Fransa Fələstin dövlətini Tanımaq Qərarı Verib
Fransa Prezidenti Emmanuel Makron ölkəsinin Fələstin dövlətini tanıyacağını bəyan edib. O, bu qərarın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında sentyabr ayında rəsmiləşdiriləcəyini açıqlayıb.
Prezident Makron X sosial şəbəkəsində etdiyi paylaşımda, "Yaxın Şərqdə ədalətli və davamlı sülhə sadiq qalaraq, Fransanın Fələstin dövlətini tanımağa qərar verdim. Bu qərarı bu ilin sentyabr ayında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında təntənəli şəkildə elan edəcəyəm" deyə qeyd edib.
Bu addım Fransanı Avropada Fələstini tanıyan ən böyük və ehtimal ki, ən təsirli ölkəyə çevirir. Bundan əvvəl Avropa İttifaqı üzvləri Norveç, İrlandiya və İspaniya da oxşar prosesə başlayacaqlarını bildirmişdilər.
Hazırda BMT-nin 193 üzvündən ən azı 142-si Fələstin dövlətini tanıyır və ya tanımağı planlaşdırır. Lakin ABŞ, Böyük Britaniya və Almaniya kimi bəzi güclü Qərb ölkələri hələ də bu addımı atmayıb.
Qəzzadakı Müharibə Və Beynəlxalq Təzyiqlər
Bu açıqlama İsrailin Qəzzaya qarşı apardığı müharibə ilə bağlı Avropada artan narazılıq fonunda verilib. Bu müharibədə 59 mindən çox fələstinli həlak olub, yardımların çatdırılmasına tətbiq edilən sərt məhdudiyyətlər isə ciddi aclıq böhranına səbəb olub.
Bu həftənin əvvəlində Fransa, Böyük Britaniya, Avstraliya, Kanada və İsrailin 21 digər müttəfiqi Qəzzaya yardımların göndərilməsinə qoyulan məhdudiyyətləri, eləcə də qida əldə etməyə çalışan yüzlərlə fələstinlinin qətlə yetirilməsini pisləyən bəyanatla çıxış edib. Qərb ölkələrinin ən əhəmiyyətli ortaq bəyanatı müharibənin "dərhal bitməli" olduğunu vurğulayıb.
Emmanuel Makron daha əvvəl də "Fələstin dövlətini tanımaq əzmini" ifadə etmişdi. Gələn həftə Fransanın xarici işlər naziri BMT-də onilliklər boyu davam edən münaqişəyə iki dövlətli həll yolu tapmaq məqsədilə konfransa həmsədrlik edəcək.
Böyük Britaniya hökuməti də Baş nazir Keyr Starmerin cümə günü Qəzza zolağındakı vəziyyətlə bağlı müttəfiqləri Fransa və Almaniya ilə təcili telefon danışığı aparmaq niyyətində olduğunu bildirib. Starmer Qəzzada atəşkəsin "bizi Fələstin dövlətinin tanınmasına və fələstinlilər ilə israillilər üçün sülh və təhlükəsizliyə zəmanət verən iki dövlətli həllə doğru aparacağını" deyib.
Beynəlxalq Reaksiyalar Və Çətinliklər
Emmanuel Makronun Fələstin Muxtariyyətinin Prezidenti Mahmud Abbasa göndərdiyi məktubda niyyətlərini açıqlamasından sonra, Abbasın müavini Hüseyn əl-Şeyx Fransa liderini tərifləyib. Şeyx bildirib ki, "bu mövqe Fransanın beynəlxalq hüquqa sadiqliyini və Fələstin xalqının öz müqəddəratını təyin etmək, müstəqil dövlətlərini qurmaq hüquqlarına dəstəyini əks etdirir."
HƏMAS da Makronun açıqlamasını "müsbət addım" adlandırıb və bütün ölkələri eyni addımı atmağa çağırıb. Təşkilat bəyanatında bu qərarı "məzlum Fələstin xalqına haqq qazandırmaq və onların qanuni öz müqəddəratını təyin etmə hüququnu dəstəkləmək istiqamətində müsbət addım" kimi dəyərləndirib.
Mərhum Fələstin lideri Yasir Ərəfat 1988-ci ildə Birinci İntifada zamanı birtərəfli qaydada müstəqil Fələstin dövləti elan etmiş, Əlcəzair isə dərhal bu dövləti rəsmən tanıyan ilk ölkə olmuşdu. Bir həftə ərzində əsasən Yaxın Şərq və Afrikada yerləşən onlarla ölkə də bu addımı atmışdı. 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrailin cənubuna hücumundan sonra İsrailin Qəzzada müharibəyə başlamasından sonra bu siyahı daim genişlənib.
İsrailin Reaksiyası Və Gələcək Maneələr
Lakin gələcək Fələstin dövlətinin yaradılması qarşısında hələ də böyük maneələr mövcuddur. İsrail hazırda Fələstin ərazisini, o cümlədən gələcək Fələstin dövlətinin paytaxtı sayılan Şərqi Qüdsü işğal edib. İsrail hökuməti işğal altındakı İordan çayının qərb sahilində beynəlxalq hüquqa zidd olan İsrail yaşayış məskənlərinin əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsinə rəhbərlik edib ki, bu da hüquq müşahidəçiləri tərəfindən faktiki ilhaq kimi qiymətləndirilir.
Bu həftənin əvvəlində İsrail parlamenti 1967-ci ildə Misir, İordaniya və Suriyaya qarşı müharibədə ələ keçirilən ərazinin ilhaqını açıq şəkildə tələb edən rəmzi tədbiri təsdiqləyib.
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun ofisi Emmanuel Makronun açıqlamasını pisləyib. Netanyahunun ofisinin bəyanatında bildirilir ki, "belə bir addım terroru mükafatlandırır və Qəzzanın çevrildiyi kimi, başqa bir İran proksisi yaratmaq riski daşıyır." Həmçinin, "bu şərtlər altında Fələstin dövləti İsraili məhv etmək üçün bir başlanğıc nöqtəsi olardı" deyə əlavə edilib.
İsrailin müdafiə naziri İsrail Kats bu addımı "rəzalət və terrorizmə təslim olmaq" adlandırıb. O, "təhlükəsizliyimizə zərər verəcək, varlığımızı təhlükə altına atacaq və İsrail Torpaqlarına tarixi haqqımızı sarsıdacaq bir Fələstin qurumunun yaradılmasına icazə verməyəcəyik" deyib.
Oxucu Şərhləri
Bundan əlavə, məqalənin əsas problemi daha geniş, uzunmüddətli Avropa və Qərb siyasətinin Yaxın Şərqə yanaşmasının yenidən qiymətləndirilməsi kontekstində qiymətləndirilməlidir. Bu qərar, Avropa Birliyinin Yaxın Şərq siyasətindəki potensial dəyişikliklərin göstəricisi ola bilərmi? Yaxın Şərqdə artan siyasi və iqtisadi qeyri-sabitlik fonunda, Fransa bu qərarla regional liderlik ambisiyalarını mı ifadə etməyə çalışır?
Sentyabr ayında olacağı bildirilən rəsmi tanınma prosesindən əvvəl bu sualların cavablandırılması vacibdir. Bəlkə də daha əhəmiyyətlisi, bu qərarın həqiqi təsirləri və uzunmüddətli nəticələri necə ölçüləcək?
Tanınmanın əməli nəticələri barədə daha geniş müzakirəyə ehtiyac var. Məsələn, Fransanın bu tanınmanın ardınca Fələstin Dövlətinin sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi, qaçqın problemi və Yerusəlim məsələsi kimi mürəkkəb məsələlərdə hansı rol oynayacağını görmək vacibdir. Sadəcə dövləti tanımaq kifayət deyil, bu tanınmanın konkret siyasi və iqtisadi dəstəklərlə müşayiət olunması vacibdir. Bunun olmadan, bu addım simvolik bir jestdən daha çox bir şey olmaya bilər. Daha əhəmiyyətlisi isə, bu qərarın regional sabitliyə və regional güc oyunlarına olan təsirlərini dəqiq qiymətləndirmək lazımdır. Bəlkə də, bu qərarı regional tərəfdaşlarla əlaqələndirilib, kollektiv bir yanaşma ilə həll etmək daha məqsədəuyğundur.
Məsələn, Fələstin dövlətinin tanınması diplomatik olaraq əhəmiyyətli olsa da, ərazi mübahisəsi, məskunlaşma problemləri və İsrail ilə olan münasibətlər kimi əsas problemləri həll etməyəcəkdir. Bundan əlavə, beynəlxalq ictimaiyyətin mövqeyi hər zaman birmənalı olmayıb. Bəzi ölkələr Fələstini tanısalar da, bəziləri hələ də İsrail ilə sülh danışıqlarını üstün tutur. Beləliklə, Fransanın bu qərarının digər Avropa ölkələri və ABŞ tərəfindən necə qarşılanacağı və bu qərarın regionda geosiyasi tarazlığı necə təsir edəcəyi müəyyən deyil. Fransanın bu addımı əvvəlki illərdəki diplomatik səylər kontekstində nə qədər təsirli olacaq? Digər Avropa ölkələrinin və ABŞ-ın bu qərara reaksiyası nə olacaq?
Həmçinin, iqtisadi baxımdan, Fələstin dövlətinin tanınmasının Fələstin iqtisadiyyatına hansı təsir göstərəcəyi, beynəlxalq maliyyə yardımı və investisiyaların artımına gətirib çıxaracaq mı, yoxsa yox, müəyyən deyil. Bu məsələdə daha ətraflı araşdırma aparmaq lazımdır.
Nəhayət, oxuculara sualım budur: Fransa prezidentinin bu bəyanatı sadəcə siyasi bir jestmi, yoxsa Fələstin məsələsinin həllinə yönəlmiş konkret bir addımdır?
Daha effektiv bir yanaşma olaraq, Fransa özünün diplomatik gücünü İsrail və Fələstin arasında birbaşa danışıqlar üçün körpü rolunu oynamaq üçün istifadə edə bilər. Bu danışıqlarda qarşılıqlı tanınma, sərhədlər, qaçqınlar və müqəddəs yerlərin statusu kimi bütün əsas məsələlərin həll olunması üçün konkret bir yol xəritəsi hazırlana bilər. Yalnız bir tərəfin tanıması deyil, hər iki tərəfin danışıq masasına gətirilməsi və onların birgə əməkdaşlıq etməsi üçün stimul yaradılması daha səmərəli bir nəticə verə bilər. Bunun üçün beynəlxalq təzyiqin və güclü maliyyə yardımının vacibliyini vurğulamaq lazımdır.
Daha konstruktiv bir yanaşma olaraq, Fransa öz təşəbbüsünü yalnız Fələstin dövlətinin tanınması ilə məhdudlaşdırmaq əvəzinə, iki dövlətli həllin həyata keçirilməsi üçün konkret və əməli bir plan təqdim edə bilərdi. Bu plan, beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyini toplayaraq, konkret vaxt cədvəli, sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi, Qüdsün statusu və qaçqınların taleyi kimi mübahisəli məsələlərdə konkret təkliflər ehtiva edə bilər. Beləliklə, Fransa yalnız simvolik bir addım atmaq əvəzinə, regional sülhə töhfə verən daha əhəmiyyətli bir rol oynaya bilər.
Bununla belə, 2012-ci ildəki hadisələr də göstərdi ki, beynəlxalq təzyiq və diplomatik yanaşmalar təkbaşına davamlı sülhə zəmanət vermir. Fələstin-İsrail münaqişəsinin kökü dərin olduğundan, Fransanın addımı mövcud gərginliyi daha da artıra, ya da əksinə, sülh danışıqlarına yeni bir impuls verə bilər. Məqalədə bu potensial nəticələr barədə geniş təhlil yoxdur. Sentyabr ayına qədər bu qərarın Fələstin-İsrail münaqişəsinə necə təsir edəcəyini, regional güclərin reaksiyasını və BMT-nin mövqeyinin nə dərəcədə qətiyyətli olacağını görmək vacibdir.
Daha konstruktiv yanaşma, Fransa kimi nüfuzlu bir ölkənin, həm İsrail, həm də Fələstin rəhbərliyi ilə birgə, genişmiqyaslı, davamlı və səmərəli danışıqlar prosesinə vasitəçi rolunda çıxış etməsidir. Bu proses, tərəflərin qarşılıqlı razılıq əsasında qəbul edə biləcəyi ədalətli bir həllə yönəlməlidir. Yalnız belə bir yanaşma uzunmüddətli sülh və sabitlik üçün daha real və davamlı bir yol təqdim edər. Tək tərəfli addımların yerinə, diplomatik danışıqlar yolu ilə birgə həll tapmağa çalışmaq daha faydalı olardı.
Misal üçün, bu addımın ABŞ və İsrail ilə münasibətlərə necə təsir edəcəyi və Avropa Birliyi daxilində potensial fikir ayrılığına səbəb olub-olmayacağı araşdırılmalıdır. Əvvəlki illərdəki bəzi Avropa ölkələrinin Fələstini tanıması, regionda böyük təzyiqlərə və diplomatik gərginliyə səbəb olmuşdu. Bu təcrübələrin Fransanın qərarı üçün hansı dərsləri ehtiva etdiyi də nəzərə alınmalıdır. Əlavə olaraq, Fələstin dövlətinin tanınmasının iqtisadi nəticələri, məsələn, potensial maliyyə yardımı və ticarət əlaqələrinin qurulması da analitik baxımdan əhatə edilməlidir.
Bəs, əgər Fransa hökumətinin bu addımı əsasən daxili siyasi səbəblərdən irəli gəlirsə və beynəlxalq təsirləri gözləniləndən daha az əhəmiyyətli olarsa, bunun regional sülh prosesinə real təsiri nə olacaq?
Şərh Yaz