NATO ölkələri müdafiə xərclərini iki dəfədən çox artırmaq hədəfləyir
Çərşənbə günü NATO liderləri 2035-ci ilə qədər hər bir üzv ölkənin iqtisadi məhsulunun 5%-ni müdafiə xərclərinə ayırmağı nəzərdə tutan yeni hədəfi razılaşdırıblar. Bu qərar, əvvəlki 2% hədəfini iki dəfədən çox artırmış olacaq.
ABŞ prezidenti Donald Tramp Niderlandda keçirilən NATO sammitində çıxışı zamanı yeni müdafiə razılaşmasını “Birləşmiş Ştatlar üçün möhtəşəm qələbə” adlandıraraq yüksək qiymətləndirib. Cənab Tramp NATO müttəfiqlərindən dəfələrlə müdafiə xərclərini artırmağı tələb etmiş, digər dövlətlərin Birləşmiş Ştatlara həddən artıq arxalandığını iddia edirdi.
Üzv ölkələrin cari müdafiə xərcləri və fərqliliklər
2024-cü ildə NATO üzvü ölkələr ümumi daxili məhsullarının (ÜDM) orta hesabla 2.61%-ni müdafiəyə sərf ediblər, lakin bu rəqəmlər alyans daxilində xeyli fərqlənir. NATO hesablamalarına görə, alyansın 32 üzvündən 22-si 2% göstəricisini qarşılayıb və ya ötüb, doqquzu isə hədəfə çatmayıb. İslandiya hərbi qüvvələri olmadığı səbəbindən hesablamalara daxil edilməyib.
Polşa ÜDM-nin 4%-dən çoxunu müdafiəyə xərcləyərək ən yüksək faiz nisbətinə sahib olub. Estoniya və Latviya hər biri təxminən 3.4% ilə ardınca gəlir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Birləşmiş Ştatlar öz (daha böyük) ÜDM-nin 3.2%-ni müdafiəyə ayırıb.
Bununla belə, doqquz ölkə 2014-cü ildə razılaşdırılmış əvvəlki 2% hədəfinə çatmayıb. Kanada, Portuqaliya və İtaliya hər biri ÜDM-nin təxminən 1.5%-ni müdafiəyə sərf edib. Sloveniya, Belçika və Lüksemburq bu göstəricidən bir qədər aşağı olublar. İspaniya isə ÜDM-nin ən kiçik hissəsini, yəni 1.2%-ni müdafiəyə ayırıb.
İspaniyaya qarşı tənqidlər və gələcək perspektivlər
Çərşənbə günü keçirilən sammitdə ABŞ prezidenti Donald Tramp İspaniyanın müdafiə xərcləri səviyyəsinə görə tənqid edərək, onların bir növ "sərbəst gəzinti" etdiyini bildirib. Cənab Tramp ticarət danışıqları zamanı İspaniyanın “iki dəfə çox ödəməli olacağı” ilə hədələyib. İspaniyanın Baş naziri Pedro Sançes ölkəsinin 5% müdafiə xərcləri hədəfinə çatmayacağını bildirərək, 2% hədəfini “kifayət” və “realistik” adlandırıb.
2014-cü ildə NATO müdafiə xərcləri hədəflərini müəyyən etdikdən bəri, üzv dövlətlər arasında ümumi orta xərclər ÜDM-nin 1.4%-dən 2024-cü ildə 2%-ə yüksəlib. Lakin bu hədəflər hüquqi cəhətdən məcburi deyil. Atlantik Şurasının Avropa Mərkəzindən Reyçel Rizzo vurğulayıb ki, 5% razılaşmasının dili “bəzi müttəfiqlərə (İspaniya kimi) geri çəkilmək üçün kifayət qədər boşluq buraxa bilər”.