ABŞ-Venesuela Gərginliyində Trump-ın Əsl Hədəfi: Narkotiklə Mübarizə, Yoxsa Maduro?
ABD-Venezuela gerilimi - Maduro yoxsa narkotik ABŞ-dan gizli - Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti Donald Trumpın Latın Amerikasındakı qüvvələr balansını dəyişdirəcək addımlar atması ehtimalı geniş müzakirə olunur. Onun çox arzuladığı Nobel Sülh Mükafatını Venesuela müxalifət lideri Maria Corina Machado-ya qapdırması tam bir itki sayılmır. Çünki mükafatı alan Machado, çıxışında sülh cəhdlərinə görə Donald Trumpa təşəkkür etmişdi. Son günlərdə Türkiyənin də daxil olduğu telefon danışıqları ilə gündəmə gələn ABŞ-Venesuela gərginliyində Donald Trumpın məqsədi narkotiklə mübarizə kimi görünsə də, bir çox mütəxəssisin fikrincə, əsl hədəf Nikolas Maduronu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq idi. Belə ki, ABŞ üçün əsas narkotik təhdidinin mənbəyi başqa yerdə idi. Bu təhdidi aradan qaldırmaq üçün ABŞ-ın cənub-şərqinə deyil, cənub-qərb sərhədinə yönəlməsi lazım gəlirdi. Çünki bu gün ABŞ-ın ən böyük narkotik təhdidi kokain və ya Kolumbiya-Venesuela mənbəli maddələr deyil, Meksikada istehsal olunan son dərəcə təhlükəli sintetik opioid olan "fentanil" idi. Bu maddə əsasən Şimali Amerikalıların sıx istifadə etdiyi sərhəd keçidlərindən avtomobillərlə ABŞ-a gətirilirdi. Yəni, Venesuela gəmilərinin vurulması, Latın Amerikası üzrə mütəxəssis jurnalist Lars Palmgrenə görə, Venesuela Prezidenti Nikolas Maduronun hədəf olduğunun bir əlaməti idi. Üstəlik, ABŞ bütün bunları edərkən hərbi cinayət törətmiş ola bilərdi. "Second strike" yəni "ikinci zərbə" adlanan hücumlar və hava məkanının sorğu-sualsız bağlanması beynəlxalq hüquqa tamamilə uyğun deyildi. Bəs ABŞ-Venesuela gərginliyi
ABŞ və Venesuela arasındakı gərginlik uzun illərdir davam edir. Lakin son dövrdə "narkotik daşıdığı" iddiası ilə vurulan təxminən 20 gəmi, əsl məsələnin narkotik olub-olmaması barədə şübhələr yaratdı. ABŞ-ın artan borcları və pisləşən iqtisadiyyatı Donald Trumpa olan etimadın azalmasına səbəb olmuş, onun hakimiyyətə gəldiyi vaxtdan bəri bir çox ölkəyə meydan oxumasının qarşısına "iqtisadi amillər" keçmişdi. ABŞ Prezidenti Donald Trump ölkənin 36 trilyon dollarlıq borc yükünün o qədər də yüksək olmaya biləcəyini iddia edirdi. Prof. Dr. Fahri Erenelin fikrincə, bu qeyri-müəyyən borc yükü ABŞ-Venesuela gərginliyində "36 milyard dollar" detalı ilə önə çıxırdı. ABŞ yüksək xərcli bir müharibəyə girmək istəmirsə, nə üçün Venesuelaya hücum edirdi? Prof. Dr. Fahri Erenel bunun "danışıqlar üçün gərginliyi artırma" strategiyasında gizləndiyini vurğulayaraq bildirirdi ki, "ABŞ-ın təxminən 36 milyard dollarlıq bir borcu var. Buna görə də belə bir müharibəni davamlı etmək ABŞ iqtisadiyyatına ciddi bir maliyyə yükü deməkdir. Bu, eyni zamanda Kuba da daxil olmaqla bir çox Cənubi Amerika ölkəsi, Kolumbiya, Braziliya oxunda da ABŞ-a qarşı hakimiyyətlərdən ibarətdir. Bu, Cənubi Amerika ilə Amerika müharibəsinə çevrilə bilərmi? Belə bir risk hər zaman mümkün ola bilər. Buna görə də Donald Trumpın hazırda Maduroya qarşı, əslində müxalifət lideri ilə bir araya gəlmə və ölkə daxilində qurumlara sabitlik və demokratiya gətirmə kimi məqsədlər üçün bir gərginliyi artırma strategiyası izlədiyini düşünə bilərik." Yəni, məsələ həqiqətən də narkotikdən daha fərqli ola bilər. Bəs proses hara gedir? İrəliləyən günlərdə ABŞ ilə Venesuela arasındakı gərginlik necə formalaşacaq? Prof. Dr. Fahri Erenel belə izah etdi:
"Amerika Birləşmiş Ştatlarının bugünkü əməlləri Donald Trumpın 2020-ci ildəki təcrübələrinin bir az daha sahəyə tətbiq edilmiş formasıdır. ABŞ Maduronu devirməyə son dərəcə qərarlıdır. Bunun xüsusilə hərbi əməliyyat kontekstində edilməsi, ABŞ ictimaiyyətində də reaksiyaya səbəb olmaq deməkdir. Bunu Donald Trumpın ilk dövründə də Şimali Koreyada gördük. Şimali Koreya nüvə sınağı keçirmişdi və Donald Trump bundan sonra, 'Şimali Koreyanı viran qoyacağam' deyərkən Şimali Koreyaya səfər etdi. Prezidentlə oturdu, şəkillər çəkdirdi. Nəticədə Koreyanı bir şəkildə razı saldı. Bənzər bir şeyi NATO-da gördük. 'NATO ölkələri müdafiə xərclərini artırmasa, ABŞ bu işdə yoxdur' dedilər. Hər kəs yüzdə 2 limitinə çatmağı qəbul etdi. İndi isə yüzdə 4-5-lərə qədər də çıxdılar. Bunu 'danışıqlar üçün gərginliyi artırma' dediyimiz bir konsepsiyaya əsaslandırıram ABŞ üçün. Donald Trump burada yalnız hava qüvvələri ilə, donanma ilə, quruda ayaq basmadan Venesuela kimi partizan hərəkatına əlverişli bir mühitdə uğurlu ola bilməz. Bir hərbi əməliyyatda çox sayda can itkisi yaşana bilər. ABŞ bunun Venesuelanı müxalifətlə hakimiyyət arasında ciddi qarşıdurmalara aparacağını və Amerikaya sıx bir köç və bənzəri hərəkətlərə də yol açacaq bir proses olduğunu bilir. Buna görə də əlindəki bütün vasitələrdən istifadə edərək 'narkotik qaçaqçıları ilə mübarizə aparıram' deyərək əslində suları nəzarət altına almağa çalışır. Bir tərəfdən də B52-lərini uçuraraq danışıqlar üçün gərginliyi artırmağı təmin edir. Amerika bundan nəticə ala bilərmi, çox düşünmürəm. Danışıqlar üçün gərginliyi artırma dediyimiz strategiyanı tətbiq etdiyini düşünürəm."Pərdə Arxasında 36 Milyard Dollarlıq Borc Faktoru
Beynəlxalq Hüquq Nə Deyir? "Çox Qanlı Ola Bilər"
BBC-yə danışan bəzi hüquq mütəxəssisləri, ABŞ ordusunun Venesuelaya aid olduğu iddia edilən narkotik gəmisinə təşkil etdiyi "ikinci hücumun" qanunsuz olduğunu və beynəlxalq hüquqa görə qanuni əsas olmadan icra olunan edam kimi qiymətləndiriləcəyini deyirdilər. Bəs həqiqətən də ABŞ qanunsuz bir əməliyyat həyata keçirə bilərmi? Amiral Cem Gürdeniz qeyd edirdi: "Təxminən 20-dən çox gəmiyə hücum edildi. Hətta yeni Cənub Komandanı Admiral Bradley-dən əvvəl Admiral Halsey, 'Sorğu-sualsız gəmi batıra bilmərəm, qayıq batıra bilmərəm' deyərək noyabrın əvvəlində vəzifəsindən ayrılmışdı. Amerika ictimaiyyətində, xüsusilə demokrat senatorlar və millət vəkilləri arasında dəniz hüququna və silahlı qarşıdurma hüququna çox zidd bir şəkildə, heç bir sorğu aparılmadan, heç bir məhkəmə prosesi olmadan bu cür əməliyyatların həyata keçirilməsi tənqid olunur və sorğulanır. Bu, işin qanunsuzluğudur. Bundan bir həftə əvvəl, yəni keçən həftə ərzində Venesuela hava məkanının bağlandığını Donald Trump elan etdi. Bu da beynəlxalq hüquq baxımından sorğulanmalı bir mövzudur. Heç bir ölkə özbaşına, 'Mən hava məkanını bağlayıram' deyə bilməz. Hazırda rəsmi olaraq silahlı qarşıdurma hüququnu başladacaq bir proses də söz mövzusu deyil." Amiral Cem Gürdeniz, qısa müddət əvvəl yayımlanan Atlas Hesabatı ilə bağlı diqqətçəkən detallara da toxundu.
Amiral Cem Gürdeniz qeyd etdi: "ABŞ-ın noyabrın sonunda ictimaiyyətlə paylaşdığı 'ABŞ-ın Milli Təhlükəsizlik Strategiyası Sənədi' açıqlandı. Bu sənədə bəziləri Atlas sənədi, Atlas Hesabatı da deyir. Çünki içində belə bir cümlə keçir: 'ABŞ artıq dünyanın yükünü çəkməyəcək.' Müharibə naziri Pete Hegseth bu sənədin təqdimat toplantısında nə dedi? 'Monroe Doktrinasına qayıdırıq' dedi. Bunun mənası da budur: 'Artıq Latın Amerika, Orta Amerika, Cənubi Amerikada, Şimali Amerikada qərarları mən verirəm. Burada ediləcək sərmayələr, burada açılacaq logistik dəhlizlər, bunların strateji təminatı da mənə aiddir. Digər ölkələrin Kubalaşmasına icazə verməyəcəyəm' deməkdir." Bəs qapıda quru əməliyyatı ola bilərmi? Məhz bu sualın cavabında, irəliləyən illərdə sahədə daha aktiv olması gözlənilən "Çin" detalı önə çıxdığını bildirən Amiral Cem Gürdeniz mövzunu belə izah etdi: "Venesuelaya hərbi bir əməliyyat, xüsusilə quru əməliyyatı olacağını heç sanmıram. Çox qanlı olar. Çünki Maduro da hazırlıq görür. Yalnız Venesuelanın deyil, hazırda ABŞ-a qarşı yaranmış bir neçə ölkə var. Kolumbiya başda gəlir. ABŞ-ın bunlara da dolayı yolla mesaj verdiyini düşünürəm. Bir də əlbəttə Çinin çox böyük sərmayələri vardı. Peruda, Çilidə və Venesuelada. Buna görə də ABŞ, Çinə də 'buralardan uzaq dur, buranın qaynaqlarını mən istismar edərəm, buranın sərmayələrinə kimin nə edəcəyinə mən qərar verərəm' mesajını verir."
Venesuelaya Ayaq Basarsa Çox Ağır İtkilər Verər
Hazırda hava və dənizdən Venesuelanı vuran ABŞ quru əməliyyatı aparmaq qərarına gəlsə, nə olar? Bölgədəki mütəxəssislərə görə, belə bir ehtimal baş verərsə, ABŞ-ın üzləşəcəyi vəziyyət heç də parlaq görünmür. Prof. Dr. Fahri Erenel də mövzu ilə bağlı bildirdi: "Dünya tarixində heç bir yerdə hava əməliyyatı ilə liderlərin devrildiyi görünməmişdir. Dəniz əməliyyatı ilə müəyyən bir yeri bombalarsınız, lakin quru qüvvələrinin bölgəyə ayaq basması lazımdır. Bu ayaq basma ilə Amerika ordusu çox ağır itkilər verər. Amerika ordusu partizan hərəkatını aparmağı bilmir. Bu, Venesuelada çox ciddi, qanlı bir vətəndaş müharibəsinə yol aça bilər. Nəticəsi də ABŞ-a patlar. Bu baxımdan vəziyyəti, Donald Trumpın böhranı nəzarətli bir şəkildə gərginləşdirərək danışıqlara əlverişli bir Venesuela mühiti yaratmaq, ictimaiyyətin təzyiqini xüsusilə Maduro üzərində artıraraq müxalifətin qadın lideri ilə birlikdə əsl seçki nəticələrini ortaya qoymaq istədiyi şəklində ümumiləşdirə bilərik." Bəs gərginlik davam edəcəkmi? İkinci zərbə, yəni ilk hücumda ölməyən "hədəflərin" öldürülməsi, danışıqların əsasınımı təşkil edir?
Prof. Dr. Fahri Erenel "ikinci zərbə"ni də izah edərək sözlərini tamamladı:
"Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu 'ikinci zərbə' dediyimiz qabiliyyəti əslində bir nüvə strategiyasıdır. Yəni nüvə strategiyasında istifadə etdiyi bir üsuldur. Ümumiyyətlə, üç fərqli istiqamətdə sistemləri gizlədir. Bunlar nədir? Hava, dəniz və qurudakı elementləridir. Bunlar, rəqib ona bir hücum etsə, onu çəkindirəcək bir metodologiyanı üzərinə götürür. Bu təyyarələrin dövrə vurması, gəmilərin orada olması... Deyir ki, 'əlimdə qüvvələr var.' Ya danışıqlara gələrsən, ya da mənə ən kiçik bir hücumunda da sənə qat-qat cavab verə biləcək gücə sahibəm mesajını verir. Burada gərginliyi danışıqlar məqsədilə artırır və ABŞ-ın Venesuelaya qarşı bunu daha da intensivləşdirəcəyini düşünürəm."
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz