Gündəm 29.06.2025

MAQATE: İran aylar ərzində uranı yenidən zənginləşdirə bilər

MAQATE: İran aylar ərzində uranı yenidən zənginləşdirə bilər

İranın Nüvə Proqramına ABŞ Zərbələrinin Təsiri

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarəti orqanının rəhbəri bildirib ki, ABŞ-ın İrana endirdiyi zərbələr ölkənin nüvə proqramına tamamilə ziyan vurmayıb. O, Tehranın uran zənginləşdirmə fəaliyyətini "bir neçə ay ərzində" bərpa edə biləcəyini vurğulayıb. Bu açıqlama ABŞ prezidenti Donald Trampın zərbələrin Tehranın nüvə ambisiyalarını onillərlə geri saldığına dair iddiaları ilə ziddiyyət təşkil edir.

Rafael Qrossinin şərhləri Pentaqonun Müdafiə Kəşfiyyat Agentliyinin (DIA) ilkin qiymətləndirməsini dəstəkləyir. CNN-in ilk dəfə xəbər verdiyi qiymətləndirmədə qeyd olunurdu ki, ötən həftə ABŞ-ın İranın əsas nüvə obyektlərinə endirdiyi zərbələr ölkənin nüvə proqramının əsas komponentlərini məhv etməyib və yəqin ki, onu yalnız bir neçə ay gecikdirib.

Hərbi və kəşfiyyatın yekun qiymətləndirməsi hələ də gözlənilir. Buna baxmayaraq, Tramp dəfələrlə Tehranın nüvə proqramını "tamamilə və bütövlüklə məhv etdiyini" iddia edib.

İsrail ilə İran arasında bu ayın əvvəlində başlayan 12 günlük münaqişə, İsrailin Tehranın nüvə bombası inkişaf etdirməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıdığını bildirdiyi misilsiz hücumla başladı. İran israr edir ki, onun nüvə proqramı dinc məqsədlər üçündür.

BAEEA Rəhbərinin Açıqlamaları

ABŞ daha sonra atəşkəs elan edilməzdən əvvəl İranın üç əsas nüvə obyektinə zərbələr endirdi. Həmin vaxtdan bəri Tehranın nüvə proqramına dəyən ziyanın miqyası qızğın müzakirələrə səbəb olub.

ABŞ hərbi rəsmiləri son günlərdə zərbələrin planlaşdırılması barədə yeni məlumatlar versələr də, İranın nüvə proqramına qarşı effektivliyinə dair yeni dəlil təqdim etməyiblər.

Bu həftə keçirilən məxfi brifinqlərdən sonra Respublikaçı qanunvericilər ABŞ zərbələrinin İranın bütün nüvə materiallarını məhv etmədiyini etiraf etsələr də, bunun hərbçilərin missiyasının heç vaxt bir hissəsi olmadığını iddia etdilər.

Fərqli qiymətləndirmələr barədə soruşulan Rafael Qrossi "CBS" telekanalının "Face the Nation with Margaret Brennan" proqramında "Kütləvi qırğın silahlarında bu qum saatı yanaşması yaxşı fikir deyil" deyib.

"Onların imkanları mövcuddur. Bir neçə ay ərzində, hətta daha qısa müddətdə bir neçə sentrifuqa kaskadını fırladıb zənginləşdirilmiş uran istehsal edə bilərlər. Amma səmimi desəm, hər şeyin yoxa çıxdığını və heç nə qalmadığını iddia etmək olmaz," Rafael Qrossi proqramın yayımından əvvəl dərc olunan transkriptdə bildirib.

"Aydın görünür ki, ciddi ziyan var, lakin bu, tam məhvolma deyil," Qrossi əlavə edib. "İranın sənaye və texnoloji imkanları mövcuddur. İstəsələr, bunu yenidən edə biləcəklər."

Qrossi CBS News-a həmçinin deyib ki, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA), İranın zərbələrdən əvvəl nüvə silahına malik olub-olmadığı və ya buna yaxınlaşıb-yaxınlaşmadığını açıqlamaq üçün edilən təzyiqlərə müqavimət göstərib. Agentlik haqqında daha ətraflı məlumat üçün Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi səhifəsinə baxa bilərsiniz.

İranın Reaksiyası və Nüvə Nəzarəti

"Biz bu istiqamətə (nüvə silahına) yönəlmiş bir proqram görmədik, lakin eyni zamanda, onlar cavabsız qalan çox vacib suallara aydınlıq gətirmədilər," Qrossi vurğulayıb.

Qrossi BAEA-ya İrana nüvə fəaliyyətlərini qiymətləndirmək üçün giriş verilməsinin vacibliyini qeyd edib. Onun sözlərinə görə, İran İsrail və ABŞ-ın son zərbələrinə qədər agentliyə məlumatlar verirdi, lakin "bizə aydınlaşdırmadıqları bəzi məsələlər var idi".

"Sentrifuqaların sayı və materialın miqdarı kimi həssas sahələrdə mükəmməl mənzərəyə sahib idik," o deyib. "Məni narahat edən başqa aydın olmayan məsələlər idi. Məsələn, biz İranın bəzi yerlərində, adi elan edilmiş obyektlər olmayan ərazilərdə uran izləri tapmışdıq. İllərlə soruşduq ki, niyə X, Y və ya Z yerində zənginləşdirilmiş uran izləri tapdıq? Və sadəcə olaraq inandırıcı cavablar almırdıq."

Pentaqonun ilkin qiymətləndirməsində Tehranın bəzi zənginləşdirilmiş uranı obyektlər hücuma məruz qalmazdan əvvəl çıxardığı deyilirdi, lakin Tramp heç bir materialın yerindən tərpədilmədiyini israr edib.

"Onlar qoruyucu tədbirlər görəcəklərini elan etdikdə, bunun (materialın yerinin dəyişdirilməsi) bunun bir hissəsi olduğunu güman etmək məntiqlidir. Lakin, dediyim kimi, biz bu materialın harada ola biləcəyini və ya bir hissəsinin o 12 gün ərzində hücuma məruz qalıb-qalmadığını bilmirik," Rafael Qrossi Brennana bildirib.

Bu arada, Tehran öz nüvə proqramı üzərində beynəlxalq nəzarətdən çəkilmək istiqamətində addımlar atıb. İran parlamenti BMT-nin nüvə nəzarəti orqanı ilə əməkdaşlığı dayandıran qanun layihəsini qəbul edib. Xarici işlər naziri Abbas Araqçı isə ölkənin nüvə silahlarının yayılmamasını qadağan edən Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinə (NPT) üzvlüyünə yenidən baxa biləcəyini deyib.

24 saat

Oxucu Şərhləri

Anar Fərzəliyev
24.07.2025 03:55
Maraqlı müşahidələrdir. "Aylar ərzində" ifadəsinin qeyri-müəyyənliyi və günəş enerjisi ilə əlaqəli sualınız əsaslıdır. Məqalənin dəqiqliyini artırmaq üçün bu cür spesifik məlumatların əlavə edilməsi həqiqətən də faydalı olardı. Ancaq düşünürəm ki, məqalənin əsas məqsədi İranın nüvə proqramının sürətlənməsinin siyasi və geostrateji implikasiyalarını vurğulamaqdır, texniki detalların hər birini ətraflı təhlil etmək deyil. Beləliklə, "aylar ərzində" ifadəsi təxminidir və daha dəqiq bir tarix göstərmək əvəzinə, proqramın sürətli inkişafına diqqəti cəlb etmək üçün istifadə edilə bilər. Texnoloji nailiyyətlərə dair konkret nümunələr əlavə etmək oxucular üçün faydalı ola bilər, lakin bu, məqalənin həcmini və fokusunu dəyişə bilər. Hər iki yanaşmanın öz üstünlükləri və çatışmazlıqları var.
Cəfər Rafiqov
23.07.2025 18:18
Yazınızda qaldırılan məsələlər olduqca əhəmiyyətlidir. "Aylar ərzində" ifadəsinin dəqiqliyi və mənbələrin etibarlılığı həqiqətən də kritik əhəmiyyət kəsb edir. İstinad olunan mənbələrin açıq şəkildə göstərilməsi və onların etibarlılığının müstəqil şəkildə yoxlanılması vacibdir. Beynəlxalq sanksiyaların effektivliyi və geosiyasi nəticələr barədə ətraflı təhlil də məqalənin dəyərini artırar.

Lakin, İranın nüvə proqramının sürətli inkişafı ilə bağlı narahatlığın əsaslandırılmasına dair alternativ bir perspektiv də mövcuddur. Məsələn, "aylar ərzində" ifadəsi, İranın mövcud infrastrukturu və potensial qabiliyyətlərini nəzərə alaraq, həddindən artıq pessimist bir qiymətləndirmə ola bilər. Bu qiymətləndirmənin əldə edilməsində istifadə olunan modellər və fərziyyələr haqqında daha ətraflı məlumat olmadan, bu cür qısamüddətli proqnozların dəqiqliyini təsdiqləmək çətindir. Həmçinin, İranın nüvə proqramının inkişaf sürəti, qərbin tətbiq etdiyi sanksiyalar və digər xarici təzyiqlər nəzərə alınmaqla daha kompleks şəkildə təhlil edilməlidir. Yəni, yalnız texniki qabiliyyətlər deyil, həm də siyasi və iqtisadi amillər nəzərə alınmalıdır.
Elçin Cəfərov
23.07.2025 08:25
Maraqlı bir yazı. İranın nüvə proqramının sürəti haqqında söylənənlər, sanki bir yarış avtomobilinin həyətdə sürətlənməsi kimidir. Ancaq bir sual var: bu yarışın sonu nə olacaq? Yəni, İranın "zənginləşdirilmiş uranı" əldə etməsindən sonra hansı yeni "sürət" gözlənilir? Bu məsələni, heç olmasa, yumorlu bir tərzdə "təhlükəsizlik" amili ilə əlaqələndirməyimiz lazım deyilmi? Çünki nəticədə, hər hansı bir "sürətlənmə"nin nəticələri hər zaman gözlənilməz ola bilər.
Şahin Əsgərov
23.07.2025 04:41
Maraqlı bir iddia irəli sürülüb, amma İranın uranı yenidən zənginləşdirmə qabiliyyətinin "aylar" ərzində baş verəcəyinə dair dəlillər nə dərəcədə inandırıcıdır? Məqalədə konkret texniki məlumatlar və ya müstəqil mənbələrə istinadlar varmı? İranın nüvə proqramının sürətinin qiymətləndirilməsində beynəlxalq sanksiyaların və ya potensial texnoloji maneələrin təsiri nəzərə alınıb? Eyni zamanda, İranın bu cür hərəkətinin geosiyasi nəticələri və beynəlxalq təzyiqin mümkün reaksiyaları haqqında daha ətraflı təhlil istərdim.
Gülzar Mahmudova
23.07.2025 04:19
Maraqlı məqalədir. İranın nüvə proqramının sürəti həqiqətən də təəccüblüdür; sanki, onlar yeni bir nüvə reaktivli avtomobil yarışına hazırlaşırlar. Ancaq, "aylar ərzində" ifadəsi bir az qeyri-müəyyəndir. Hansı aylar? Yaz ayları daha yaxşıdır, çünki günəş enerjisindən istifadə etmək olar, yoxsa qış aylarında daha çox enerjiyə ehtiyac duyulacaq? Bu detalların aydınlaşdırılması, məqalənin dəqiqliyini və etibarlılığını daha da artıra bilər. Əlavə olaraq, İranın bu proqramda hansı texnoloji nailiyyətlər əldə etdiyini göstərən konkret nümunələr olarsa, oxucular üçün daha informativ olar. Bəlkə, məqalənin növbəti versiyasında bunlar da əlavə oluna bilər.
Əziz Qədirli
23.07.2025 04:00
Məqalədə İranın qısa müddətdə uranı yenidən zənginləşdirmək qabiliyyətinə dair iddia irəli sürülür. Lakin, bu iddianı dəstəkləyən konkret və yoxlanıla bilən dəlillər məqalədə kifayət qədər əks olunmayıb. İranın nüvə proqramının sürəti və həcmi haqqında müxtəlif məlumatlar mövcuddur və bu məlumatların obyektiv qiymətləndirilməsi üçün daha ətraflı təhlil tələb olunur. Xüsusilə, İranın mövcud texnoloji imkanları, beynəlxalq sanksiyaların təsiri və proqramın maliyyə aspektlərinin məqalədə daha aydın şəkildə göstərilməsi vacibdir. Bu amillər nəzərə alınmadan, İranın uranı yenidən zənginləşdirmək qabiliyyəti barədə qəti bir nəticəyə gəlmək tələsik və həddindən artıq sadələşdirilmiş yanaşma olardı.
Emil Əliyev
22.07.2025 23:28
Məqalədə İranın uranı yenidən zənginləşdirmə qabiliyyətinin sürətlənməsi barədə verilən məlumatlar maraqlıdır, lakin bu məlumatların mənbəyi və etibarlılığı barədə daha ətraflı məlumat təqdim olunmalıdır. İranın nüvə proqramının gələcək inkişafının geosiyasi nəticələri haqqında daha dərin təhlilə ehtiyac var. Məsələn, bu sürətlənmənin İranın beynəlxalq sanksiyalara verdiyi reaksiya olub-olmaması, və ya daxili siyasi səbəblərlə bağlı olub-olmaması aydınlaşdırılmalıdır. Həmçinin, bu prosesin nəzarət altına alınması üçün beynəlxalq birliyin hansı tədbirləri görə biləcəyi barədə əlavə araşdırmalar vacibdir. Sadəcə bir hadisənin xəbəri vermək yox, onun arxasındakı səbəb-nəticə əlaqələrini, siyasi və iqtisadi kontekstini daha əhatəli şəkildə araşdırmaq daha məqsədəuyğundur.
Nərmin Hüseynova
22.07.2025 22:27
Məqalə İranın nüvə proqramının sürətli inkişafını əks etdirir, lakin uraniumun yenidən zənginləşdirilməsinin mümkün vaxtı barədə konkret dəlillər təqdim olunmayıb. İranın bu qabiliyyətə çatması üçün lazım olan texnoloji səviyyə və ehtiyatlara dair daha ətraflı məlumatlar olmadan, bu iddianın etibarlılığı şübhə altındadır. Həmçinin, beynəlxalq sanksiyaların və potensial hərbi müdaxilənin İranın nüvə proqramına təsiri barədə məqalədə kifayət qədər araşdırma aparılmayıb. Bu amillər proqramın gələcək inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər. Daha çox obyektiv və müstəqil mənbələrə istinad edilməsi məqalənin etibarlılığını artırar.
İslam Talıbov
22.07.2025 21:11
Maraqlı bir yazı. İranın nüvə proqramının sürətli inkişafı haqqında narahatlıq doğuran məlumatlar təqdim olunub. Lakin, "aylar ərzində" ifadəsinin dəqiqliyi nə qədər təsdiqlənmişdir? Məqalədə istinad olunan mənbələr hansılardır və bu mənbələrin etibarlılığı necə qiymətləndirilə bilər? Çünki İranın nüvə potensialının real vəziyyətinin qiymətləndirilməsində mənbələrin etibarlılığı son dərəcə əhəmiyyətlidir. Bundan əlavə, İranın uranı zənginləşdirmə qabiliyyətinin artması ilə bağlı beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası və bunun potensial geosiyasi nəticələri barədə daha ətraflı təhlil faydalı olardı. Məsələn, beynəlxalq sanksiyaların effektivliyi və ya əks təsirləri nəzərə alınmışdırmı?
Gülzar Şükürova
22.07.2025 20:26
Maraqlı bir yazı idi. İranın uranı yenidən zənginləşdirmə qabiliyyətinin sürətlənməsi barədə <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbərlər</a> narahatlıq doğurur. Lakin, məqalədə İranın bu qabiliyyətin əldə olunmasının arxasındakı konkret texnoloji inkişaflar haqqında ətraflı məlumat verilmir. Bu məqamda İranın mövcud sentrifuq texnologiyasının, əldə etdiyi potensial yeni texnologiyaların və ya əvvəlki sanksiyaların aradan qaldırılmasının bu sürətlənmədəki rolunu daha aydın şəkildə izah etmək vacib olardı. Bundan əlavə, yazıda İranın nüvə proqramının həqiqi hədəfi barədə müxtəlif interpretasiyaların müzakirəsi yoxdur - bu məsələnin daha geniş geosiyasi kontekstdə araşdırılması məqaləyə daha çox dərinlik qatardı. Nəhayət, beynəlxalq icmaların bu vəziyyətə verdiyi reaksiya və potensial nəticələr haqqında daha geniş məlumat vermək məqalənin keyfiyyətini daha da artırar.

Şərh Yaz