NASA: Qırmızı nəhəng ulduz qara dəliyə "mahnı oxuyur"

Astronomlar Qırmızı Nəhəng Ulduzun Sirrini Açdı

NASA-nın Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) peykindən istifadə edən astronomlar, bir qırmızı nəhəng ulduzun öz qara dəlik yoldaşına oxuduğu kosmik nəğməni dinləyiblər. TESS tərəfindən öyrənilən ulduz zəlzələləri ilə əlaqəli bu "nəğmə", ulduzun turbulent keçmişini üzə çıxararaq, onun bir vaxtlar başqa bir ulduzla toqquşub birləşdiyinə işarə edir.

Günəş ölçüsündə olan ulduz cisimlərinin nüvə sintezi üçün yanacaqları tükəndikdə girdikləri faza olan sürətlə fırlanan bu qırmızı nəhəng ulduz, Gaia BH2 ikili sistemində yerləşir. Sentavr bürcündə, təxminən 3800 işıq ili uzaqlığında yerləşən bu sistem, Avropa Kosmos Agentliyinin (ESA) ulduz xəritəçəkmə kosmik gəmisi Gaia tərəfindən 2023-cü ildə kəşf edilib.

Ulduz Zəlzələlərinin Dili ilə Danışan Tarix

Astronomlardan ibarət qrup, Gaia BH2 sistemindəki qırmızı nəhəngdə yaranan ulduz zəlzələlərini müşahidə etmək üçün TESS-dən istifadə edib. Yeraltı təkanlar Yer kürəsinin daxili quruluşunu öyrənmək üçün istifadə edildiyi kimi, ulduz təkanları da astrofiziklər tərəfindən ulduz cisimlərinin səthaltı qatlarını, hətta nüvələrini araşdırmaq üçün tətbiq edilə bilər.

Havay Universiteti Astronomiya İnstitutundan (IfA) alim, qrup rəhbəri Daniel Hey verdiyi açıqlamada deyib: "Seysmoloqlar Yer kürəsinin daxilini öyrənmək üçün zəlzələlərdən istifadə etdikləri kimi, biz də ulduz rəqslərindən uzaq ulduzların daxilində nələrin baş verdiyini anlamaq üçün istifadə edə bilərik. Bu titrəyişlər bizə bu ulduzun keçmişi haqqında gözlənilməz bir məlumat verdi."

Göründüyündən Daha Cavan Qırmızı Nəhəng Ulduz

Hey və həmkarları bu qırmızı nəhəngin tərkibini yaxından araşdırarkən təəccübləniblər; onun ağır elementlərlə, yəni "alfa-zəngin" maddələrlə dolu olduğunu görüblər. Bu, daha qədim ulduzlarda rast gəlinən bir xüsusiyyətdir. Lakin, TESS tərəfindən müşahidə olunan ulduz zəlzələləri ulduzun cəmi 5 milyard yaşında olduğunu göstərir.

Kontekst üçün qeyd edək ki, 4.6 milyard yaşında olan Günəşimiz, nüvəsindəki hidrogen tükəndikdə, təxminən 5 milyard ildən sonra qırmızı nəhəng ulduz fazasına daxil olacaq.

Hey əlavə edib: "Gənc, alfa-zəngin ulduzlar olduqca nadir və çaşdırıcıdır. Cavanlıq və qədim kimyəvi tərkibin birləşməsi, bu ulduzun təkbaşına inkişaf etmədiyini göstərir. Ehtimal ki, o, yoldaşından əlavə kütlə qazanmışdır – ya birləşmə nəticəsində, ya da qara dəlik əmələ gələndə material udmaqla."

Fırlanma Sürəti və Keçmiş Toqquşmalar

Qırmızı nəhəngi yerüstü alətlərlə müşahidə edən alimlər onun hər 398 Yer günü bir dəfə fırlandığını aşkar ediblər ki, bu da eyni yaşda olan təcrid olunmuş qırmızı nəhənglərin normal fırlanma sürətindən xeyli sürətlidir. Bu sürətli fırlanma, ulduzun uzaq keçmişində başqa bir ulduzla birləşməsi və ya qara dəlik yoldaşını doğuran nəhəng ulduzla bir vaxtlar qarşılıqlı əlaqədə olmasına işarə edir.

IfA-dan NASA Hubble Təqaüdçüsü, qrup üzvü Joel Ong açıqlamasında bildirib: "Əgər bu fırlanma realdırsa, onu tək ulduzun doğum fırlanması ilə izah etmək olmaz. Ulduz, yoldaşı ilə cazibə qarşılıqlı təsirləri nəticəsində sürətlənmiş olmalıdır ki, bu da sistemin mürəkkəb bir tarixə malik olduğu fikrini daha da dəstəkləyir."

Digər Qara Dəlik Sistemlərinin Sirləri

Eyni qrup, Gaia tərəfindən kəşf edilmiş və Yerdən cəmi 2000 işıq ili uzaqlığında yerləşən Gaia BH3 adlı digər bir qara dəlik sistemini də araşdırıb. Gaia BH3-ün yoldaş ulduzu Gaia BH2-nin qırmızı nəhəngindən daha qəribə ola bilər.

Bu ulduz hidrogen və heliumdan ağır elementlərlə, yəni astronomların "metalları" adlandırdıqları maddələrlə zəifdir. Adətən, metal-kasad ulduzlar aydın rəqslər göstərir, lakin Gaia BH3-ün metal-kasad ulduzunda onlar yoxdur.

Həm Gaia BH2, həm də Gaia BH3-ün ulduz hərəkətləri, ulduz yoldaşları üzərində aktiv şəkildə qidalanmayan qara dəliklərlə olan ikili sistemlər haqqında daha çox məlumat verə bilər.

Qrup, keçmişdə baş verən birləşməni təsdiqləmək üçün Gaia BH2-ni Gaia vasitəsilə müşahidə etməyə davam edəcək.

Qrupun tədqiqatı 13 noyabr tarixində The Astronomical Journal jurnalında dərc edilib.

24 saat