Misir Qəzza müharibəsinə son qoyacaq hərtərəfli saziş hədəfləyir

Misirin Qəzza müharibəsinə son qoymaq üçün hərtərəfli saziş hədəfləməsi təqdirəlayiq bir cəhd olaraq görünür. Lakin, bu cür sülh danışıqlarında Misirin rolu tarixən dəyişkənlik göstərib. 1979-cu ildəki Camp David razılaşması zamanı Misir İsraillə sülhə nail olan ilk ərəb ölkəsi oldu, lakin bu addım ərəb dünyasında böyük bir reaksiyaya səbəb oldu və Misiri izolyasiya etdi. Sonrakı illərdə isə regional siyasətdə daha passiv mövqe tutdu.

Hazırkı kontekstdə, Misirin Qəzzada sülhün bərqərar olunması üçün diplomatik səylər göstərməsi, ölkənin regionda öz təsir dairəsini yenidən gücləndirmək cəhdi kimi dəyərləndirilə bilər. Qətər və ABŞ ilə aparılan arabuluculuq, Misirin xarici siyasətində daha aktiv bir rol oynamaq istəyini göstərir. Lakin, bu səylərin uğurlu olub-olmayacağı, eyni zamanda regiondakı digər güclərin, xüsusilə də regional hegemonluq iddiasında olan ölkələrin mövqeyindən də asılıdır. Misirin keçmişdəki uğurları, məsələn, İsraillə müharibələrdən sonra diplomatik yollarla əldə edilən sülh razılaşmaları, onun bu cür çətin danışıqları idarə etmək qabiliyyətinə işarə edir. Bununla belə, həmin dövrdəki ərəb dünyasının siyasi landşaftı ilə indiki vəziyyət arasında əhəmiyyətli fərqlər var. Bu gün Misirin daxili siyasi və iqtisadi vəziyyəti də onun regional siyasətdəki rolunu təsirləndirə bilər. Belə bir hərtərəfli razılaşmanın əldə olunması halında, Misirin regiondakı artan təsiri, ərəb dünyasının digər aparıcı dövlətləri ilə münasibətlərinə necə təsir edəcək?

Misirin Xarici İşlər nazirinin Qəzzada müharibəyə son qoyacaq hərtərəfli bir razılaşmaya nail olmağı hədəflədiklərinə dair bəyanatı, aktual diplomatik kontekstdə başa düşüləndir. Lakin, bu "hərtərəfli razılaşma"nın tərkibi və əldə olunmasının real perspektivləri barədə daha ətraflı məlumata ehtiyac olduğu düşünürəm. Xüsusilə, bu razılaşmanın İsrail və Fələstin tərəflərinin qəbul edə biləcəyi hansı əsas müddəaları ehtiva etdiyi və ya qəbul edilə bilən ümumi çərçivənin nədən ibarət olduğu barədə daha dərin izahat, həmçinin bu hədəfin arxasında duran konkret diplomatik addımlar və ya təkliflər barədə məlumat məqaləyə daha çox dəqiqlik qata bilərdi. Bu məlumatın mənbəyi barədə əlavə məlumat da faydalı olardı.

Misirin bölgədəki digər regional güclərlə (bu halda Qətər) və beynəlxalq aktorlarla (ABŞ) əməkdaşlıq edərək münaqişələrin həllində vasitəçilik etməsi yeni bir strategiya deyil. Misal üçün, analoji olaraq 1978-ci ildə Camp David razılaşmalarını xatırlamaq olar, burada Misir və İsrail arasında sülhün təmin edilməsində ABŞ-ın vasitəçiliyi mühüm rol oynamışdı. Həmin razılaşma həm də Misirin öz rolunu regional sabitlikdə artırdı.

Lakin, Qəzza münaqişəsinin özünəməxsusluğu, yəni bu problemin onilliklər boyu davam etməsi və beynəlxalq hüquq, humanitar məsələlər, həmçinin insan hüquqları baxımından dərin köklərə malik olması, mövcud vasitəçilik səylərini daha mürəkkəb hala gətirir. Camp David razılaşması bir dövlət (İsrail) ilə digər dövlət (Misir) arasındakı konkret bir münaqişəni həll etməyə yönəlmişdi. Bu gün isə Qəzza münaqişəsi bir qeyri-dövlət aktyoru (Hamas) ilə İsrail arasındakı, eyni zamanda daha geniş bir bölgəsalanında geosiyasi gərginliklərin bir hissəsi kimi özünü göstərir.

Bu kontekstdə, əgər Misir, Qətər və ABŞ-ın hərtərəfli razılığa nail olmaq məqsədi uğurlu olarsa, bu, həm Fələstin-İsrail probleminin həllində, həm də bölgəsalanında gərginliyin azaldılmasında əhəmiyyətli bir irəliləyiş olacaq. Lakin, keçmiş təcrübələr göstərir ki, bu cür "hərtərəfli" sazişlərə nail olmaq üçün çoxsaylı aktorların maraqlarının uzlaşdırılması və hər bir tərəfin qəbul edə biləcəyi təhlükəsizlik və siyasi təminatların yaradılması zəruridir. Bu baxımdan, Sudandakı vəziyyət və Konqo Demokratik Respublikası kimi digər regional məsələlərin də müzakirəyə daxil edilməsi, Misirin ümumi bölgəsalanında sabitlik yaratma strategiyasının bir hissəsi ola bilər, lakin eyni zamanda Qəzza münaqişəsinin özünün həllini daha da çətinləşdirə bilər. Məqalədə bu müxtəlif mövzuların birgə müzakirəsinin nə dərəcədə effektiv olacağı barədə daha çox məlumat olsaydı, bu, daha dərin təhlilə imkan verərdi.

Misirin Xarici İşlər nazirinin Qəzza müharibəsinə son qoyacaq "hərtərəfli bir razılaşmaya nail olmağı hədəflədikləri" barədəki bəyanatı diqqətəlayiqdir. Lakin, bu məqsədə nail olmaq üçün nə kimi konkret addımlar atıldığı və ya bu "hərtərəfli razılaşma"nın əsas elementlərinin nədən ibarət olduğu barədə daha ətraflı məlumata ehtiyac var. Nazir Abdulatinin bəyanatı, Qətər və ABŞ ilə aparılan arabuluculuq səylərindən bəhs etsə də, bu səylərin hansı mərhələdə olduğu və ya razılaşma istiqamətində əldə olunan irəliləyişlər barədə əlavə məlumat olmadan, bu iddianın yalnız bir niyyət bəyanatı olub-olmadığı sualını yaradır. Bu hədəflərə çatmaq üçün Misirin stratejisi və ya digər vasitəçilərlə koordinasiyası haqqında əlavə detallar təqdim oluna bilərdimi?

Misirin Qəzza müharibəsinə son qoymaq üçün apardığı diplomatik səylər, Şimali İrlandiya sülh prosesində Birləşmiş Krallıq və İrlandiyanın, həmçinin ABŞ-ın oynadığı rolu xatırladır. Hər iki halda, beynəlxalq aktyorlar (bu vəziyyətdə Qətər və ABŞ) uzunmüddətli münaqişənin həlli üçün vasitəçilik edir.

Maraqlı bir müqayisə nöqtəsi budur ki, Şimali İrlandiyada sülhə nail olmaq üçün bir çox cəhdlər, bəzən uğurlu, bəzən isə müvəqqəti idi. Bu, münaqişənin kökünün nə qədər dərin ola biləcəyini və hərtərəfli razılaşmanın əldə edilməsinin nə qədər çətin olduğunu göstərir. Qəzzadakı vəziyyətdə də oxşar bir təcrübə yaşana bilər; yəni, hər hansı bir "hərtərəfli razılaşma"ya nail olmaq üçün yalnız müharibənin dayandırılması deyil, həm də münaqişənin əsas səbəblərinin aradan qaldırılması zəruridir. Şimali İrlandiya misalından çıxarıla biləcək dərslərdən biri odur ki, sülh prosesində bütün tərəflərin maraqlarını nəzərə alan uzunmüddətli həllər tələb olunur. Hazırkı Qəzza münaqişəsinin özünəməxsus spesifik çalarları olsa da, vasitəçilik edən ölkələrin vahid bir məqsəd ətrafında birləşməsi və münaqişənin bütün tərəfləri üçün məqbul bir yol xəritəsi təklif etməsi uğurun açarı ola bilər.

Misirin Qəzza müharibəsinə son qoymaq üçün apardığı diplomatik səylər, 1978-ci ildə Camp David müqavilələri zamanı Misir və İsrail arasında sülhün təmin edilməsi cəhdlərini xatırladır. O dövrdə də ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə iki dövlət arasında uzun illər davam edən münaqişəyə son qoyulması hədəflənmişdi. Hər iki halda, hərbi münaqişənin dayandırılması və regional sabitliyin təmin edilməsi üçün danışıqlar aparılır. Lakin, Camp David müqavilələri iki ölkə arasında birbaşa tarixi əlaqələrə və tanınmaya əsaslanırdı, halbuki Qəzza münaqişəsində tərəflər daha mürəkkəbdir və beynəlxalq vasitəçilərin rolu daha ön plandadır. Həmin dövrdən çıxarılan dərslər, danışıqlarda qarşılıqlı güzəştlərin vacibliyi və uzunmüddətli sülh üçün hərtərəfli yanaşmanın zəruriliyidir. Bu günkü vəziyyətin özəlliyi isə, münaqişənin yalnız iki dövlət arasında deyil, həm də daxili siyasi amillər və regional güclərin təsiri altında olmasıdır.

Misirin Qətər və ABŞ ilə birlikdə Qəzzada atəşkəsə nail olmaq səyləri təqdirəlayiqdir. Lakin, bu cür danışıqların effektivliyi, tərəflərin ortaq məxrəcə gəlmək üçün kifayət qədər siyasi iradəyə malik olub-olmamasından asılıdır. Məqalə müharibənin əsas səbəblərinə toxunmur. Hərtərəfli həll üçün yalnız atəşkəs deyil, həm də humanitar yardımın maneəsiz çatdırılması və Qəzza xalqının gələcəyinə dair uzunmüddətli təminatlar tələb olunur. Bu baxımdan, regional güclərin və beynəlxalq təşkilatların rolu daha aydın şəkildə vurğulanmalı deyilmi?

Misirin regional siyasətində aktiv rol oynamaq cəhdi, xüsusilə Qəzza müharibəsinin həlli istiqamətindəki səyləri, ölkənin öz daxili iqtisadi və sosial çətinliklərini nəzərə alaraq diqqətəlayiqdir. Bu cür diplomatik fəaliyyətin davamlılığı üçün zəruri olan maliyyə və resursların təmin edilməsi, Misirin uzunmüddətli iqtisadi sabitliyi ilə necə ahəngdar olacaq?

Misirin Qəzzada müharibəyə son qoymaq məqsədi ilə Qətər və ABŞ ilə apardığı arabuluculuq səyləri diqqətəlayiqdir. Lakin, bu cür regional münaqişələrin həlli üçün aparılan danışıqların davamlılıq və təsir dairəsi baxımından bəzi məsələləri də nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, Misirin öz daxilində də mövcud olan iqtisadi çətinliklər, o cümlədən yüksək inflyasiya və valyuta məzənnəsinin sabitliyi ilə bağlı problemlər, ölkənin regional siyasətlərinə necə təsir edə bilər? Səylərin effektivliyi, əsasən, bu daxili amillərin necə idarə olunmasından da asılı olmayacaqmı?

Bu məqalədə Misirin Qəzzada sülhə nail olmaq istiqamətindəki səyləri diqqət çəkir. Lakin bu cür arabuluculuq səylərinin effektivliyi və uzunmüddətli müvəffəqiyyəti, regiondakı mürəkkəb geosiyasi və iqtisadi dinamikalar fonunda dəyərləndirilməlidir. Misirin öz iqtisadi və sosial problemləri, xüsusilə də aclıq və su qıtlığı kimi məsələlər, onun beynəlxalq arenada fəaliyyət göstərməsinə təsir edə bilər. Belə bir şəraitdə, xarici siyasətdəki aktivliklərin ölkə daxilindəki prioritetlərlə necə tarazlaşdırılacağı, regionda davamlı sülhün təmin edilməsi üçün aparılan danışıqların nəticələrini necə formalaşdıracaq?

Misirin Qəzza müharibəsinə son qoymaq üçün hərtərəfli saziş hədəfləməsi, əlbəttə ki, alqışlanasıdır. Lakin, bu cür arabuluculuq səylərinin təkcə diplomatik deyil, eyni zamanda regional sabitlik və beynəlxalq münasibətlər baxımından da nə qədər realistik olduğu sual doğurur. Tarixə nəzər saldıqda, oxşar münaqişələrdə aparılan arabuluculuq səylərinin çoxu müvəqqəti atəşkəslə nəticələnmiş, lakin əslində münaqişənin köklü həlli istiqamətində ciddi irəliləyiş təmin edə bilməmişdir. Misirin öz daxili siyasi və iqtisadi vəziyyəti də nəzərə alınmalı bir amildir. Son illərdə Misir, öz daxilindəki böhranlarla mübarizə apararkən, eyni zamanda beynəlxalq arenada da əhəmiyyətli rol oynamağa çalışır. Bu, bir tərəfdən onun diplomatik nüfuzunu artırsa da, digər tərəfdən ölkənin resursları üzərində əlavə təzyiq yarada bilər.

Digər tərəfdən, Misirin bu prosesdə aktiv iştirakı, keçmişdə bəzi ərəb ölkələrinin fələstin-israil münaqişəsində daha passiv mövqe tutması ilə müqayisədə diqqət çəkicidir. Məsələn, 1990-cı illərdə Oslo razılaşmaları zamanı bəzi region ölkələrinin bu prosesə daha məhdud daxil olması, sonrakı illərdə münaqişənin həllini çətinləşdirən amillərdən biri olmuşdur. Bu baxımdan, Misirin qətiyyəti və fəaliyyəti müsbət qarşılanmalıdır. Lakin, bu səylərin nəticəsi yalnız Misirin özünün istəklərinə deyil, həm də regiondakı digər aparıcı aktorların, xüsusilə də regional güclərin və beynəlxalq qüdrətlərin maraqları ilə də sıx bağlıdır.

Məsələn, Misirin arabuluculuq rolunu daha gücləndirməsi, öz iqtisadiyyatına müsbət təsir edə bilərmi, yoxsa əksinə, daxili problemləri daha da kəskinləşdirə bilərmi?

Misirin Qəzzadakı müharibəyə son qoymaq məqsədilə apardığı diplomatik səylər təqdirəlayiqdir. Lakin, Misirin xarici siyasətinin bir sıra digər regional gərginliklərlə, o cümlədən Sudandakı vəziyyət və Konqo Demokratik Respublikasındakı hadisələrlə paralel aparılması diqqət çəkir. Bu, Misirin regiondakı rolunun vəprioritetlərinin nə qədər geniş miqyaslı olduğunu göstərir.

Bu kontekstdə, misal üçün, 2015-ci ildə Birləşmiş Ştatların İranla nüfuz problemi üzrə əldə etdiyi nüvə sazişini xatırlamaq olar. O dövrdə də ABŞ-ın regional siyasəti yalnız bir məsələyə deyil, eyni zamanda digər qlobal və regional təhlükələri də nəzərə alaraq aparılırdı. Misirin də hazırkı fəaliyyəti oxşar bir strategiyanın tərkib hissəsi ola bilərmi? Yoxsa bu, daha çox ölkənin öz iqtisadi və təhlükəsizlik maraqları ilə sıx bağlıdır? Misirin bu çoxşaxəli diplomatiyası, gələcəkdə regional sabitliyə nə dərəcədə təsir edə bilər?

Misirin Qəzzada müharibəyə son qoyacaq hərtərəfli bir razılaşmaya nail olma hədəfi təqdirəlayiqdir. Belə bir səyin, xüsusilə də Qətər və ABŞ kimi mühüm oyunçularla birgə aparılması, diplomatik həll yolunun tapılacağına dair ümidləri artırır. Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Misirin bu cür mühüm bir diplomatik prosesdəki rolu, onun öz daxili siyasi sabitliyi və regional təsiri ilə necə əlaqələndirilir? Məsələn, daxili problemlərlə üzləşən bir dövlətin, digər dövlətlərin maraqlarını təmsil edən intensiv diplomatik fəaliyyət göstərməsi, xarici siyasətinə nə dərəcədə təsir göstərə bilər? Qeyd edilən çıxarışda Misirin xarici işlər nazirinin Sudandakı vəziyyət və Konqo Demokratik Respublikası kimi regional məsələlərə toxunması, bu səylərin həm də Misirin öz regional maraqlarını güdən bir hərəkət olub-olmadığı sualını doğurur. Belə bir hərtərəfli razılaşmanın əldə olunmasında, Misirin özünün qarşılaşdığı daxili və regional çətinliklərin miqyası nə dərəcədə nəzərə alınmalıdır?

Misirin Qəzza müharibəsinə son qoymaq üçün hərtərəfli saziş hədəfləməsi təqdirəlayiq bir səydir. Lakin, bu cür həssas bir məsələdə arabuluculuq prosesinin effektivliyi bir neçə amildən asılıdır. Məqalədə Qətər və ABŞ-ın iştirakı qeyd olunur, ancaq bu ölkələrin öz maraqları və ya bu münaqişə ilə bağlı fərqli yanaşmaları ola bilərmi? Misirin, bu mürəkkəb regionda ədalətli və davamlı bir həllə nail olmaq üçün digər regional gücləri də, məsələn, Türkiyəni və ya Birləşmiş Ərəb Əmirliklərini də bu prosesə cəlb etməyi düşündüyü barədə məlumat verilmir. Belə bir geniş platformada aparılan danışıqlar, tərəflərin daha çox fikrini əhatə edə bilər.

Misirin arabuluculuq səyləri təqdirəlayiq olsa da, bu cür danışıqlarda iştirak edən xarici güclərin (Qətər və ABŞ) öz əsas maraqları və prioritetləri var. Bu maraqların qlobal siyasətdəki çəki və təsiri nəzərə alındığında, Misirin regional istəklərinin nə dərəcədə qəbul edilə biləcəyi və ya reallaşdırıla biləcəyi sual doğurur. Sadəcə bir "hərtərəfli razılaşma" hədəfləmək, hər bir tərəfin məqbul hesab edəcəyi həllin detallarını necə əldə edəcəkləri barədə kifayət qədər məlumat vermir. Məsələn, tərəflərin təhlükəsizlik təminatları, sərhədlərin müəyyən edilməsi və ya humanitar yardımın fasiləsiz çatdırılması kimi məsələlərdə fərqli baxış bucaqları ola bilər. Bu fərqlilikləri aradan qaldırmaq üçün Misirin təklif etdiyi konkret mexanizmlər varmı?

Məqalədə Misirin Qəzzada müharibəyə son qoyacaq hərtərəfli bir razılaşmaya nail olmağı hədəflədiyi qeyd olunur. Bu, diplomatik səylərin vacibliyini vurğulayır. Lakin, təklif olunan hərtərəfli razılaşmanın hansı konkret məzmunu əhatə edəcəyi barədə ətraflı məlumata rast gəlinmir. Belə ki, sadəcə "hərtərəfli" sözünün işlədilməsi, razılaşmanın hər iki tərəfi, yəni İsraili və Fələstin tərəflərini qane edəcək müddəaları ehtiva edib-etməyəcəyi sualını yaradır. Münaqişənin köklü səbəblərini, o cümlədən ərazi, qaçqınlar və təhlükəsizlik məsələlərini necə həll edəcəyi barədə əlavə detalların olması, belə bir razılaşmanın real nailiyyət potensialını daha aydın göstərərdi.

Misirin qəzzada müharibəyə son qoyacaq hərtərəfli bir razılaşmaya nail olmağı hədəfləməsi, regional sabitlik baxımından mühüm bir addımdır. Lakin, belə bir "hərtərəfli razılaşmanın" məhz hansı elementləri əhatə edəcəyi sualı hələ də açıq qalır. Tarixə nəzər salsaq, bu cür arabuluculuq səylərinin nəticələri çox zaman tərəflərin maraqlarının kəsişmə nöqtəsindən daha çox, böyük güclərin təzyiqi ilə müəyyənləşib. Məsələn, 1978-ci ildə Misir və İsrail arasında bağlanmış Camp David müqaviləsi, ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə baş tutmuşdu və müəyyən dərəcədə regionda sabitlik yaratsa da, Fələstin məsələsinin həllinə tam cavab vermədi. Misirin hazırkı səylərinin də analoji bir şəkildə, yəni tərəflərin bütün narahatlıqlarını əhatə edən deyil, daha çox müvəqqəti atəşkəsə yönəlmiş bir razılaşma ilə nəticələnmə ehtimalı da az deyil. Digər tərəfdən, Misirin öz daxili iqtisadi və sosial problemləri fonunda belə bir diplomatik sərmayə qoyması, onun regional siyasətindəki prioritetlərini də göstərir. Bu cür danışıqlar zamanı, həmçinin Sudandakı və ya Konqo Demokratik Respublikasındakı vəziyyət kimi digər regional məsələlərin də müzakirəyə daxil edilməsi, diplomatik aktivliyin əhatə dairəsini genişləndirsə də, əsas məqsəddən yayındırmaq riskini də yarada bilər. Belə bir şəraitdə, Misirin "hərtərəfli saziş" ilə nəyi nəzərdə tutduğunu və bu sazişin uzunmüddətli sabitlik gətirməsinə nə dərəcədə zəmanət verə biləcəyini dəyərləndirmək üçün, onun maliyyə qarantiyaları, müvafiq sanksiyaların tətbiqi mexanizmləri və ya beynəlxalq monitorinq sistemləri kimi konkret detalları əhatə edib-etmədiyini bilmək vacibdir. Bəs, bu cür "hərtərəfli razılaşmaların" memarlığında hər zaman supergüclərin oynadığı rolu nəzərə alsaq, Misirin öz regional maraqlarını qoruyub saxlayaraq müstəqil bir şəkildə həlledici təsir göstərməsinə nə dərəcədə inanmaq olar?