MAQATE İrandan nüvə yoxlamaları tələb etdi: Tehran rədd etdi

“Qətnamənin öz nüvə nəticələri olacaq”, – İranın BMT-nin MAQATE yanında səfiri bildirir.

MAQATE-nin İrana qarşı Qətnaməsi və Nəticələri

Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) İranı BMT qətnamələrinin tələb etdiyi kimi, nüvə proqramı ilə bağlı məlumat və giriş təmin etməyə çağıran qətnamə qəbul edib. Cümə axşamı keçirilən səsvermə, BMT-nin qlobal nüvə nəzarətçisi Rafael Qrossinin Tehrana bu ilin iyun ayında İsrail və Birləşmiş Ştatlar tərəfindən hücuma məruz qalan əsas nüvə obyektlərində yoxlamalara icazə vermək çağırışını təkrarlamasından bir gün sonra baş tutub.

İsrail İrana qarşı hücumlara iyunun 13-də başladı. Bir gün əvvəl MAQATE İranın beynəlxalq nüvə təhlükəsizliyi öhdəliklərinə əməl etmədiyini aşkar etmişdi. Bu isə Tehranın nəzarət orqanını 1000-dən çox insanın ölümünə və İranda milyardlarla dollar zərərə səbəb olan 12 günlük müharibəyə yol açmaqda günahlandırmasına səbəb oldu.

Reuters agentliyinin gördüyü qətnamə layihəsində deyilir: “İran dərhal Agentliyə nüvə materiallarının uçotu və İrandakı qorunan nüvə obyektləri barədə dəqiq məlumat verməli və Agentliyə bu məlumatı yoxlamaq üçün tələb etdiyi bütün girişi təmin etməlidir”. Diplomatların bildirdiyinə görə, qətnamə 19 lehinə, 3 əleyhinə və 12 bitərəf səslə qəbul edilib. Rusiya, Çin və Niger qətnaməyə qarşı çıxan ölkələr idi. İranın MAQATE yanında səfiri Rza Nəcəfi səsvermədən sonra jurnalistlərə açıqlamasında, “Qətnamənin öz nəticələri olacaq” deyib. Nəticələrin nə olacağı ilə bağlı suala cavabında isə, “Nəticələri daha sonra elan edəcəyik”, – deyə bildirib.

Qrossi çərşənbə günü Vyanada yerləşən agentliyin Şura iclasının açılışından sonra jurnalistlərə deyib: “Bir sıra yoxlamalar aparmışıq, lakin hücum obyektlərinə gedə bilməmişik. Ümid edirəm ki, gedə biləcəyik. Həqiqətən də getməliyik, çünki bu, İranın öhdəliklərinin bir hissəsidir”. O əlavə edib: “Ümid edirəm ki, konstruktiv şəkildə irəliləyə biləcəyik”. İranın Xarici İşlər naziri Abbas Ərəqçi çərşənbə axşamı axşam Telegram vasitəsilə MAQATE ilə “bombalanmış obyektlərlə bağlı” hər hansı əməkdaşlığı rədd edib. “Biz yalnız MAQATE qaydalarına uyğun olaraq, zərər görməmiş nüvə obyektləri ilə bağlı əməkdaşlıq edirik”, – deyə o bildirib.

İran və MAQATE arasında gərginlik

İran və MAQATE arasında gərginlik son illərdə dəfələrlə artmışdı. Bu ilin iyun ayındakı 12 günlük müharibədən sonra münasibətlər daha da pisləşdi. İran MAQATE-nin hücumları pisləməkdən imtina etməsindən hiddətlənib. Müharibədən bəri Agentliyin müfəttişlərinə hücumlara məruz qalmış Fordo və Nətənz kimi obyektlərə giriş verilməyib, lakin onlar digər əraziləri ziyarət edə biliblər.

Qrossi sentyabrın əvvəlində Qahirədə Ərəqçi ilə yoxlamaların bərpası barədə razılığa gəlmişdi. Lakin həmin ayın sonunda, 2015-ci il nüvə sazişinin bütün tərəflərindən olan Birləşmiş Krallıq, Fransa və Almaniya – İranı öhdəliklərini pozmaqda ittiham edərək BMT sanksiyalarının bərpasını işə saldıqda, bu razılaşma əhəmiyyətini itirdi. Tehran bu iddiaları rədd edib. Bu addım Tehranın sərt reaksiyasına səbəb oldu və Qahirə razılaşmasının icrasını dayandırdı.

Avtomatik bərpa mexanizmi İranın nüvə və ballistik raket proqramına aid olan altı BMT Təhlükəsizlik Şurası qətnaməsini yenidən aktivləşdirdi, İrana qarşı iqtisadi sanksiyaları bərpa etdi və uranın zənginləşdirilməsini dayandırmaq kimi digər məhdudiyyətləri ehtiva etdi.

Bu arada, çərşənbə axşamı ABŞ prezidenti Donald Tramp Tehranın Vaşinqtonla diplomatik həll yolu axtardığını iddia etdi. O demişdi: “Mən buna tamamilə açığam və onlarla danışırıq. Bir prosesə başlayırıq. Amma İranla razılaşma əldə etmək gözəl olardı. Bunu müharibədən əvvəl edə bilərdik, amma işlər yaxşı getmədi. Düşünürəm ki, orada nəsə baş verəcək.” 2018-ci ildə Tramp ABŞ-ı 2015-ci il nüvə sazişindən, rəsmi olaraq Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planından (JCPOA) birtərəfli qaydada çıxararaq, onu faktiki olaraq ləğv etdi və İrana qarşı sərt sanksiyalar tətbiq etdi.

24 saat