Ukrayna Böhranı: Atəşkəs Çağırışları və Ərazi Müzakirələri
Ukraynanın ABŞ-dakı səfiri Oksana Markarova, "Face the Nation" proqramında Ukraynanın atəşkəsə hazır olduğunu, lakin ərazi güzəştlərinə getməyəcəyini bəyan edib. Səfir, prezident Zelenskinin sülh danışıqlarına hər zaman açıq olduğunu vurğulayıb. Prezident Trampın Rusiya prezidenti Putinlə Alyaskada keçirəcəyi görüş ərəfəsində Ukrayna tərəfi danışıqlardan müsbət nəticələr gözləyir.
NATO-nun Mövqeyi: Təhlükəsizlik Zəmanətləri və Dəstək Davamlılığı
NATO baş katibi Mark Rutte, Rusiyanın hələ də sələfi Qərb alyansı üçün əsas təhlükə olduğunu bildirib. Rutte, prezident Trampın Putinlə görüşünü alqışlayaraq, bu görüşün dialoq üçün yeni imkanlar yaradacağını qeyd edib. NATO baş katibi, Ukraynanın təhlükəsizliyinə zəmanət verilməsinin vacibliyini vurğulayaraq, silah tədarükünün davam edəcəyini bildirib. Rutte, həmçinin Rusiyanın Ukrayna ərazilərini faktiki olaraq işğal etməsinin qəbuledilməz olduğunu vurğulayıb.
Sanksiyalar və Daxili Siyasət: ABŞ-da Miqrasiya Müzakirələri
Arizona ştatından olan senator Mark Kelly, Rusiyaya qarşı sanksiyaların ləğvinə qarşı çıxıb. Kelly, Putin rejiminin Ukraynada törətdiyi vəhşilikləri pisləyərək, təzyiqin davam etdirilməsinin vacibliyini vurğulayıb. Daxili siyasət məsələlərinə toxunan senator, miqrasiya siyasətində həddindən artıq sərtləşmənin yolverilməz olduğunu, humanitar prinsiplərə əməl edilməsinin vacibliyini bildirib. Texasdan olan konqresmen Toni Gonzales isə, sərhəd təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinin vacibliyini, lakin miqrantlara qarşı qanunsuz davranışların yolverilməz olduğunu qeyd edib. Konqresmen, miqrasiya məsələsində emosional qərarların qəbul edilməməsinin vacibliyini vurğulayıb.
Səhiyyə Siyasəti: mRNA Texnologiyasına Yatırımların Dayandırılması
Keçmiş baş cərrah Dr. Jerome Adams, Tramp administrasiyasının mRNA texnologiyasına yatırımları dayandırmasını tənqid edib. Adams, mRNA texnologiyasının COVID-19 pandemiyası zamanı həyat qurtarıcı rol oynadığını, xərçəng və HİV kimi xəstəliklərin müalicəsində də böyük potensiala malik olduğunu vurğulayıb. Keçmiş baş cərrah, bu qərarın səhiyyə sahəsində böyük geriləməyə səbəb olacağını, gələcək pandemiyalara hazırlıq işlərini zəiflədəcəyini bildirib. O əlavə edib ki, COVID-19 pandemiyası dövründə bu texnologiya 2 milyondan çox insanın həyatını xilas etdi.
Oxucu Şərhləri
Tarixə nəzər saldıqda, oxşar gərginliklərin və ərazi mübahisələrinin bir çox münaqişənin tərkib hissəsi olduğunu görürük. Məsələn, keçmişdə baş vermiş müharibələr və ya soyuq müharibə dövründəki bloklaşmalar zamanı tərəflər də oxşar mövqelər tutaraq öz maraqlarını qorumağa çalışmışlar. Ukraynanın hazırkı vəziyyəti, eyni zamanda, son illərdə Avropada yaranan geosiyasi mənzərədə daha geniş bir kontekstdə dəyərləndirilməlidir. Qonşu ölkələrin də bu və ya digər formada təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqları və ya ərazi iddiaları mövcud ola bilər.
Digər tərəfdən, bu cür danışıqlarda "ərazi güzəşti" anlayışının necə təfsir olunduğu da əhəmiyyətlidir. Bu, sadəcə müharibə nəticəsində əldə edilmiş ərazilərləmi məhdudlaşır, yoxsa tarixi və ya etnik iddiaları da əhatə edirmi? Belə bir sual ortaya çıxır ki, diplomatik həll yolları axtarılarkən, bu cür mövqelərin davamlı sülhə nə dərəcədə töhfə verə biləcəyi və ya əksinə, gələcək münaqişələr üçün toxum səpə biləcəyi barədə necə bir qiymətləndirmə aparmaq olar?
Maraqlıdır ki, bu gün Ukraynanın mövqeyi, sanki öz ərazi bütövlüyünü həm Rusiyanın birbaşa hərbi təcavüzündən, həm də potensial siyasi manipulyasiyadan qorumaq cəhdi kimi görünür. Keçmişdə Avropa dövlətləri, xüsusilə də Varşava Müqaviləsi Təşkilatının üzvləri, "ərazi güzəştləri" dedikdə daha çox bir daxili siyasi qüvvənin digərinə təslim olmasını və ya sərhədlərin məcburən yenidən müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tuturdular. Ancaq indi Ukrayna, xarici bir gücün müdaxiləsi ilə ərazi itkisinə qarşı mübarizə aparır. Bu, xarici müdaxiləyə qarşı öz suverenliyini qorumaq cəhdi baxımından əvvəlki dövrlərin mübarizələrinə oxşasa da, Ukraynanın konkret müharibə şəraitində olması vəziyyəti daha fərqli və gərgin edir.
Keçmişdən çıxarıla biləcək dərslərdən biri, milli suverenlik və ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizənin heç vaxt asan olmamasıdır. Eyni zamanda, beynəlxalq dəstəyin əhəmiyyəti də böyükdür. Məsələn, bir çox Şərqi Avropa ölkəsi, Qərbin davamlı diplomatik və iqtisadi dəstəyi sayəsində öz müstəqilliyini bərpa edə bildi. Bu gün Ukraynanın da beynəlxalq dəstəyə olan ehtiyacı aydındır. Lakin hazırkı vəziyyətin fərqli cəhəti, texnoloji inkişafın müharibə aparmağın formasını dəyişməsi və informasiya müharibəsinin ön plana çıxmasıdır. Bu da danışıqlar prosesini daha da qeyri-müəyyən edir.
Keçmiş təcrübələrdən öyrənilən əsas dərs, sülh danışıqlarının yalnız atəşkəsə deyil, həm də tərəflərin ərazi və suverenlik məsələlərindəki əsaslı narahatlıqlarını nəzərə alan hərtərəfli bir yanaşma tələb etməsidir. Ukrayna vəziyyətindəki fərq, həm Tramp administrasiyasının Rusiyaya münasibətdə daha proqmatik ola biləcəyi ehtimalı, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləmək üçün daha sıx səfərbər olmasıdır. Ancaq Alyaskada keçiriləcək sammitin nəticələri, bu iki qüdrətli dövlət arasındakı dinamikanın Ukrayna böhranının həllindəki rolunu daha aydın şəkildə ortaya qoyacaq. Bu baxımdan, Zelenskinin sülhə olan açıqlığı və Markarovanın bəyan etdiyi güzəştsiz mövqe arasında bir tarazlıq tapmaq Ukrayna üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir.
Ancaq, bu mövqeyin uzunmüddətli siyasi və iqtisadi sabitlik baxımından hansı nəticələrə yol açacağı sual doğurur. Ukraynanın iqtisadiyyatı hələ də müharibənin dağıntılarından tamamilə bərpa oluna bilməyib və ərazilərin geri qaytarılması ilə bağlı sərt mövqe, Rusiyanın təcavüzkar siyasətini davam etdirməsi halında, daha böyük iqtisadi çətinliklərə səbəb ola bilərmi? Bu münaqişənin həllində Ukraynanın həm siyasi, həm də iqtisadi maraqlarını balanslaşdırmaq üçün hansı alternativ strategiyalar ola bilər?
Bununla belə, gələcək danışıqların uğuru təkcə Ukraynanın mövqeyindən deyil, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin, xüsusilə də ABŞ-ın bu prosesdəki rolundan asılı olacaq. Prezident Trampın Putinlə keçirəcəyi görüş, böhranın həlli üçün yeni bir imkan yarada bilər, lakin eyni zamanda Rusiyanın təsirini gücləndirmək riskini də özündə daşıyır. Keçmişdə analoji hallarda, böyük dövlətlərin vasitəçiliyi bəzən uğurlu, bəzən isə münaqişənin daha da dərinləşməsinə səbəb olmuşdur.
Bu kontekstdə, Ukraynanın öz ərazi bütövlüyünü qoruyarkən sülhü təmin etmək üçün hansı strateji manevrlərdən istifadə edəcəyi həlledici olacaq. Beynəlxalq təzyiq və diplomatik səylər nə dərəcədə effektiv olacaq, yoxsa biz yenidən uzunmüddətli bir dondurulmuş münaqişə vəziyyətinəmi şahid olacağıq?
Ukrayna böhranı fonunda aparılan danışıqlar, ərazi bütövlüyü məsələsində Ukraynanın mövqeyi ilə Rusiyanın tələbləri arasındakı prinsipial fərqi bir daha ortaya qoyur. Bu baxımdan, 1960-cı illərdəki vəziyyətdən fərqli olaraq, burada mövcud olan ərazi mübahisəsinin həlli, hər iki tərəfin bir-birinin suverenliyini tanıması olmadan çətin görünür. O dövrdəki "buz dövrü"ndə də ərazi məsələləri mövcud idi, lakin bəzi hallarda müəyyən bir "status kvo"nun qorunması ilə razılıq əldə olunurdu. Hazırkı vəziyyətdə isə Ukrayna öz ərazi bütövlüyündən imtina etməyəcəyini bəyan etdiyi halda, Rusiyanın tələbləri bu bütövlüyü birbaşa hədəfə alır. Bu, danışıqları daha mürəkkəb və hətta çıxılmaz vəziyyətə gətirə bilər. Keçmiş təcrübələrdən, məsələn, Koreya müharibəsi sonrakı danışıqlardan öyrənilə biləcək dərslər, hərbi münaqişələrin diplomatik yolla həllinin nə qədər uzun, çətin və kompromis tələb edən bir proses olduğunu göstərir. Lakin ərazi bütövlüyü kimi fundamental prinsiplərdən imtina, uzunmüddətli sabitlik üçün necə bir fəsad yarada bilər?
Bu parallel bizə göstərir ki, dövlətlər üçün ərazi bütövlüyü hər zaman prioritet məsələlərdən biri olub və bu prinsipdən imtina etmək, hətta sülhə nail olmaq üçün belə, çox çətin bir qərardır. Ukrayna böhranının hazırkı vəziyyətində fərq ondan ibarətdir ki, beynəlxalq siyasi kontekst, güc dinamikaları və informasiya texnologiyalarının rolu əvvəlkindən xeyli fərqlidir. Lakin əsas məqam – ərazi məsələsində güzəştə getməmək prinsipi – hələ də aktuallığını qoruyur. Bu vəziyyətdən çıxarılan əsas dərslərdən biri odur ki, hər hansı bir danışıq prosesində ədalətli və qəbul edilə bilən bir həllin tapılması üçün tərəflərin hüquqları və ərazi bütövlüyü qətiyyən pozulmamalıdır. Bu qətiyyət olmadan uzunmüddətli sülhə nail olmaq mümkünsüzdür.
Bu paralelliyə baxanda, Ukrayna böhranında da oxşar bir dinamikanın olduğunu müşahidə edirik. Elə ki, bir tərəfin ərazi iddiaları sülh danışıqlarının tempi və nəticəsi üçün kritik bir məqamdır. Keçmişdəki hadisələrdən çıxarılan dərs, ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığı prinsiplərinə riayət edilməsi və ya bu prinsiplərdən kənara çıxılmasının hər zaman ciddi humanitar fəlakətlərə və uzunmüddətli siyasi qeyri-sabitliyə gətirib çıxardığıdır. Hazırkı vəziyyətin fərqi, Alyaskada keçiriləcək bir zirvə görüşünün arxasında, həm də Qərbin, xüsusilə ABŞ-ın Ukraynanın suverenliyinə verdiyi dəstəyin bir az daha açıq ifadə olunmasıdır. Lakin təcrübə göstərir ki, belə görüşlərdə edilən razılaşmaların nə qədər davamlı olacağı hər zaman sual altındadır.
Şərh Yaz