Marsda rover ildırım aşkarladı

Marsda ildırımın təəccüblü kəşfi

Marsda fırlanan toz şeytanlarının yaratdığı mini-ildırım zərbələri Perseverance roverinin mikrofonu tərəfindən təsadüfən aşkar edilib.

Tədqiqatçılar “Nature” jurnalında dərc olunan hesabatda bu təsadüfi kəşfin Marsda ildırımın birbaşa sübutu olduğunu bildirirlər. Onlar Perseverance roverinin mikrofonunun cəmi bir neçə santimetr uzunluğunda olan elektrik qövslərinin və onlarla müşayiət olunan eşidilə bilən şok dalğalarının əlamətlərini qeydə aldığını təsvir edirlər.

Birləşmiş Krallığın Cardiff Universitetindən ildırım tədqiqatçısı Daniel Mitchard (araşdırma qrupunun üzvü olmasa da, jurnal üçün şərh yazmışdır) deyir: "Uzun müddətdir ki, Marsda ildırım böyük bir sirr idi. Bu, yəqin ki, Marsla bağlı ən böyük sirlərdən biridir."

O, əlavə edir: "Buradakı əsas məqam, Marsın səthində ildırımın necə görünməsi barədə fikirlərimizə uyğun gələn bir şeyi aşkar etmiş bir roverin mövcud olmasıdır."

Uğursuz cəhdlərdən sonra möhkəm sübutlar

Yerlə yanaşı, Yupiter və Saturn atmosferlərində də ildırım müşahidə edilib, eləcə də Neptun və Uran planetlərində aşkarlanıb. Lakin ən yaxın planet qonşularımızda ildırım tapmaq daha çətin idi — baxmayaraq ki, 1970-ci illərdə aparılan təcrübələr Marsda ildırımın mövcud ola biləcəyini göstərmişdi.

Məsələn, Johns Hopkins Universitetinin Tətbiqi Fizika Laboratoriyasından planetoloq Ralph Lorenz deyir ki, tədqiqatçılar vulkanik qumu bir kolbaya qoyub Mars atmosfer təzyiqinə endirdikdə, qumun kolbada fırlanması qaranlıqda görünən bir parıltı yaradırdı.

Bu parıltı qum dənəcikləri arasındakı sürtünmə nəticəsində yaranan elektrik yüklərindən qaynaqlanırdı. O deyir ki, elektrik yükünün daha böyük yığılması, avtomobillərdəki şamlar və ya daha böyük miqyasda ildırım kimi ani boşalmaya səbəb ola bilər. Axı, Yerdə də ildırım vulkanik külün turbulent buludlarında yarana bilər.

Lorenz qeyd edir ki, "Buna görə də Marsda qumun və ya tozun fırlanmasının elektrik yüklənməməsi üçün heç bir səbəb yoxdur."

Perseverance roveri səs yazısının sirrini necə açdı?

Lorenz və bəzi həmkarları bu yaxınlarda 2021-ci ildən qırmızı planetdə hərəkət edən avtomobil ölçülü robot olan Perseverance roverinin qeydə aldığı səsləri nəzərdən keçirirdilər. Bir neçə il əvvəl alimlər Perseverance roverinin üzərindən keçən fırlanan toz şeytanının səslərini eşitdiklərini bildirmişdilər.

Külək və tozun xışıltısı ilə yanaşı, Lorenz deyir ki, hadisənin ortasında qısa bir çatıltı səsi də var idi. O əlavə edir: "Biz sadəcə olaraq bunun böyük bir qum dənəsi və ya kiçik bir çınqılın quruluşa dəyməsi olduğunu düşündük."

Lakin çox keçmədən, komanda üzvlərindən biri elmi konfransda atmosfer elektriyi haqqında məruzəni dinlədi. Toulouse Astrofizika və Planetologiya İnstitutundan Baptiste Chide deyir: "Fikirləşdim ki, boşalmalar varsa, onları eşidə bilərik. Sonra isə bu yazını xatırladım."

Beləliklə, o, elektrik boşalmalarının mikrofona necə təsir edəcəyini öyrənmək üçün Yerdə elektrostatik generatorla bəzi təcrübələr apardı. O, Marsda qeydə alınan siqnallarla eyni olan bir nümunə aşkar etdi: qısa elektrik müdaxiləsi, ardından şok dalğasının akustik siqnalı.

Marsda ildırımın xüsusiyyətləri və təhlükəsizlik əhəmiyyəti

Tədqiqatçılar iki Mars ili ərzində mikrofonda əlli beş belə hadisə qeydə alındığını və bu ildırım qığılcımlarının adətən toz şeytanları və toz fırtınalarının cəbhələri ilə əlaqəli olduğunu bildirirlər.

Chide-nin sözlərinə görə, elektrik qövsləri güclü statik elektrik qığılcımları kimi hiss olunur və səslənir. O deyir ki, bir astronavt Marsda olsaydı, onları görmək mümkün ola bilərdi, baxmayaraq ki, "kiçik boşalmaları güclü günəş işığında görmək çətindir, ən günəşli vaxtlarda isə ən çox toz şeytanı və ən güclü boşalma hadisələri baş verir. Buna baxmayaraq, bəzi hadisələr gecə vaxtı baş verib."

Tədqiqatçılar bu atmosfer elektrik aktivliyini öyrənməyin gələcək robot və ya insan missiyaları üçün yarada biləcəyi təhlükələri anlamaq baxımından vacib olduğunu düşünürlər. Onlar qeyd edirlər ki, Sovet Mars 3 missiyası toz fırtınası zamanı enmiş və səthdə cəmi təxminən 20 saniyə işlədikdən sonra müəmmalı şəkildə ötürülməsini dayandırmışdı.

Lorenz qeyd edir: "20 saniyə ərzində nəsə dəyişdi. Bunun elektrik boşalması hadisəsi olub-olmadığını istisna edə biləcəyimizi düşünmürəm."

24 saat