanaya Əl-Cəzirəyə bildirib. "İnsanlar İsraildən yeni bir müharibə görməkdən qorxurlar. Ailəmə nəsə olacağından narahatam. Uşaqlarım tək yatmaqdan qorxur."

Burj əl-Bərəcnədə isə bəzi yerli sakinlər artan hücumlar qarşısında cəsarət nümayiş etdirdilər.

"Biz buna öyrəşmişik," deyə 20 yaşlarının ortalarında olan bərbər Əli öz dükanının qarşısında oturarkən bildirdi.

Əli bazar günü İsrailin Haret Hreik məhəlləsinə zərbə endirdiyi vaxt dükanında idi. O, bu hücumun keçən ilki müharibə zamanı yerli sakinlərin eşitdiyi bir çox zərbə qədər səs-küylü olmadığını dedi.

Buna baxmayaraq, Əli və digərləri İsrailin Livanın ən böyük qaçqın düşərgəsi olan Ayn əl-Hilvəyə etdiyi və 11-i uşaq olmaqla 13 nəfərin ölümünə səbəb olan son hücumun insanların İsrailin Burj əl-Bərəcnə daxil olmaqla digər düşərgələri də hədəf ala biləcəyi barədə spekulyasiya etməsinə səbəb olduğunu söylədi. İsrailin bu hücumları fonunda beynəlxalq təşkilatlar bölgədəki şiə icmaları ilə bağlı narahatlıqlarını da dilə gətirirlər.

Cənubun bəzi hissələəri "praktiki olaraq boşdur"

Müharibənin zərərinin əsas hissəsi isə Livanın cənubunda törədildi və hələ də törədilməkdədir.

Cənubun bəzi hissələri yerli sakinlər üçün hələ də əlçatmazdır. Belə ərazilərə daxil olmaq cəhdləri İsrailin hərbi təcavüzü, o cümlədən işğal olunmuş beş nöqtədən açılan atəşlə qarşılaşır.

Ali Nurəddin cənubdakı Əl-Habbariyyə qəsəbəsindəndir. 2024-cü ilin mart ayında İsrailin hücumu nəticəsində bu qəsəbədə yeddi gənc ilk tibbi yardımçı həlak olmuşdu. O, Əl-Cəzirəyə bildirib ki, onun qəsəbəsi sərhədə daha yaxın olan kəndlərdən evlərinə daxil ola bilməyən məcburi köçkünlərlə doludur.

"Cənubda praktiki olaraq boş olan ərazilər var," Nurəddin dedi.

"Hər gün və hər gecə göydə dronlar və hərbi təyyarələr olur," deyə o bildirdi.

Lakin bəzi ərazilər var ki, insanlar geri qayıdıb həyatlarını bərpa etməyə başlayıblar. Bir çoxları yığımlarını evlərini təmir etməyə sərf ediblər. Lakin bu, qorxunun onları tərk etdiyi anlamına gəlmir.

"İnsanlar gecələr qorxurlar," dedi. Və təkcə hava zərbələrindən yox. "Hər an israillilərin yenidən daxil ola biləcəyini hiss edirlər."

Livanda müharibə söhbətləri hər yerdədir. Əgər gərgin bir müharibə baş verərsə, bəzi cənublular bu dəfə torpaqlarını tərk etməyəcəklərini deyirlər. Bir çoxları qalan vəsaitlərini evlərini yenidən qurmağa və ya təmir etməyə yatırıblar. Digərləri isə müharibə dövründə yaşadıqları çətin şəraiti, məsələn, sığınacaqlarda və ya çadırlarda yaşamağı bir daha yaşamaqdan qorxurlar.

"İnsanlar bir daha getmək fikrindən qorxurlar, çünki müharibə zamanı çox əziyyət çəkmişdilər," Nurəddin dedi.

"Bu gün, əgər yenidən müharibə baş verərsə, insanlar çox sarsılacaqlar və bu, birincidən qat-qat çətin olacaq."

24 saat