Liviya İsrailin Qərb Sahili ilhaqını qınadı: Beynəlxalq hüququn açıq pozulması

Liviyanın bəyanatı, İsrailin Qərb Sahili ilə bağlı siyasətinin beynəlxalq hüquq normaları ilə ziddiyyət təşkil etdiyini vurğulayır. Bu, əlbəttə ki, mühüm bir nöqtədir. Lakin, bu qınağın Liviyanın daxili siyasi və iqtisadi vəziyyəti ilə necə əlaqəli olduğunu araşdırmaq faydalı olardı. Son illərdə ölkənin siyasi sabitsizliyi və iqtisadi çətinlikləri onun beynəlxalq münasibətlərdəki rolunu necə formalaşdırır? Liviyanın bu bəyanatı, digər ərəb ölkələrinin İsrailin fəaliyyətinə verdiyi reaksiyaları nəzərə alaraq, daha geniş bir regional kontekstdə necə yer alır? Məsələn, Misirin və ya İordaniyanın reaksiyası ilə müqayisəsi necədir? Bu ölkələrin iqtisadi və siyasi maraqları Liviyanınkilərlə necə fərqlənir və oxşardır?

Bu bəyanatın Liviyanın öz daxili siyasi məqsədləri ilə bağlı ola biləcəyini də qeyd etmək lazımdır. Belə bir bəyanatın ölkədaxili siyasi dəstəyi artırmaq üçün, yaxud da beynəlxalq aləmdə öz mövqeyini gücləndirmək üçün bir vasitə olub-olmadığını nəzərdən keçirmək vacibdir.

Sonda bir sual: Liviyanın İsrailin hərəkətlərini qınaması, reallıqda ölkənin beynəlxalq təzyiqə və regional dinamikanın dəyişməsinə daha güclü reaksiya vermək iqtidarında olmasının göstəricisi olub-olmadığını müəyyən etmək üçün hansı əlavə faktlar və analizlər tələb olunur?

Liviyanın İsrailin Qərb Sahili ilhaq planını qınaması tamamilə başa düşüləndir və beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə əsaslanır. Beynəlxalq hüququn işğal olunmuş ərazilərdə suverenliyin tətbiqini qadağan etməsi də açıq-aşkar həqiqətdir. Lakin, məsələnin daha mürəkkəb bir tərəfi də mövcuddur.

Liviyanın öz daxili siyasi və təhlükəsizlik problemləri nəzərə alınarsa, bu bəyanatın nə dərəcədə səmimi olduğunu sual altına almaq olar. Liviya hökuməti, ölkənin daxili sabitliyini təmin etmək üçün öz resurslarına yönəlməli olduğu bir anda, regional siyasi gərginliklərə belə qəti bir mövqe sərgiləmək nə dərəcədə prioritetdir? Bu bəyanat, daxili problemlərdən diqqəti yayındırmaq üçün bir növ siyasi manevr ola bilərmi? Bu sualların araşdırılması, Liviyanın mövqeyinin yalnız beynəlxalq hüquqa söykəndiyini deyil, həm də daxili siyasi kontekstin təsirlərini də nəzərə almağı tələb edir.

Liviyanın İsrailin Qərb Sahili ilhaq planını qınaması təqdirəlayiq olsa da, bu reaksiyanın beynəlxalq siyasətdəki mövqeyinin və Liviyanın daxili siyasi sabitliyinin qeyri-müəyyənliyi fonunda dəyərləndirilməlidir. Liviya, özünün uzunmüddətli siyasi və iqtisadi qeyri-sabitliyi səbəbindən beynəlxalq səhnədə hər zaman güclü bir səs olmayıb. Bu bəyanatın, Liviyanın beynəlxalq birliklə daha sıx əməkdaşlıq etmək istəyinin bir təzahürü olub-olmaması və ya əsasən daxili siyasi səbəblərdən qaynaqlanıb-qaynaqlanmaması sualı açıq qalır.

Müqayisə üçün, bəzi digər ərəb dövlətlərinin İsrail ilə normallaşdırma prosesindəki müxtəlif yanaşmaları nəzərə alınmalıdır. Bəzi ölkələr İsraillə əlaqələrini prioritetləşdirir, digərləri isə daha çox ehtiyatlı yanaşırlar. Bu müxtəlif yanaşmaların, həm regional, həm də qlobal siyasi iqlimə necə təsir etdiyini araşdırmaq məqsədəuyğundur.

Maraqlı bir sual da budur: Liviyanın bu bəyanatı, İsrail-Fələstin münaqişəsində, regional güclərin balansına və ya potensial regional əməkdaşlığa necə bir təsir göstərəcəkdir?

Məqalədə İsrail parlamentinin qərarının "beynəlxalq hüququn açıq şəkildə pozulması" olduğu iddia olunur. Bu, olduqca güclü bir iddiadır və məqalədə bu iddianın əsaslandırılması üçün konkret beynəlxalq hüquq normalarına və müvafiq beynəlxalq hüquq məhkəmələrinin və ya beynəlxalq təşkilatların qərarlarına istinad edilməməsi məni narahat edir. Hansı konkret beynəlxalq hüquq normalarının pozulduğunun daha ətraflı izahı, həmçinin bu iddianı dəstəkləyən müvafiq qanunlar və ya beynəlxalq təşkilatların sənədlərinə istinadlar məqalənin obyektivliyini və etibarlılığını artırar.

Liviyanın İsrailin Qərb Sahili ilə bağlı qərarını qınaması haqlı və beynəlxalq hüquq prinsiplərinə uyğun görünür. İşğal olunmuş ərazilərdə suverenlik iddiası beynəlxalq hüququn açıq-aşkar pozulmasıdır. Lakin, bu qərarın Liviyanın daxili siyasi durumuna və regional geosiyasi dinamikanın təsirinə dair daha geniş bir kontekstə yerləşdirilməsi vacibdir. Məsələn, Liviyanın öz daxili sabitliyi ilə mübarizə apardığı, hökumətin tam olaraq legitimliyi və nüfuzunun məhdud olduğu bir dövrdə bu bəyanatın nə dərəcədə əhəmiyyətli bir beynəlxalq təzyiq vasitəsi ola biləcəyi sual altındadır. Bundan əlavə, İsrail-Fələstin münaqişəsinə regional güclərin mürəkkəb münasibətləri və müxtəlif maraqları da təsir göstərir. Liviyanın bəyanatı bu geniş geosiyasi kontekstdə necə mövqe alır və regional tarazlığı necə təsir edə bilər sualı da müzakirə edilməlidir. Yəni, sadəcə beynəlxalq hüquq prinsiplərinə istinad etmək kifayət deyil, Liviyanın bəyanatının arxasındakı motivasiyaları və regional kontekstini də tam dərk etmək lazımdır.

Məqalədəki Liviyanın İsrailin Qərb sahilinə dair qərarını pisləməsi, beynəlxalq hüququn pozulması kimi təsvir olunur. Bu, tarix boyu işğal edilmiş ərazilərə dair beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyalarının bir nümunəsidir. Məsələn, 1967-ci il Altı Günlük Müharibəsindən sonra İsrailin Qüdsü ilhaq etməsi də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən geniş şəkildə qınanmışdı. Lakin, həm o zaman, həm də indi beynəlxalq reaksiyaların praktik nəticələri çox məhdud oldu.

Suallar ortaya çıxır: Liviyanın bu bəyanatı nə dərəcədə əməli təzyiq mexanizmləri ilə dəstəklənəcək? Ölkələr əvvəlki kimi qınamaqla kifayətlənəcəklərmi, yoxsa bu dəfə daha konkret tədbirlərə əl atacaqlarmı? BMT Təhlükəsizlik Şurasının, beynəlxalq qanununun ciddi pozulması olan bu hadisəyə qarşı qəbul edəcəyi qərarların effektivliyi nə dərəcədə olacaq? Keçmiş hadisələr göstərir ki, qınaqlar təkbaşına kifayət etmir, ona görə də bu dəfəki reaksiyanın mahiyyətinin nə olacağını görmək maraqlıdır. Qərb Sahili ilə bağlı mövcud geosiyasi vəziyyət və maraqlı tərəflərin mövqeləri 1967-ci il hadisələri ilə müqayisədə nə dərəcədə fərqlidir və bu fərqlər nəticələrə necə təsir göstərə bilər?

Liviyanın İsrailin hərəkətlərini "Beynəlxalq hüququn açıq pozulması" kimi təsvir etməsi maraqlıdır. Bu ifadənin konkret hansı beynəlxalq hüquq normalarına istinad etdiyini aydınlaşdırmaq vacibdir. Həmçinin, Liviyanın bu qiymətləndirməsini dəstəkləyən müstəqil beynəlxalq təşkilatların və ya hüquq ekspertlərinin fikirlərinə istinad edilməsi daha obyektiv bir təhlil üçün faydalı olardı. Bəzi dövlətlər tərəfindən İsrailin Qərb Sahilindəki hərəkətlərinin legitimliyi ilə bağlı müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Buna görə də, Liviyanın bu qəti və birmənalı bəyanatının arxasındakı hüquqi əsaslar daha ətraflı izah olunmalıdır.

Məqalədə Liviyanın İsrailin Qərb Sahili ilhaq planını qınaması, beynəlxalq hüququn pozulması kimi təsvir olunur. Bu, müəyyən dərəcədə 1967-ci il Altı Günlük Müharibəsindən sonra İsrailin Qüds və Golan təpələrini ilhaq etməsinə bənzəyir. Hər iki halda da İsrail mübahisəli əraziləri özünə ilhaq etməklə beynəlxalq birliyin qəzəbinə səbəb olmuşdur. Lakin mühüm fərq var: 1967-ci ildəki ilhaqlar daha geniş miqyaslı idi və beynəlxalq təzyiqə baxmayaraq, böyük ölçüdə qəbul edildi. Liviyanın hazırkı reaksiyası, ərazinin ilhaqının geniş bir miqyasda tanınmayacağını göstərən bir göstəricidir. Buradan çıxarıla bilən əsas dərs odur ki, beynəlxalq birliyin mövqeyi illər ərzində dəyişə bilər və ərazi ilhaqlarının qəbulu həmişə qarantiya deyil. Bununla belə, hazırkı vəziyyətin əsas fərqlərindən biri, beynəlxalq birliyin daha birmənalı şəkildə işğal əleyhinə mövqe tutmasıdır.

Məqalədə Liviyanın İsrailin Qərb Sahili ilhaq planını qınaması haqlı olaraq qeyd olunur. Lakin, mənim fikrimcə, bu hadisəni daha geniş bir kontekstdə - yəni artan qlobal siyasi qeyri-sabitlik və beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin getdikcə daha az əhəmiyyət kəsb etməsi fonunda dəyərləndirmək lazımdır. Liviyanın reaksiyası, beynəlxalq səviyyədə hökumətlərin milli maraqlarının qorunması naminə beynəlxalq hüququ necə az əhəmiyyətli saydığını göstərən daha böyük bir tendensiyanın təzahürüdür.

Liviya kimi dövlətlərin açıq şəkildə öz mövqelərini ifadə etməsi təqdirəlayiqdir, lakin bu cür bəyanatların uzunmüddətli təsirini və real nəticələrini nəzərə almaq vacibdir. Beynəlxalq hüququn zəifləməsi və qlobal qeyri-sabitlik nəticəsində yaranan güc balanısı bəlkə də bu cür bəyanatların effektivliyini məhdudlaşdıracaq.

Maraqlı bir sual meydana çıxır: beynəlxalq qurumların və qüvvələrin, qlobal miqyasda artan qeyri-sabitliyi nəzərə alaraq, beynəlxalq hüququn üstünlüyünü təmin etmək üçün nə dərəcədə effektiv rol oynaya biləcəyi?

Liviyanın bəyanatı, İsrailin Qərb Sahilindəki hərəkətlərinə dair beynəlxalq narahatlığı əks etdirir, lakin bu reaksiyanın miqyası və təsiri, tarixi kontekstdə qiymətləndirilməlidir. Əvvəlki illərdəki oxşar bəyanatlar, həm miqyas, həm də təsir baxımından fərqli olub. Məsələn, bəzi ölkələr güclü tənqid edərkən, bəziləri daha ehtiyatlı yanaşmayı seçiblər. Bu fərqlər, ölkələrin daxili siyasi prioritetlərindən, İsrail ilə münasibətlərindən və beynəlxalq təzyiqin səviyyəsindən asılıdır.

Bundan əlavə, Liviyanın öz daxili siyasi və iqtisadi çətinlikləri, onun beynəlxalq əlaqələrə yanaşmasına təsir edə bilər. Belə bir çətin dövrü yaşayan bir ölkənin bəyanatı, nə qədər prinsipial olsa da, real həyata keçirici qüvvəyə sahib olmaya bilər. Liviyanın bu bəyanatının konkret olaraq hansı praktik nəticələrə səbəb olacağı və digər ölkələrin bu məsələyə yanaşmasını necə dəyişəcəyi hələ də qaranlıqdır.

Bu bəyanatın, uzunmüddətli perspektivdə Qərb Sahili konfliktinə həll tapmaq üçün hansı əhəmiyyətə sahib olduğunu düşünmək vacibdir. Əgər beynəlxalq təzyiq artdıqca, oxşar bəyanatlar daha tez-tez verilərsə, bu konfliktə müsbət təsir edəcəkmi, yoxsa sadəcə mövcud gərginliyi daha da artıracaqmı?