Regiondakı Gərginlik və İsrailin Əsaslandırmaları
Təhlillərə əsasən, İsrail bu hücumlar üçün müəyyən əsaslandırmalar irəli sürür. Əsas bəhanə, İsrailin iddialarına görə, Suriyadakı Dürzi azlığını müdafiə etməkdir. ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə atəşkəs elan edilsə də, bunun nə qədər davam edəcəyi hələ ki, bəlli deyil. Livanda Hizbullahdan gələn təhlükənin qarşısını almaq istədiyini irəli sürən İsrailin siyasəti İrana qarşı hücumlarını isə bu ölkənin nüvə bombası inkişaf etdirmə cəhdlərini dayandırmaqla əsaslandırır. Yəməndəki bombardmanların səbəbi isə Husi üsyançılarından gələn hücumlara cavab vermək idi.Beynəlxalq Müstəvidə Təcrid Riski
Bütün bu əsaslandırmalar bir yana, əsas sual budur: İsrail, dünyanın, xüsusilə də Orta Şərqin bir çoxlarının onu təcavüzkar kimi gördüyü bu cür davranışları davam etdirə biləcəkmi? Mövcud ifrat sağçı İsrail hökuməti qonşularının onu sevib-sevmədiyinə çox da əhəmiyyət vermir. Bunun əvəzinə, onların qorxmasından qayğılanır. Və regiondakı ən güclü hərbi qüvvə olaraq, eyni zamanda dünyanın ən güclü ordusunun (ABŞ) dəstəyini arxasına almış bir şəkildə İsrailin siyasəti böyük ölçüdə istədiyini edə biləcəyini düşünür. İsrail beynəlxalq nizamın zəiflədiyi və dünyanın necə idarə olunduğu ilə bağlı qeyri-müəyyənlik dövründən keçdiyi bu anda, xüsusilə də ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın administrasiyasının dövründə daha “al-ver” əsaslı xarici siyasətə yönəlməsi ilə, bu vəziyyəti öz lehinə istifadə edir. Qərb ölkələri əvvəllər Birləşmiş Millətlər kimi qurumlar vasitəsilə liberal beynəlxalq nizamı qorumağa çalışsa da, İsrailin onillər boyu davam edən hərəkətləri bu görüntünün saxlanmasını getdikcə çətinləşdirib. Beynəlxalq hüquq pozulmağa davam edir. Dünya, İsrailin beynəlxalq hüquqa zidd şəkildə Fələstin torpaqlarını işğal etməyə davam etməsini əngəlləyə bilmədi. İnsan haqları təşkilatları və beynəlxalq qurumlar İsrailin Qəzzadakı hərbi əməliyyatlarının dəfələrlə müharibə qaydalarını pozduğunu müəyyən edib və ölkəni soyqırım törətməkdə ittiham edib. Lakin əllərindən gələn çox az şey var.İsrailin Təkəbbürü və Nəticələri
İsrailin zəif qonşuların özü üçün yaxşı olduğunu düşündüyü ifadələri yer alarkən, təhlillərdə qeyd edilir:
Ancaq Suriyadakı mövcud vəziyyət, nələrin tərs gedə biləcəyini və İsrail təkəbbürünün harada həddindən artıq ola biləcəyini göstərən maraqlı bir nümunədir. İsrailin bombardmanları və ABŞ-ın təzyiqindən sonra Suriya dövlət başqanı Əhməd Şara, Cümə axşamı günü, Dürzilərin çoxluq təşkil etdiyi Süveyda bölgəsindən hökumət qüvvələrinin çəkiləcəyini açıqladı. Şara rəhbərliyi, Süveydadakı toqquşmaları sona çatdırmaq üçün hökumət qüvvələrinin yenidən yerləşdiriləcəyini elan etdi və Şənbə günü yeni bir atəşkəs elan edildi. Görünür, bir dövlətin öz əraziləri üzərindəki nəzarəti, xaosun hökm sürməsindən daha təsirli ola bilər. Suriyadakı hərəkətlər, İsrailin regional təcridini artıracaq və potensial müttəfiq ola biləcək ölkələrdə sual işarələri yaradacaqdır.
Oxucu Şərhləri
Məqalədə vurğulandığı kimi, İsrailin regional siyasətini anlamaq üçün bu hücumları İranla rəqabət, enerji resursları uğrunda mübarizə və regiondakı güc balansını dəyişdirmək cəhdləri kimi daha geniş kontekstdə dəyərləndirmək lazımdır. İsrailin ötən illərdəki regional siyasətindəki dəyişikliklər və digər regional güclərin (İran, Rusiya, Türkiyə) bu hücumlara verdiyi reaksiyalar da mühüm faktorlardır.
Sadəcə Dürzi azlığının müdafiəsi ilə məhdudlaşmaq, əslində daha mürəkkəb və dərin səbəbləri göz ardı etmək olar. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, əsas məqsəd regionda güc balansını İsrailin xeyrinə dəyişdirmək ola bilər. Bu təhlil, İsrailin hərbi əməliyyatlarının arxasında yatan motivləri daha dərindən anlamağa kömək edir.
Məncə, İsrailin Suriyadakı Dürzi azlığını "qorumaq" adı altında əslində regional miqyasda öz təsir dairəsini genişləndirmək və İranın regional gücünü məhdudlaşdırmaq strategiyasının nə qədər dərin olduğunu çox gözəl vurğulamısınız. Sanki İsrail, "Qardaş, mən burda Dürzilərə təhlükəsizlik təmin edirəm, amma təsadüfən də o "qoruduğum" ərazidən o tərəfdəki qüvvələri zəiflədirəm" deməyə gəlir. Dürziləri qorumaq üçün orda möhkəmlənmək, amma əsas məqsəd İranın "qırmızı xəttini" keçməkdir, eləmi? Bu məsələyə yalnız humanitar prizmadan baxmaq, sanki İsrailin "Qolan Təpələri"ndəki strateji maraqlarını gözardı etmək olar. Belə çıxır ki, İsrailin milli təhlükəsizlik strategiyası, Dürzi dostlarını qorumaqdan çox, İranın regiondakı mövqeyini çempionatın son dəqiqələrində zəiflətmək kimidir. Yəni, bir daşla bir neçə quş, amma burda quşlar bir az daha böyük və regionaldır. Məqalənin qeyd etdiyi kimi, bu mürəkkəb bir məsələdir, amma sizin cavabınız bu mürəkkəbliyin nə qədər "qəribə" olduğunu daha aydın göstərir. Sanki İsrail, "Mən heç nə eləmirəm, sadəcə qonşularımla dostluq münasibətlərimi "möhkəmləndirirəm" – bu dostluq, təbii ki, Bəşər Əsəd rejimi və onun müttəfiqləri üçün biraz "boğucu" ola bilər. Amma kim bilir, bəlkə də bu, regionda "sülhü" təmin etməyin İsrail üslubudur.
Hərbi əməliyyatların uzunmüddətli nəticələrinin tez-tez əsaslandırmalarına zidd olduğunu və gərginliyi artırmaq əvəzinə daha böyük münaqişələrə yol aça biləcəyini vurğulamağınız da olduqca yerindədir. Bu baxımdan, hərbi əməliyyatların yalnız son çarə kimi görülməsi və siyasi dinamikaların diqqətlə nəzərə alınması vacibliyi aydınca ortaya çıxır. Suriyadakı Dürzi azlığının vəziyyətinə və İsrailin müdafiə iddialarının ətraflı təhlilinə ehtiyac olduğunu qeyd etməyiniz də, mövzunun daha dərindən araşdırılması baxımından önəmlidir. Düşünülmüş şərhiniz üçün bir daha təşəkkürlər.
Həmçinin, İsrailin bu hərəkətlərinin Suriyanın iqtisadiyyatına və Dürzi icmasına olan uzunmüddətli təsirləri haqqında qaldırdığınız suallar, mövzunun daha balanslı və obyektiv bir şəkildə anlaşılması üçün çox önəmlidir. Digər regional güclərin siyasətləri ilə müqayisəli təhlil təklifiniz də məsələyə fərqli bir perspektiv qazandırır. Fikirlərinizi bölüşdüyünüz üçün bir daha təşəkkür edirəm.
Məsələn, İsrailin bu hərəkətləri İranın regional təsirinin artmasına qarşı bir strategiya kimi də qiymətləndirilə bilər. Suriyada İran dəstəkli qüvvələrin mövcudluğu İsrailin milli təhlükəsizlik narahatlığının əsas mənbələrindən biridir və Dürzi azlığının müdafiəsi bu daha geniş geopolitik strategiyaya xidmət edə bilər. Bu kontekstdə, İsrailin hərəkətlərinin yalnız Suriyanın daxili işlərinə deyil, həm də regional güc tarazlığına təsirini nəzərə almaq vacibdir.
Bundan əlavə, İsrailin Suriyadakı hərəkətlərinin uzunmüddətli iqtisadi və sosial nəticələrinin daha ətraflı təhlilini görmək vacibdir. Məsələn, bu hərəkətlər Suriyanın infrastrukturuna və iqtisadiyyatına necə təsir göstərir? Dürzi icmasının özünün bu müdaxilələrə münasibəti necədir? Bu sualların cavabları daha balanslı və obyektiv bir təhlilə kömək edəcəkdir. Müəllifin təklif etdiyi kimi, digər regional güclərin müdaxilə siyasətinin nəticələrinin müqayisəli təhlili bu məsələni daha aydınlaşdıracaqdır.
Livan müharibəsində olduğu kimi, hazırkı vəziyyətdə də beynəlxalq aktorların müdaxiləsi və münaqişənin böyümə ehtimalı mövcuddur. Livan müharibəsinin dərslərindən biri də regionda gərginliyin sürətlə yayılması və kiçik miqyaslı hadisələrin böyük humanitar fəlakətlərə çevrilmə qabiliyyətidir. Ancaq bu dəfəki vəziyyətin fərqli olması da mümkündür. Beynəlxalq səviyyədə əməkdaşlığın artması və ya regionda qüvvələrin tarazlığında baş verə biləcək dəyişikliklər nəticəni tamamilə fərqli hala gətirə bilər. Məqalədə İsrailin əsaslandırmalarına dair daha ətraflı məlumat və müstəqil təhlillərə istinad olunsaydı, bu müqayisə daha da dəqiq olardı.
Suriya hökumətinin İsrailin hərəkətlərinə verdiyi reaksiya, həmçinin, Rusiyanın regional rolunun İsrailin Suriyadakı siyasətinə təsirinin də araşdırılması məsələni daha da aydınlaşdıra bilər.
Bəs, İsrailin Suriyadakı hərəkətlərini əsaslandıran "Dürzi azlığının müdafiəsi" arqumentini daha əhatəli və obyektiv şəkildə qiymətləndirmək üçün hansı əlavə məlumatlar və analitik yanaşmalar lazımdır?
Ötən illərdə İsrailin regional siyasətindəki dəyişiklikləri və bu dəyişikliklərin Suriyaya qarşı həyata keçirilən hücumlara təsirini nəzərə almaq da vacibdir. Həmçinin, digər regional güclərin - İran, Rusiya və Türkiyənin - bu hücumlara reaksiyasını və bu reaksiyaların regionun gələcəyini necə formalaşdıracağını təhlil etmək gərəkdir. İsrailin Suriyaya qarşı hərbi əməliyyatlarını yalnız Dürzi azlığının müdafiəsi ilə əlaqələndirmək, əsl səbəblərin daha dərin və mürəkkəb olmasına göz yummaq deməkdir.
Oxuculara sual: Bəlkə də İsrailin Suriyaya qarşı hərbi əməliyyatlarının əsas səbəbi, Dürzi azlığının müdafiəsi deyil, regiondakı güc balansını öz xeyrinə dəyişdirməyə yönələn daha geniş bir stratejidir?
Lakin, gəlin məsələnin digər bir tərəfini də nəzərə alaq. İsrailin hərəkətlərinin yalnız Dürzi azlığının müdafiəsi ilə izah edilməsi bəlkə də sadələşdirilmiş bir yanaşmadır. İsrailin bu hücumlarını regiondakı geosiyasi maraqları, İranın regional təsirinin artması və regional güc tarazlığının dəyişməsi kontekstində də araşdırmaq vacibdir. Yəni, Dürzi azlığının müdafiəsi, İsrailin əsl motivlərinin yalnız bir hissəsini təmsil edə bilər. Həmçinin, bu hücumların uzunmüddətli nəticələrinin, hətta qısamüddətli üstünlüklərinə nisbətən daha çox mənfi olacağını nəzərə almaq lazımdır. Bu baxımdan, müəllifin təqdim etdiyi narahatlıqlar tamamilə əsaslıdır, amma həqiqətin daha çox qatlı olduğunu unutmaq olmaz.
Ancaq iki hadisə arasındakı əsas fərq beynəlxalq reaksiyadadır. 1982-ci ildə İsrailin hərəkətlərinə qarşı tənqidlər olsa da, bu günkü kimi geniş miqyaslı beynəlxalq təzyiq və qınaq müşahidə olunmayıb. Bu fərq, beynəlxalq siyasətin dəyişməsini, regional güc balansının tənzimlənməsini və beynəlxalq təşkilatların rolunun artmasını göstərir.
1982-ci il Livan müharibəsinin gedişatı və sonrakı nəticələri göstərir ki, belə hərəkətlərin uzunmüddətli nəticələri tez-tez əsaslandırılmasına zidd olur və gərginliyi artırmaq əvəzinə, daha da böyük münaqişələrə səbəb olur. Bu hadisədən çıxarıla bilən dərs odur ki, hərbi əməliyyatlar yalnız son çarə olmalı və qlobal və regional siyasi dinamikanın nəzərə alınması ilə diqqətlə planlaşdırılmalıdır. Hazırkı vəziyyətin fərqli olması, bunun daha çox diqqətlə izlənməsi və hərəkətlərin uzunmüddətli nəticələrinin daha yaxşı qiymətləndirilməsinin zəruriliyini vurğulayır. Bundan əlavə, Suriyadakı Dürzi azlığının vəziyyətinin dəqiq qiymətləndirilməsi və İsrailin müdafiə əsaslandırma iddialarının daha ətraflı təhlili vacibdir.
Şərh Yaz